Dokumentacja przedprojektowa zawilgoconych budynków – ekspertyza mykologiczno-budowlana

*****
W artykule poruszono kwestię ekspertyzy mykologiczno-budowlanej przeprowadzanej na potrzeby dokumentacji przedprojektowej wykonywanej dla budynków historycznych. Wymieniono pięć zagadnień, które powinna zawierać ekspertyza budowlana. Przedstawiono przykładowy układ ekspertyzy mykologiczno-budowlanej.

Pre-design documentation of damp buildings – mycological and construction expertise

The article discusses the issue of mycological and construction expertise carried out for the purposes of pre-design documentation for historical buildings. Five issues that should be included in a construction expertise are listed. An example of a mycological and construction expertise was presented.
*****

W definicji podanej przez „Słownik ojczyzny polszczyzny” autorstwa prof. Jana Miodka [ 2 ], ekspertyza (od łac. expertus – doświadczony) to zbadanie i rozwiązanie przez biegłych jakiegoś zagadnienia, wymagającego specjalnych wiadomości, względnie orzeczenie wydane przez rzeczoznawców w określonej sprawie.

W budownictwie można wyróżnić dwie strategie opracowywania ekspertyz – najczęściej stosowaną w praktyce metodę racjonalności (dostatecznej racji), polegającą na wykorzystaniu logicznego rozumowania, przejawiającego się w kontroli i ocenie zależności przyczynowo-skutkowej (gdzie przyczyna nazywana jest racją, a skutek następstwem), oraz metodologię wielkich mistrzów, bazującą na poglądach uznanych autorytetów. Drugą ze wskazanych metod (będącą w zdecydowanym odwrocie) posługiwać się mogą wyłącznie rzeczoznawcy cieszący się powszechnym, a zarazem niezaprzeczalnym autorytetem [ 3, 4 ].

Dwa główne cele działań rzeczoznawcy budowlanego to profilaktyka i terapia inżynierska. Profilaktyka inżynierska ma na celu przeciwdziałanie zjawiskom niekorzystnym, które prowadzą do pogarszania się przydatności użytkowej budynku, co można traktować jako plan minimum. Z kolei terapia inżynierska ma na celu nie tylko eliminację występujących niekorzystnych zjawisk, ale przede wszystkim przywrócenie pierwotnych (względnie zapewnienie oczekiwanych) parametrów użytkowych obiektu budowlanego. W zakres pracy rzeczoznawcy budowlanego wchodzą badanie oraz ocena istniejącego stanu technicznego budynku oraz opracowanie koncepcji poprawy tego stanu [ 4 ].

Treść ekspertyzy budowlanej powinna zawierać omówienie pięciu zagadnień, które można w skrócie określić jako [ 4, 5 ]:

• diagnozę, tj. postępowanie pozwalające na ustalenie przyczyn występujących wad lub uszkodzeń w budynku,
• genezę, tj. ustalenie warunków powstawania opisanych nieprawidłowości,
• hipotezę mającą na celu racjonalnie uzasadnione (np. poprzez przeprowadzenie stosowanych badań) wyjaśnienie przyczyn i mechanizmów zaistniałych wad i uszkodzeń,
• prognozę, tj. przewidywania dotyczące zachowania się przedmiotowego obiektu budowlanego w przyszłości, oraz
• dyrektywę praktyczną, tj. podanie koncepcji zabezpieczenia budynku przed dalszym postępem uszkodzeń (profilaktyka inżynierska) i/lub naprawy mającej na celu poprawę stanu technicznego obiektu (terapia inżynierska).

Diagnozę, czyli określenie zaistniałego zjawiska, można sprowadzić do odpowiedzi na pytanie: „dlaczego to zaistniało?” i dokonuje się jej na podstawie badania symptomów zewnętrznych (np. zawilgoceń, wykwitów, ubytków korozyjnych) lub też wewnętrznych (np. zmian właściwości fizycznych lub chemicznych). Trafnie udzielona odpowiedź prowadzi z kolei do decyzji dotyczących działania praktycznego [ 5 ].

W ogólnym przypadku ekspertyza budowlana przyjmuje z reguły następujący układ [ 5 ]:

• Podstawa opracowania,
• Przedmiot, cel i zakres opracowania,
• Opis przedmiotu opracowania,
• Określenie stanu technicznego oraz identyfikacja uszkodzeń i innych zjawisk objętych ekspertyzą,
• Analiza występujących zjawisk oraz określenie przyczyn ich powstawania,
• Wnioski, zalecenia i polecenia,
• Załączniki.

Prowadzenie prac projektowych i wykonawczych należy do szczególnie uciążliwych w obiektach, w których występują problemy z nadmiernym zawilgoceniem i/lub korozją biologiczną [ 6 ]. Ustalenie przyczyn zaistniałego stanu jest aspektem najwyższej wagi oraz stanowi warunek konieczny powodzenia prac remontowo-modernizacyjnych. Potwierdzeniem wagi zagadnienia jest zapis zawarty w § 322 pkt 3 Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 75 z 15 czerwca 2002 r., z późn. zm.) [ 7, 8 ]: „Przed podjęciem przebudowy, rozbudowy lub zmiany przeznaczenia budynku, w wypadku stwierdzenia występowania zawilgocenia i oznak korozji biologicznej, należy wykonać ekspertyzę mykologiczną i na podstawie jej wyników odpowiednie roboty zabezpieczające”.

Mykologia (od gr. mýkēs – grzyb, lógos – słowo, nauka) to dział biologii zajmujący się badaniem grzybów, ich budową, systematyką, a także znaczeniem i wpływem na człowieka. Z kolei mykologia budowlana to interdyscyplinarna gałąź wiedzy i działalności praktycznej obejmująca problemy biologiczne (dotyczące organizmów powodujących biokorozję, do których zalicza się nie tylko grzyby domowe i strzępkowe, ale również glony, bakterie i owady – szkodniki drewna budowlanego ) z zagadnieniami z fizyki budowli, chemii budowlanej, technologii drewna, budownictwa ogólnego (w tym w szczególności technologii robót naprawczych), prawa budowlanego, bezpieczeństwa pożarowego oraz zagadnień z zakresu konserwacji zabytków nieruchomych oraz [ 1, 3, 9, 10 ].

Celem ekspertyzy mykologicznej lub mykologiczno-budowlanej jest jak najdokładniejsze określenie, w aspekcie korozji biologicznej, stanu technicznego budynku lub jego wyznaczonego fragmentu. Podstawę opracowania stanowi istniejąca dokumentacja, oględziny budynku (wizja lokalna) oraz specjalistyczne pomiary poparte (o ile to konieczne) pobraniem próbek oraz badaniami laboratoryjnymi.

Informacje zawarte w ekspertyzie mykologicznej są, obok wyników badań architektonicznych oraz wstępnej analizy stanu konstrukcji, szczególnie istotne dla projektanta oraz konstruktora, oceniających stan techniczny konstrukcji, zakres i metody naprawy obiektu. Mogą być również podstawą zaplanowania i przeprowadzenia innych działań wymagających projektu budowlanego lub z projektem powiązanych (na przykład kosztorysu niezbędnych prac) [ 1 ].

Przygotowanie pełnej ekspertyzy mykologiczno-budowlanej powinno przebiegać w następujących fazach [ 3 ]:

• Faza I: Postępowanie diagnostyczne (diagnostyka) – którego celem jest ocena istniejącego stanu obiektu budowlanego (lub jego części) oraz identyfikacja występujących nieprawidłowości oraz defektów,
• Faza II: Geneza – ustalenie lub postawienie hipotezy dotyczącej źródła (przyczyn) występujących wad i uszkodzeń oraz dokonanie analizy, w tym wykonanie stosownych obliczeń (np. cieplno-wilgotnościowych),
• Faza III: Diagnoza znaczenia – tj. ocena, na ile istotny jest wpływ stwierdzonych nieprawidłowości dla przedmiotowego budynku (np. ocena warunków cieplno-wilgotnościowych),
• Faza IV: Prognoza – ocena wpływu negatywnych czynników na trwałość budynku lub jego elementów,
• Faza V: Dyrektywa praktyczna – zalecenia dotyczące działań mających na celu zabezpieczenie przed dalszym postępem degradacji obiektu oraz sposobu poprawy stanu istniejącego (przyjmujące najczęściej koncepcję zabezpieczenia i/lub naprawy).

Karyś i Zubrzycki [ 3 ] proponują następujący układ ekspertyzy mykologiczno-budowlanej (w dalszej części przybliżono szczegóły wybranych elementów składających się na zaproponowany układ):

• Strona tytułowa:
  tytuł
  adres nieruchomości (jeżeli to jest możliwe, dane katastralne działki)
  dane zleceniodawcy (nazwa, imię i nazwisko, adres)
  numer egzemplarza
  data opracowania
  dane kontaktowe
• 1. Dane ogólne
  1.1. Przedmiot opracowania
  1.2. Cel i zakres opracowania
  1.3. Podstawa opracowania
  1.3.1. Podstawa formalna
  1.3.2. Podstawa merytoryczna
  1.4. Dokumenty i inne opracowania źródłowe wykorzystane przy sporządzaniu opracowania (literatura)
• 2. Skrócony opis techniczny obiektu budowlanego
  2.1. Opis ogólny obiektu
  2.2. Opis szczegółowy elementów (wybranych, ważnych dla ekspertyzy)
  2.3. Opis warunków gruntowo-wodnych, jeżeli mają one wpływ na oceny zamieszczone w opracowaniu
  2.4. Wymagania użytkowe mające związek z zakresem ekspertyzy
• 3. Opis przeprowadzonych badań i wykonanych pomiarów
• 4. Ocena stanu technicznego elementów obiektu – opis stwierdzonych wad i uszkodzeń
• 5. Identyfikacja wykrytych gatunków grzybów pleśniowych oraz domowych, jak również owadów (technicznych szkodników drewna), glonów, porostów oraz mchów
• 6. Opis działania czynników wywołujących korozję biologiczną w przedmiotowym obiekcie budowlanym oraz działających negatywnie na zdrowie człowieka
• 7. Obliczenia sprawdzające odnoszące się do obiektu budowlanego – cieplno-wilgotnościowe, opcjonalnie (w razie konieczności) również statyczno-wytrzymałościowe
• 8. Analiza występujących nieprawidłowości, usterek i wad oraz ustalenie przyczyn ich powstania
• 9. Wnioski
• 10. Zalecenia
• 11. Literatura
• 12. Klauzule
• 13. Załączniki

Przedmiotem ekspertyzy mykologiczno-budowlanej (pkt 1.1) jest poddawany badaniom obiekt budowlany. W momencie wykonywania opracowania może być on w różnych stopniach zaawansowania. Ekspertyzy mykologiczne dotyczą niemal wyłącznie obiektów użytkowanych lub w stanach poużytkowych (tj. istniejących), jednak przedmiotem ekspertyzy budowlanej (w ogólnym tego słowa znaczeniu) może być również budynek projektowany, wznoszony lub poddawany rozbiórce [ 4 ].

Jeśli przedmiotem opracowania jest zabytek nieruchomy, w tej części ekspertyzy powinna znaleźć się informacja o wpisie do rejestru zabytków (z podaniem numeru rejestru, datą decyzji o wpisie oraz informacją, przez kogo decyzja ta została wydana) [ 9 ].

Sam obiekt budowlany stanowi materialny przedmiot opracowania. Z metodologicznego punktu widzenia można jednak (obok materialnego) rozróżnić również formalny przedmiot ekspertyz budowlanych, na który składają się: treść ekspertyzy, zastosowana metodologia oraz jego diagnoza (zastosowana metoda identyfikacji) [ 4 ].

Celem opracowania ekspertyzy mykologiczno-budowlanej (pkt 1.2) jest z reguły ocena stanu technicznego budynku (względnie jego części lub wybranych elementów), ze szczególnym uwzględnieniem destrukcji tkanki budowlanej wywołanej przez czynniki biologiczne oraz powstałych w sposób pośredni. Ocenie tej towarzyszy najczęściej opisanie przyczyn zaistniałego stanu oraz określenie warunków, jakie należy spełnić, aby przywrócić stan właściwy, tj. spełniający stosowne wymagania.

Zakres ekspertyzy może być zróżnicowany i szczególnie istotne jest, aby został on precyzyjnie oraz jednoznacznie określony. W zakres ekspertyzy mogą bowiem wchodzić:

• obiekt jako całość lub jego wybrane elementy,
• uwzględnione w ekspertyzie wybrane czynniki determinujące stopień zużycia budynku lub jego elementów,
• uwzględnione w ekspertyzie okresy obejmujące cykl życia obiektu (projektowania, wznoszenia, użytkowania), w których doszło do powstania przyczyn występujących nieprawidłowości,
• zastosowane metody badań stanu tkanki budowlanej.

Wskazane, a wręcz wymagane jest jednoznaczne opisanie zakresu opracowania ze wskazaniem ewentualnych ograniczeń.

Formalną podstawę wykonania opracowania (pkt 1.3.1) stanowi zazwyczaj zlecanie zamawiającego lub zawarta między stronami (zamawiającym oraz wykonującym ekspertyzę) umowa. Natomiast podstawę merytoryczną (pkt 1.3.2) stanowią:

• przeprowadzone wizje lokalne oraz wykonane podczas tych wizji czynności (takie jak wywiady z użytkownikami, dokumentacja fotograficzna, pomiary, szkice, badania in situ),
• dostępna dokumentacja (projektowa, powykonawcza, wcześniej wykonane ekspertyzy itp.) i dokumenty (np. korespondencja), jak również
• literatura.

Na skrócony opis obiektu budowlanego (pkt 2) składają się przed wszystkim opis ogólny oraz opis szczegółowy. Opis ogólny (pkt 2.1) powinien zawierać przede wszystkim:

• lokalizację (z uwzględnieniem stron świata),
• rodzaj obiektu (przeznaczenie użytkowe), rodzaj zabudowy, liczbę kondygnacji,
• rodzaj konstrukcji,
• podstawowe parametry geometryczne (powierzchnia zabudowy, powierzchnia użytkowa, kubatura),
• rok budowy (względnie szacowany wiek budynku, w przypadku braku szczegółowych informacji).

Treść opisu szczegółowego (pkt 2.2) uzależniona jest od zakresu ekspertyzy (od tego, jakie elementy należy opisać). Przy jego opracowaniu należy się opierać na dostępnej dokumentacji oraz na sporządzonej podczas wizji lokalnej dokumentacji fotograficznej i (jeśli została sporządzona) rysunkowej.

Szczególną uwagę należy zwrócić na zastosowane rozwiązania i/lub materiały związane z występującymi zagrożeniami mikrobiologicznymi (np. stan hydroizolacji oraz izolacji termicznych budynku, warunki wentylacji czy zastosowane materiały wykończeniowe szczególnie wrażliwe na porażenie mikrobiologiczne).

W opisie warunków gruntowo-wodnych (pkt 2.3) – o ile taki opis jest wymagany – najlepiej powołać się na dostępne badania geotechniczne. Jeśli dokumentacja taka nie została sporządzona (co częstokroć ma miejsce), można ograniczyć się do wykonanych podczas wizji lokalnej odkrywek – choć i to nie zawsze jest możliwe.

W opisie wymagań użytkowych (pkt 2.4) należy odnieść się do aspektów mających związek z zakresem ekspertyzy (np. wilgoć technologiczną czy konieczność utrzymywania określonych warunków cieplno-wilgotnościowych).

Prawdopodobnie najważniejszym elementem sporządzania ekspertyzy mykologiczno-budowlanej jest wizja lokalna obiektu. Na tym etapie możliwe jest zebranie informacji dotyczących stanu istniejącego obiektu, wykonanie pomiarów oraz (opcjonalnie) wytypowanie miejsc pobrania materiałów do badań laboratoryjnych (pkt 3). Prawidłowo przeprowadzona wizja lokalna powinna obejmować:

• wywiad z użytkownikami,
• fragmentaryczną lub całościową inwentaryzację,
• szkice i notatki sporządzone na obiekcie,
• opis techniczny w przypadku braku dokumentacji,
• dokumentację fotograficzną,
• badania i pomiary makroskopowe (FOT. 1),
• odkrywki (FOT. 2) oraz
• pobranie materiałów do badań laboratoryjnych (FOT. 3) [6].

W TABELACH 1–2 zestawiono miejsca oraz elementy wymagające kontroli w ramach oceny stanu zawilgocenia obiektu budowlanego. Podkreślenia wymaga fakt, iż ocena taka powinna być kompleksowa, a więc obejmować nie tylko miejsca stwierdzonych szkód spowodowanych przez wodę, ale również elementy, które mogą odpowiadać za możliwość wystąpienia zawilgoceń (nawet jeśli same elementy są odporne na wilgoć i wodę) [ 6 ].

W przypadku stwierdzenia nadmiernego zawilgocenia budynku w miarę możliwości należy również dokonać oceny stanu hydroizolacji w budynku. Bardzo pomocna jest przy tym dokumentacja archiwalna. Niemniej uzyskanie pewności możliwe jest zazwyczaj jedynie dzięki wykonaniu odkrywek, np. poprzez odkopanie ścian zewnętrznych ( FOT. 2 ), punktowe rozbiórki posadzek, bruzdowanie ścian. Z jednej strony pozwala to na ustalenie, czy i z jakiego materiału wykonano hydroizolację, z drugiej pozwala ocenić stan technicznego zużycia oraz w jakim stopniu odpowiada ona wymaganiom stawianym współcześnie ( TABELA 3 ). Jednakże ocena skuteczności hydroizolacji (szczelności materiałów i ich połączeń) możliwa jest jedynie poprzez kontrolę zawilgocenia elementów konstrukcji [ 6, 12 ].

Aspektem niezwykle istotnym pod kątem mających nastąpić w dalszej kolejności prac projektowych związanych z planowanym remontem budynku jest ocena stanu technicznego budynku lub jego elementów (w tym określenie stanu wilgotnościowego) oraz opis stwierdzonych wad i uszkodzeń (punkt 4) ( FOT. 4 ). Połączona z badaniami i pomiarami ocena umożliwia [ 6 ]:

• ustalenie źródła lub źródeł zawilgoceń,
• określenie skali zawilgocenia,
• analizę zniszczeń i uszkodzeń spowodowanych przez wodę,
• wybór materiałów i rozwiązań technicznych mających na celu zabezpieczenie budynku przed destrukcyjnym działaniem wody,
• właściwy dobór metod osuszania zawilgoconych przegród.

Badania oraz ocena stanu technicznego budynku w znacznej mierze sprowadzają się do identyfikacji występujących wad oraz interpretacji występujących zjawisk, co z kolei prowadzi do wysunięcia najbardziej prawdopodobnej hipotezy dotyczącej przyczyn degradacji budynku. Postawienie prawidłowej hipotezy nie jest zadaniem łatwym, ponieważ bardzo rzadko występuje tylko jedna przyczyna stwierdzonych nieprawidłowości [ 4 ].

Rzeczoznawca mykologiczny lub mykologiczno-budowlany powinien ocenić, czy jest w stanie wykonać ekspertyzę samodzielnie, czy też wymagane jest nawiązanie współpracy innych specjalistów względnie skorzystanie ze specjalistycznych laboratoriów. Dotyczy to w szczególności identyfikacji grzybów domowych [ 13 ] i pleśniowych [ 14 ]. O ile identyfikacja wykrytych grzybów domowych jest dopuszczana (i zazwyczaj wystarczająca) metodą makroskopową, w przypadku grzybów pleśniowych wymagane jest przekazanie próbek do identyfikacji metodą hodowlaną. Ocena makroskopowa wystarczająca jest również w przypadku owadów – technicznych szkodników drewna ( FOT. 5 ).

Identyfikację czynników biologicznych (nazwę owadów i grzybów podaje się w ekspertyzie w językach polskim oraz łacińskim) należy poprzedzić (tj. udokumentować) opisem stwierdzonych objawów:

• w przypadku grzybów pleśniowych – wyglądu grzybni w porażonych miejscach,
• w przypadku grzybów domowych – stanu porażonego drewna (barwy, rodzaju spękań), wyglądu sznurów, owocników itp.,
• w przypadku owadów – obrazu otworów wylotowych, chodników larwalnych, wyglądu odchodów.

Analiza występujących nieprawidłowości oraz przyczyn ich wystąpienia (pkt 8) stanowi de facto podsumowanie wcześniej opisanych spostrzeżeń oraz wykonanych badań i analiz, przy czym przeprowadzone w aspekcie przyczynowo-skutkowym.

Rzetelnie przeprowadzona analiza może stanowić podstawę prawidłowych wniosków i zaleceń (pkt 9). Wytyczne oraz instrukcje wymaganych działań naprawczych opisuje się zazwyczaj wg schematu: przyczyna korozji (ocena) – określony cel (prognoza) – technika lub technologia prac (wnioski i zalecenia techniczne) [ 3, 5 ]. Ocena dotyczy stanu istniejącego, natomiast prognoza stanowi opis przewidywań dotyczących zmian (lub zachowania) stanu budynku w przyszłości. Na tej podstawie formułuje się wnioski i zalecenia dotyczące zarówno środków zaradczych, jak i naprawczych.

Koncepcja naprawy powinna zawierać przede wszystkim informacje dotyczące działań, jakie należy podjąć, aby niepożądany stan obiektu zamienić (o ile to tylko możliwe) w pożądany. Trzeba przy tym wziąć pod uwagę dwa istotne aspekty. Z jednej strony przywrócenie obiektowi pierwotnej wartości użytkowej może (na przykład w sytuacji, gdy zmieniły się oczekiwania użytkowników) okazać się niewystarczające. Z drugiej wskazanym jest uwzględnienie kwestii efektywności ekonomicznej. Należy przez to rozumieć, że działania techniczne można uznać za celowe, o ile przynoszą pozytywne efekty ekonomiczne (zasada ta z oczywistych względów nie dotyczy budynków zabytkowych) [ 4 ].

Należy zwrócić szczególną uwagę, aby zalecenia były jednoznacznie sformułowane, czyli w całości zrozumiałe dla odbiorcy ekspertyzy, który zazwyczaj największą uwagę skupia właśnie na tej części dokumentu, a zarazem nie jest z reguły specjalistą w dziedzinie opracowania [ 3 ].

Literatura

1. D. Mączyński, „Ochrona zabytków – opracowanie mykologiczne czy ekspertyza mykologiczno-budowlana?”, [w:] W. Skowroński (red.), „Ochrona budynków przed wilgocią, korozją biologiczną i ogniem”, t. XVI, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2022, 107–114.
2. J. Miodek, „Słownik ojczyzny polszczyzny”, Wydawnictwo IBIS, Poznań 2010.
3. J. Karyś, M. Zubrzycki, „Struktura ekspertyz dotyczących ochrony obiektów budowlanych przed korozją biologiczną”, [w:] J. Karyś (red.), „Ochrona przed wilgocią i korozją biologiczną w budownictwie”, Grupa MEDIUM, Warszawa 2014, 396–411.
4. K. Czapliński, „Sposób i forma opracowania ekspertyz budowlanych”, Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocław 2012.
5. K. Czapliński, K. Gawron, „O ekspertyzach dotyczących budowlanych obiektów zabytkowych”, „Przegląd Budowlany” 4/2011, 52–55.
6. M. Trochonowicz, „Diagnostyka hydroizolacji w pracach modernizacyjnych”, „IZOLACJE” 3/2018, 92–98.
7. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002 r., nr 75, poz. 690).
8. Obwieszczenie Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 8 kwietnia 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2019 r., poz. 1065).
9. D. Mączyński, „Propozycja standardu zawartości opinii/ekspertyzy mykologicznej dla obiektu zabytkowego”, [w:] W. Skowroński (red.), „Ochrona budynków przed wilgocią, korozją biologiczną i ogniem”, t. XIII, Polskie Stowarzyszenie Mykologów Budownictwa, Wrocław 2015, 158–165.
10. W. Skowroński, „Diagnostyka mykologiczna obiektów budowlanych – metodyka i wyzwania przyszłościowe”, [w:] L. Runkiewicz (red.), „Diagnostyka obiektów budowlanych. Zasady wykonywania ekspertyz”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020, 373–400.
11. B. J. Rouba, „Zawilgocenie – problem opiekuna kościoła”, „Renowacje i Zabytki” 1/2021, 122–137.
12. B. Monczyński, „Badanie wilgotności mineralnych materiałów budowlanych”, „IZOLACJE” 2/2019, 78–84.
13. B. Monczyński, „Grzyby domowe w zawilgoconych budynkach”, „IZOLACJE” 10/2023, 60–64.
14. B. Monczyński, „Cele oraz kontrola renowacji antypleśniowej w zawilgoconych pomieszczeniach”, „IZOLACJE” 9/2021, 120–125.