Rozporządzenie ws. warunków bhp w pracach malarskich przygotowawczych, natryskowych i napylających

Niniejszy akt wykonawczy zastępuje przepisy Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 stycznia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy czyszczeniu powierzchni, malowaniu natryskowym i natryskiwaniu cieplnym (DzU z dnia 4.02.2004 r., nr 16, poz. 156). Na pierwszy rzut oka jego tekst wydaje się być taki sam jak poprzedni, jednak szczegółowa analiza dokonanych zmian pozwala zauważyć istotne różnice.

Nowe przepisy podnoszą wymagania przestrzegania reguł bhp w pracach związanych z czyszczeniem powierzchni, malowaniem natryskowym, napylaniem i natryskiwaniem cieplnym, co jest bardzo ważne ze względu na ich specyfikę. Osoby wykonujące te prace mają bezpośredni kontakt z toksycznymi, łatwozapalnymi i wybuchowymi substancjami chemicznymi, a zatem muszą nieustannie zachowywać wszelkie środki bezpieczeństwa, aby nie ulec ryzykom zatruć, spowodowania pożarów czy eksplozji. Są to więc wymagania wymuszające w trakcie wykonywanych prac dbałość o lepszą ochronę zdrowia i życia dla takich osób oraz redukcję wypadkowości.

Zmiany w zapisach rozporządzenia motywowane były postępem technicznym, jaki się dokonał w technologiach pracy oraz koniecznością aktualizacji przywoływanych aktów prawnych w przepisach. Zdaniem ich autorów obecne przepisy są spójne z przepisami unijnymi oraz uwzględniają przywołane w niniejszym rozporządzeniu zmiany przepisów krajowych z zakresu bhp dokonane w okresie ostatnich 19 lat w innych aktach prawnych.

Wprowadzenie

Konstrukcji zbioru przepisów wykonawczych nie zmieniono. Rozporządzenie tak jak poprzednio składa się z pięciu rozdziałów:

• Rozdział I Przepisy ogólne,
• Rozdział II Czyszczenie powierzchni metodami strumieniowo-ściernymi,
• Rozdział III Natryskiwanie powierzchni lub napylanie powierzchni,
• Rozdział IV Natryskiwanie cieplne,
• Rozdział V Przepisy końcowe.

Liczba przepisów nieznacznie wzrosła z 32 do 35 paragrafów.

Co zwraca uwagę w przepisach oprócz poprawek aktualizujących akty prawne? Charakterystyczną ich wspólną cechę stanowi zmiana akcentów w wykładniach, albowiem dotychczasowe przepisy były niedookreślone. Użycie w nich zwrotów dyspozycyjnych takich jak np. „powinno stosować się”, „powinno być”, „być”, „powinny odpowiadać”, „dopuszcza się prowadzenie procesu”, w interpretacji mogło budzić skojarzenia, że i owszem, działania mogą być uzasadnione, ale już niekoniecznie musiały być wykonalne, a więc pozostawiały prawne niedomówienia. Nowe przepisy mają więc charakter nakazowy. Przykłady:

• dotychczasowy wstęp do wyliczenia § 3 pkt 1., gdzie można było wyczytać: „Do czyszczenia powierzchni metodami strumieniowo-ściernymi powinno stosować się…”, a obecnie „Do czyszczenia powierzchni metodami strumieniowo-ściernymi stosuje się…” (obecny § 6 pkt 1),
• dotychczasowy § 7: „Komory robocze przeznaczone do czyszczenia powierzchni powinny być podłączone do ssących układów filtracyjno-wentylacyjnych…”, a „Komory robocze przeznaczone do czyszczenia powierzchni metodami strumieniowo-ściernymi są podłączone do ssących układów filtracyjno-wentylacyjnych…” (obecnie § 10),
• dotychczasowy § 8 ust. 1: „Stanowiska pracy, przy których odbywa się czyszczenie powierzchni metodami strumieniowo-ściernymi, powinny być wyposażone w instrukcję bezpieczeństwa i higieny pracy…”, a „Stanowiska pracy, przy których odbywa się czyszczenie powierzchni metodami strumieniowo-ściernymi, są wyposażone w instrukcję bezpieczeństwa i higieny pracy…” (obecny § 11. 1.),
• dotychczasowy § 9 ust. 1: „Pracownicy obsługujący urządzenia przeznaczone do czyszczenia powierzchni zainstalowane w komorach roboczych powinni być asekurowani przez co najmniej jednego pracownika znajdującego się na zewnątrz komory roboczej”, a „Pracownik obsługujący urządzenia, o których mowa w §11 ust. 2, zainstalowane w komorach roboczych jest asekurowany przez co najmniej jednego pracownika znajdującego się na zewnątrz komory roboczej” (obecny § 12. 1.),
• dotychczasowy § 9 ust. 5: „Wielokrotność wymiany powietrza w komorze roboczej powinna zapewniać dobrą widoczność oraz być zależna od…”, a „Wielokrotność wymiany powietrza w komorze roboczej zapewnia dobrą widoczność oraz jest zależna od…” (obecny § 12 ust. 5.) itp.

Co mówią przepisy?

Rozdział I Przepisy ogólne (§ 1–5)

Rozporządzenie określa wymagania bhp w zakresie:

• czyszczenia powierzchni metodami strumieniowo-ściernymi za pomocą urządzeń z otwartym lub zamkniętym obiegiem ścierniwa, które znajduje się w strumieniu sprężonego powietrza, wody lub mieszaniny wody i sprężonego powietrza (§ 1 ust. 1 pkt 1),
• natryskiwania powierzchni wyrobami lakierowymi w postaci płynnej za pomocą urządzeń natryskowych (…) lub napylania powierzchni wyrobami lakierowymi w postaci proszku przy użyciu urządzeń napylających (…) (§ 1 ust. 1 pkt 2),
• natryskiwania cieplnego powierzchni metali za pomocą pistoletowych urządzeń łukowych, plazmowych oraz płomieniowych, w tym naddźwiękowych i detonacyjnych (§ 1 ust. 1 pkt 3).

Do wykonawstwa powyższych prac przepisy dopuszczają tylko osoby, które są odpowiednio przeszkolone i wyposażone w niezbędne środki ochrony indywidualnej zgodne z wymaganiami unijnymi (§ 2) i wykonujące je zgodnie z instrukcją udostępnioną przez pracodawcę uwzględniającą m.in. algorytmy wykonania czynności zapewniających bezpieczną eksploatację sprzętu w warunkach normalnej pracy, spełnianie zasad postępowania w razie awarii i zakłóceń w pracy, spełnianie wymagań w zakresie konserwacji sprzętu i jego przeglądów z zachowaniem wiedzy o zagrożeniach dla zdrowia i życia ludzkiego w środowisku pracy, organizacji pracy, wymagań dotyczących środków ochrony zbiorowej lub indywidualnej, zapewnienia ewentualnej asekuracji oraz innych technicznych lub organizacyjnych środków ochrony stosowanych w celu ograniczenia ryzyka zawodowego (§ 3 ust. 1–2).

Dla prac szczególnie niebezpiecznych w rozporządzeniu zapowiedziano wydanie ich wykazu na podstawie art. 237¹⁵ § 1 ustawy z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (§ 4 ust. 1.) na podstawie pisemnego polecenia wydanego przez pracodawcę lub osobę przez niego upoważnioną zawierającego wymagane informacje zawarte w § 4 ust. 2. Na dzień 23.11.2023 r. takiego wykazu jeszcze nie opublikowano.

Przepisów rozporządzenia nie stosuje się do czyszczenia powierzchni metodami strumieniowo-ściernymi za pomocą urządzeń typu wirnikowego, natrysków cieplnych wykonywanych w zamkniętych komorach o obniżonym ciśnieniu lub wypełnionych gazem obojętnym oraz pod wodą, malowania w hermetycznych komorach, w przypadku których pracownik obsługujący urządzenie jest odizolowany od szkodliwego środowiska (§ 1 ust. 2 pkt 1–3).

Rozporządzenie wprowadziło wymóg dopuszczenia do stosowania w pracach jedynie takich wyrobów lakierowych, rozpuszczalników, rozcieńczalników, środków myjących i odtłuszczających stanowiących substancje lub mieszaniny stwarzających zagrożenie dla życia i zdrowia, które posiadają karty charakterystyki określone w przepisach unijnych (§ 5).

Rozdział II Czyszczenie powierzchni metodami strumieniowo-ściernymi (§ 6–13)

Do czyszczenia metodami strumieniowo-ściernymi dopuszczone są dwa rodzaje ścierniw (§ 6 ust. 1): metalowe (w szczególności śruty ostrokątne, kuliste staliwne albo żeliwne) i niemetalowe (oparte o piaski kwarcowe, elektrokorundowe, żużle, rozdrobnione skały i minerały skalne oraz ścierniwa sztucznie wytworzone i organiczne), jednocześnie wykluczono stosowanie suchego piasku kwarcowego, w tym także jako dodatku do innych ścierniw oraz popiołów paleniskowych, żużli i pyłów z kotłów ze współspalania, zawierających substancje niebezpieczne (§ 6 ust. 2).

Zaostrzono wymogi dla warunków bhp przy czyszczeniu powierzchni metodami strumieniowo-ściernymi:

• przy stosowaniu ścierniw z rozdrobnionych skał i minerałów na stanowiskach pracy (§ 6 ust. 3),
• dla lokalizacji stanowisk pracy usytuowanych na otwartej przestrzeni (§ 7 ust. 1),
• dla sposobów zagospodarowywania zużytego ścierniwa i innych zanieczyszczeń (§ 7 ust. 2 i 3) oraz
• czyszczenia powłok lakierowych zawierających związki ołowiu lub innych zagrażających składników za pomocą urządzeń z otwartym obiegiem ścierniwa (§ 8),
• dla uwarunkowań dopuszczenia w pomieszczeniach zamkniętych przenośnych i przewoźnych urządzeń podciśnieniowych do czyszczenia powierzchni (§ 9), komór roboczych (§ 10),
• dla oznakowań, zabezpieczeń i kontroli stanowisk pracy (§ 11 ust. 1–4),
• asekuracji osób obsługujących urządzenia wewnątrz komór roboczych (§ 12 ust. 1),
• konieczności wyposażenia ich w środki ochrony indywidualnej (§ 12 ust. 2),
• dopuszczalnego czasookresu pracy w komorach roboczych i zachowania wymaganych w nich warunków wymiany powietrza i jego jakości (§ 12 ust. 3 i ust. 5),
• dla sygnalizacji pracy komór roboczych i ich uwarunkowań eksploatacyjnych (§ 12 ust. 4),
• bezwzględnego zakazu podejmowania pracy w komorze roboczej bez odpowiednich środków ochrony indywidualnej, dla czyszczenia powierzchni metodami strumieniowo-ściernymi przy niedomkniętych drzwiach komory roboczej lub niesprawnym systemie wentylacyjnym oraz kierowania strumienia ścierniwa z dyszy poza czyszczony przedmiot metodami strumieniowo-ściernymi (§ 12 ust. 6).

Podkreślono obowiązek dochowania warunków wykonywanych prac w kabinach roboczych, na sposób zabezpieczenia otworów w ścianach kabin roboczych, a nawet o dbałość o ergonomikę krzeseł (§ 13 ust. 1 i 2)

Rozdział III Natryskiwanie powierzchni lub napylanie powierzchni (§14–21)

Do prac stosuje się wyłącznie wyroby atestowane, a jeśli mogą zagrażać zdrowiu lub życiu, to muszą mieć wymagane karty charakterystyk zawierających informacje o zagrożeniach i zaleceniach bezpiecznego ich stosowania (§ 14 ust. 1). Trzeba je stosować zgodnie z art. 222 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (§ 14 ust. 2); na dzień 23.11.2023 r. ów przepis jeszcze nie został wydany.

Dopuszcza się natryskiwanie/napylanie powierzchni na otwartej przestrzeni, w komorach malarskich lub w pomieszczeniach wyłącznie pod warunkiem, że funkcjonują sprawnie działające instalacje mechanicznej wentylacji i filtracji powietrza gwarantujące dopływ czystego powietrza i nieprzekraczanie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy oraz zastosowano środki ochrony zbiorowej zapewniające nieprzekraczanie najwyższych dopuszczalnych stężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, które będą określone w przepisach wydanych na podstawie art. 228 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy; na dzień 23.11.2023 r. ów przepis również nie został wydany. Ilość materiałów palnych przeznaczonych do natryskiwania/napylania powierzchni, które można przechowywać w pomieszczeniach i przestrzeniach zamkniętych, gdzie są prowadzone prace, jest ograniczona jedynie do planowanego ich zużycia w trakcie jednej zmiany roboczej (§ 15 ust. 1–5).

Przepisy rozporządzenia określają sposoby oznakowania stanowisk roboczych i ich lokalizacje, tak aby unikać stwarzania zagrożeń dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz osób postronnych (§ 16 ust. 1) oraz spełniać warunki bezpieczeństwa przeciwpożarowego i przeciwwybuchowego zgodne z przywołanymi przepisami (§ 16 ust. 2).

Pomieszczenia malarskie, w których prowadzi się natryskiwanie/napylanie powierzchni za pomocą metod lub przy użyciu materiałów stwarzających zagrożenie wybuchem, muszą spełniać wymagania przepisów, do których odwołuje się § 17 ust. 1 oraz § 20, spod tego obowiązku wyłączono tylko takie, które spełniają wymagania dotyczące ochrony przeciwpożarowej zgodnie ze wskazanymi przepisami ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (§ 16 ust. 2 oraz § 20), podobnie jak używany w nich sprzęt, w tym urządzenia elektroenergetyczne (§ 16 ust. 3 oraz § 20). Strefy zagrożenia wybuchem i miejsca występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo muszą być odpowiednio oznakowane i spełniać minimalne wymagania w zakresie bhp (§ 16 ust. 4). Określone wymagania w przepisach muszą też spełniać podłogi w pomieszczeniach i komorach malarskich, w których są stosowane metody elektrostatycznego natryskiwania/napylania powierzchni przedmiotów (§ 18 ust. 1), obowiązki uziemiania przedmiotów poddawanym tym procesom, wyposażania osób wykonujących te prace wyposażone w antyelektrostatyczną odzież, obuwie robocze i inne środki ochrony indywidualnej (§ 18 ust. 2), wyposażania stanowisk pracy w odpowiednie instrukcje bhp zgodnie z wytycznymi (§ 19). W tych kwestiach Kodeks pracy zapowiada wydanie odpowiednich przepisów wykonawczych.

Przy pracach natryskiwania/napylania powierzchni kategorycznie zabroniono wykonywania takich czynności na instalacjach lub urządzeniach elektrycznych będących pod napięciem, a także gromadzenia na stanowisku roboczym opróżnionych naczyń i pojemników po wykorzystanych materiałach, stosowania materiałów bez znajomości technologii ich nakładania i wiedzy o ich szkodliwym działaniu, używania grzejników z otwartą spiralą grzejną lub ognia otwartego, prowadzenia prac spawalniczych oraz stosowania narzędzi iskrzących (§ 21).

Rozdział IV Natryskiwanie cieplne (§22–33)

Natryskiwanie cieplne wykonuje się (§ 23):

• na otwartej przestrzeni, z zachowaniem bezpiecznej lokalizacji stosowanych urządzeń,
• w specjalnie przystosowanych pomieszczeniach,
• w komorach roboczych.

Jego wykonawstwo nakłada obowiązki przestrzegania wymogów przeciwpożarowych zgodnie ze wskazaniami przepisów ustawy o ochronie przeciwpożarowej, Kodeksu pracy oraz ustawy o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku (§ 22).

Pomieszczenia robocze muszą być wyposażone w odpowiednie instalacje wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej i instalacje oświetleniowe przystosowane do pracy w strefach zagrożonych wybuchem (§ 27 ust. 1), ich ściany i stropy muszą być wykonane z materiałów zmywalnych, niepalnych i nieiskrzących (§ 27 ust. 2). Stoły warsztatowe i inne urządzenia stosowane w pomieszczeniu muszą być wykonane z materiałów umożliwiających ich czyszczenie przez odpylanie (§ 27 ust. 3), miejsca i sposób mocowania instalacji i węży gazowych w takich pomieszczeniach muszą spełniać wymagania jak dla urządzeń stosowanych do prac spawalniczych (§ 27 ust. 4).

Procesy natryskiwania cieplnego nakładają na wykonawców obowiązki:

• odpowiedniego oznakowania i zabezpieczenia stanowisk na otwartych przestrzeniach przed dostępem osób niewyposażonych w środki ochrony indywidualnej (§ 24 ust. 1–2),
• separacji pomieszczeń roboczych od pomieszczeń z nimi sąsiadujących w celach eliminowania zagrożeń dla osób w nich pracujących oraz stanu technicznego urządzeń i innych środków technicznych (§ 26 ust. 1),
• zagospodarowania resztek materiałowych po zakończonych pracach (§ 25),
• zapewnienia asekuracji osób pracujących w pomieszczeniach (§ 26 ust. 2),
• oczyszczania powietrza usuwanego z pomieszczeń roboczych za pomocą urządzeń filtracyjnych (§ 28 ust. 1),
• stosowania urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferze potencjalnie wybuchowej w pracach z użyciem aluminium lub cynku (§ 28 ust. 2),
• zakazu stosowania filtrów wodnych do usuwania pyłów aluminium (§ 28 ust. 3),
• wyposażenia wydzielonych komór roboczych w obrotniki lub manipulatory połączone z wentylacją wywiewną (§ 29),
• korzystania z gazu palnego z pojedynczych butli gazowych, wiązek butli lub z instalacji rozprężającej gaz płynny, zgodnie z wymaganiami określonymi w przepisach dotyczących bhp przy pracach spawalniczych wydanych na podstawie art. 237¹⁵ § 2 ustawy z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (§ 30 ust. 1); ów paragraf czeka na wydanie przepisów wykonawczych,
• odpowiednich zabezpieczeń dla węży doprowadzających gaz do pistoletów oraz wytwornic acetylenowych (§ 30 ust. 2–3),
• wyposażenia stanowisk pracy w instrukcje bhp (§ 31),
• wyposażenia osób pracujących na stanowiskach pracy w hełmy ochronne z doprowadzeniem czystego powietrza oraz w inne środki ochrony indywidualnej (§ 32),
• zachowania ostrożności w posługiwaniu się sprzętem do natrysku – pistoletami płomieniowymi (§ 33).

Rozporządzenie obowiązuje od dnia 10.01.2024 r.