Wsparcie modernizacji budynków – przegląd dobrych praktyk europejskich

Budynki jednorodzinne

Upowszechnienie głębokiej i kompleksowej modernizacji energetycznej w sektorze budynków jednorodzinnych jest niezbędne dla powodzenia transformacji energetycznej w tym sektorze, zgodnie z krajowymi oraz europejskimi celami strategicznymi. Jednocześnie brak bezpośredniego wpływu państw na decyzje właścicieli budynków o przeprowadzeniu modernizacji energetycznej ogranicza kontrolę nad tym procesem. Dlatego tak ważne jest zapewnienie spójnego i atrakcyjnego zestawu instrumentów, które będą zachęcały właścicieli nieruchomości do inwestowania w rozwiązania optymalne z punktu widzenia długookresowych celów polityki w tym obszarze.

Wyzwania, takie jak uzyskanie odpowiedniej skali oraz głębokości modernizacji, czy też dotarcie do najmniej zamożnych właścicieli budynków, są powszechne w całej Unii Europejskiej. Dlatego też w dalszej części artykułu dokonano analizy doświadczeń z wdrażania niektórych rozwiązań wspierających modernizacje budynków w innych krajach (TABELA 1).

Domki letniskowe – jakie rozwiązania dotyczące ogrzewania warto zastosować?

Dotacje zachęcające do kompleksowej i głębokiej modernizacji energetycznej budynków

Maksymalny poziom możliwej do uzyskania dotacji jest powszechnie stosowanym parametrem określającym w praktyce, jakiego rodzaju inwestycje są wspierane przez dopłaty do modernizacji budynków. Zbyt nisko ustawiony limit zniechęci lub wręcz uniemożliwi beneficjentom podejmowanie bardziej ambitnych projektów, z kolei ograniczenia budżetowe oraz konieczność efektywnego wykorzystywania środków publicznych dyktują ostrożność w podnoszeniu tego pułapu.

Rozwiązaniem pozwalającym na połączenie efektywności oraz odpowiedniej skali wsparcia jest uzależnienie wysokości dotacji od osiąganego efektu. W tym kontekście dobrym przykładem jest niemiecki program parasolowy BEG (Bundesförderung für ­effiziente Gebäude). Powstał on na początku 2021 r. jako program zbierający ponad 10 istniejących wcześniej w Niemczech inicjatyw. W związku z tym kierowany jest do szerokiego zakresu podmiotów (zarówno osób fizycznych, jak i do jednostek administracji publicznej, firm zarządzających nieruchomościami, organizacji non-profit itd.) i oferuje wsparcie dla różnorodnych inicjatyw z zakresu renowacji budynków. Podzielony jest na trzy kategorie:

• dla budynków mieszkalnych,
• dla budynków niemieszkalnych i
• dla projektów specjalnych.

Wsparcie wypłacane jest albo w formie bezpośredniej dotacji, albo w formie pożyczki z dotacją na spłatę.

W programie obowiązuje zasada, że im wyższa efektywność energetyczna zostanie osiągnięta w budynku w wyniku renowacji, tym wyższa dotacja na ten cel.

W przypadku, gdy co najmniej 55% energii potrzebnej na ogrzewanie budynku pochodzi ze źródeł odnawialnych, nieruchomość otrzymuje klasę EE, a dotacja na renowację jest wyższa o 5 p.p. Koszty kwalifikowalne inwestycji mogą wynieść do 150 tys. euro w przypadku remontu domu do osiągnięcia budynku z klasą energetyczną EE i do 120 tys. euro w pozostałych przypadkach. Maksymalny możliwy do uzyskania poziom dotacji to 50% kosztów kwalifikowanych, co przekłada się na maksymalnie 75 tys. euro dofinansowania.

Uczestnictwo w programie uwarunkowane jest koniecznością odbycia konsultacji energetycznej. Usługi specjalistycznego planowania energetycznego, nadzoru budowlanego i certyfikacji zgodności z zasadami zrównoważonego rozwoju są objęte dotacją 50%. Wysokość kosztów kwalifikowanych na planowanie energetyczne i nadzór budowlany w przypadku domów efektywnych wynosi maksymalnie 10 tys. euro dla domów jedno- i dwurodzinnych oraz maksymalnie 4 tys. euro na lokal mieszkalny w domu wielorodzinnym (z ograniczeniem maksymalnej kwoty, jeśli renowacja jest przeprowadzana w więcej niż jednym lokalu w budynku wielorodzinnym, do 40 tys. euro).

Wysokie poziomy dofinansowania, w porównaniu z polskimi programami (również po uwzględnieniu różnic w zarobkach między krajami), w połączeniu z powiązaniem efektów renowacji z wartością uzyskanego wsparcia premiują wykorzystanie środków publicznych do wdrażania kompleksowej i głębokiej modernizacji energetycznej. Wymóg strategicznego zaplanowania projektu inwestycyjnego służy optymalizacji procesu wydatkowania funduszy, przyczyniając się do przyspieszenia osiągnięcia krajowych celów redukcji emisji. [...]

Wyższe poziomy dotacji niż w polskich programach oferuje także flagowy czeski program Nová zelená úsporám, wdrażany od 2014 r. Program koncentruje się na wspieraniu działań energooszczędnych w budynkach jedno- i wielorodzinnych, w tym m.in. na zmniejszeniu energochłonności budynku, wymianie wysokoemisyjnych źródeł ciepła, zwiększeniu wykorzystywania odnawialnych źródeł energii czy instalacji efektywnych systemów wentylacyjnych, choć dotacje oferuje się w nim także na inne proekologiczne działania, takie jak m.in. stacje ładowania samochodów elektrycznych oraz nasadzenia zieleni miejskiej wokół budynków mieszkalnych.

Maksymalna intensywność dofinansowania w programie określona jest w przeliczeniu na metr kwadratowy i różni się w zależności od rodzaju inwestycji, ale sięga ona maksymalnie do 50% kosztów kwalifikowanych (nie licząc bonusów, z którymi można osiągnąć do 60% wsparcia). Zróżnicowanie uwarunkowane jest głębokością renowacji – inwestycje prowadzące do większych oszczędności energetycznych są wyżej premiowane. W budynku jednorodzinnym maksymalna możliwa do uzyskania kwota dotacji przeznaczona na termoizolację w trakcie całego okresu funkcjonowania programu ograniczona jest kwotą 650 tys. koron (ok. 123,7 tys. zł). [...]

Interesującym mechanizmem w programie czeskim jest system bonusów, również wprowadzony w 2021 r. Za połączenie różnego rodzaju działań realizowanych w ramach jednego projektu modernizacyjnego (np. ocieplenie przegród zewnętrznych wraz z dodatkową wymianą źródła ciepła) otrzymuje się o 10 tys. koron (ok. 1,9 tys. zł) więcej niż byłoby to możliwe w przypadku realizacji tych inwestycji oddzielnie. W ten sposób właściciele domów jednorodzinnych mogą uzyskać dodatkowo do 90 tys. koron (ok. 17 tys. zł), a właściciele budynków wielorodzinnych – do 120 tys. koron (ok. 23 tys. zł). Taki system ma na celu promowanie zintegrowanego podejścia do modernizacji budynku.

Ważnym wnioskiem z analizy rozwiązań stosowanych w Niemczech i Czechach jest fakt, że oba te programy są zintegrowane, oferują wsparcie dla bardzo szerokiego zakresu przedsięwzięć i różnego rodzaju podmiotów. Pokazuje to, że możliwe jest dofinansowanie szeroko zakrojonej wymiany źródeł ciepła i głębokiej termomodernizacji w ramach jednej platformy, co pozwala uprościć komunikację i promocję publicznego wsparcia dla modernizacji budynków, a także zachęca do kompleksowych modernizacji. [...]

Narzędzia podatkowe zintegrowane z systemem wsparcia głębokiej i kompleksowej modernizacji energetycznej budynków

Wykorzystanie ulgi podatkowej jako mechanizmu uzupełniającego pozostałe narzędzia wsparcia kompleksowej modernizacji energetycznej jest popularnym rozwiązaniem w wielu krajach europejskich. Stosuje je 10 krajów członkowskich UE, zgodnie z analizą JRC (2021), „Financing energy renovations at local and regional levels”, są to: Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Holandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Szwecja i Włochy.

Do analizy wybrano instrumenty z Niemiec i Włoch, które podobnie jak w Polsce, funkcjonują na szeroką skalę, odróżniają się one jednak wyraźnie od polskiej ulgi termomodernizacyjnej poziomem dostępnego finansowania oraz wymaganiami względem efektów wspieranych renowacji.

Niemiecka ulga podatkowa na termomodernizację budynków została wprowadzona 1 stycznia 2020 r. Mogą z niej korzystać obywatele będący właścicielami nieruchomości mieszkalnych, które zostały zbudowane co najmniej 10 lat przed rozpoczęciem inwestycji w poprawę efektywności energetycznej budynku.

Do wspieranych inwestycji należą:

• izolacja termiczna ścian, dachu i podłóg,
• wymiana okien i drzwi zewnętrznych,
• renowacja lub instalacja systemu wentylacyjnego,
• renowacja systemu grzewczego,
• instalacja systemów cyfrowych dla optymalizacji efektywności i zużycia energii,
• optymalizacja pracy istniejących systemów grzewczych.

Ulga jest naliczana w momencie rozliczenia podatku dochodowego, zatem udział w programie nie wymaga oddzielnej procedury aplikacji. Odliczeniu od należnego podatku (a nie podstawy opodatkowania, jak w Polsce) podlega 20% poniesionych kosztów na inwestycję w okresie trzech kolejnych lat. Maksymalna kwota wsparcia w ramach ulgi wynosi 40 tys. euro na nieruchomość mieszkalną.

W ramach tej kwoty można odliczyć także 50% kosztów konsultacji energetycznej, która uwzględnia stworzenie planu renowacji budynku i nadzór nad wykonaniem prac. Doradztwo musi zostać przeprowadzone przez specjalistę zatwierdzonego przez Federalny Urząd ds. Gospodarki i Kontroli Eksportu (BAFA) lub przez specjalistę z listy ekspertów ds. efektywności energetycznej dla federalnych programów finansowania. Koszty konsultacji odliczane są bezpośrednio w bieżącym roku finansowym. Ulgi nie można łączyć z innymi dotacjami federalnymi lub regionalnymi w przypadku tej samej inwestycji, można jednak wykorzystać takie dotacje na inny projekt w obrębie tej samej nieruchomości (np. ocieplić dach z pomocą ulgi podatkowej, a renowację systemu grzewczego w tej samej nieruchomości przeprowadzić z pomocą środków pochodzących z innego programu).

Niemiecki system od polskiej ulgi termomodernizacyjnej odróżnia przede wszystkim poziom możliwych do osiągnięcia korzyści. W Polsce maksymalna wartość korzyści dla podatnika (pod warunkiem, że obejmuje go najwyższa stawka PIT) wynosi jedynie 17 tys. zł – maksymalne odliczenie w wysokości 53 tys. zł dotyczy bowiem podstawy opodatkowania, a nie kwoty należnego podatku. Wysoki poziom wsparcia i możliwość bezpośredniego odliczenia kosztów konsultacji w niemieckiej uldze stanowią zachętę do przyjęcia kompleksowego podejścia do modernizacji budynków.

Popularny program odliczeń podatkowych funkcjonuje także we Włoszech. Program Superbonus dzieli się na wariant Super Ecobonus dla renowacji mających na celu poprawę efektywności energetycznej oraz Super Sismabonus, zachęcający do wdrażania w budynkach adaptacji antysejsmicznych. O ulgę mogą ubiegać się osoby fizyczne, a także inne podmioty zarządzające nieruchomościami mieszkaniowymi.

W obecnym kształcie Super Ecobonus polega na odliczeniu od kwoty należnego podatku dochodowego 110% kosztów poniesionych na inwestycje termomodernizacyjne w okresie od lipca 2020 r. do czerwca 2022 r., do podziału w pięciu rocznych ratach, a dla części wydatków poniesionych w 2022 r. w czterech rocznych składkach w tej samej wysokości.

Zwiększenie poziomu dofinansowania w ramach programu Superbonus stanowiło część włoskiego planu odbudowy po pandemii, miało więc na celu – oprócz zmniejszenia zużycia energii oraz emisji – również pobudzenie aktywności w sektorze budowlanym.

Zakwalifikowanie inwestycji do programu Superbonus wymaga, by uwzględniała ona co najmniej jedno z działań obowiązkowych, do których należą:

• docieplenie przegród zewnętrznych budynku,
• wymiana systemów grzewczych na systemy scentralizowane,
• wymiana systemów grzewczych w budynkach jednorodzinnych lub w nieruchomościach wewnątrz budynków wielorodzinnych, które funkcjonują niezależnie i posiadają jedno lub więcej niezależnych wejść z zewnątrz.

Przy zapewnieniu co najmniej jednego z powyższych działań, odliczeniu podlegać mogą także koszty wybranych pozostałych inwestycji w modernizację budynku, wykonywanych w ramach tego samego projektu, takich jak m.in. instalacja paneli fotowoltaicznych czy usunięcie barier architektonicznych. Warunkiem przyznania ulgi Super Ecobonus jest uzyskanie efektu poprawy efektywności energetycznej budynku lub jednostki mieszkalnej wewnątrz budynku wielorodzinnego o co najmniej dwie klasy energetyczne. [...]

Przykład mechanizmu włoskiego zwraca uwagę przede wszystkim mierzalnymi celami, stawianymi przed dofinansowywanymi projektami: dla uzyskania ulgi wymagane jest wyraźne zwiększenie efektywności energetycznej budynku oraz inwestycja w jedno z promowanych działań termomodernizacyjnych.

Atrakcyjność tego instrumentu zwiększa bardzo wysoki poziom odliczenia kosztów kwalifikowanych i wysoki limit dofinansowania, który pozwala na realizację zaawansowanych projektów termomodernizacyjnych.

Istotna dla gospodarstw o niskich dochodach jest także opcja przekazania możliwości skorzystania z ulgi na firmę realizującą inwestycję lub bank, który ją finansuje. Przy tym poziom dotacji przewyższający 100% kosztów kwalifikowanych pozwala pokryć koszty kredytu.

Szereg krajów korzysta też z instrumentu, jakim jest obniżona stawka VAT dla materiałów i usług wykorzystanych w ramach termomodernizacji budynków. Rozwiązanie to było wprowadzane m.in. na Węgrzech, w Holandii, Luksemburgu czy we Francji. Tego rodzaju zachęta podatkowa ma jednak niższą efektywność, ze względu na oczekiwaną niższą skalę potencjalnych korzyści dla beneficjenta, której otrzymanie pozostaje obarczone również dosyć złożonymi wymaganiami proceduralnymi. [...]

Inkluzywne rozwiązania dla najmniej zamożnych beneficjentów

Jednym z wyzwań dla modernizacji zasobów sektora budowlanego pozostaje modernizacja budynków należących do najmniej zamożnych gospodarstw domowych. W licznych politykach wsparcia renowacji w Unii Europejskiej często stosuje się podwyższone poziomy finansowania dla osób dysponujących niskimi dochodami, jednak wyraźna poprawa efektywności energetycznej w tym sektorze wymaga także dodatkowych działań ułatwiających skorzystanie z pomocy.

Do skutecznych w tym względzie programów wsparcia należy działający w Szkocji program Warmer Homes Scotland, który od momentu powstania w 2015 r. został wykorzystany do renowacji ponad 25 tys. nieruchomości. Skala renowacji osiągnięta w Szkocji za pomocą Warmer Homes Scotland pozwoliłaby na renowację ok. 174 tys. budynków w Polsce. Roczny budżet tego programu wynosi 50 mln funtów.

Celem tego mechanizmu pomocowego jest poprawa efektywności energetycznej za pomocą działań takich jak m.in. wymiana źródła ciepła, izolacja przegród zewnętrznych czy wykorzystanie OZE. Dostęp do programu uzyskują osoby, które:

• są właścicielami lub najemcami nieruchomości, która pozostawała ich główną siedzibą przez ostatnich 12 miesięcy, będącej przedmiotem działań w programie,
• mieszkają w budynku o dostatecznie niskiej klasie energetycznej i o powierzchni nie większej niż 230 stóp kwadratowych,
• mieszkają w budynku, którego stan nie podważa zasadności inwestycji w modernizację energetyczną bez podjęcia dodatkowych działań (unikanie fragmentarycznych inwestycji w budynki niespełniające minimalnych standardów jakości niezwiązanych ze wskaźnikami energetycznymi),
• nie otrzymały wsparcia z programu w ostatnich pięciu latach.

Dodatkowym kryterium jest otrzymywanie jednego z wybranych świadczeń socjalnych, przeznaczonych dla osób niezdolnych do pracy lub w trudnym położeniu materialnym.

W przypadku kwalifikacji do programu w większości przypadków całość kosztów modernizacji budynku pokrywana jest ze środków rządowych. Bardziej kosztowne przedsięwzięcia wymagają nakładu własnego beneficjenta, któremu w tym przypadku oferuje się kredyt bez marży zarządzany przez organizację non-for-profit. [...]

Również Irlandia oferuje zakrojone na szeroką skalę narzędzie wsparcia najuboższych gospodarstw domowych w zakresie renowacji budynków. Program Better Energy Warmer Homes Scheme koncentruje się na działaniach związanych z modernizacją domów jednorodzinnych, w tym uszczelnianiem przegród zewnętrznych, efektywnym oświetleniem, wymianą okien i centralnych systemów ogrzewania. Program kierowany jest do osób mieszkających we własnych nieruchomościach, zamieszkanych przed 2006 r. i o klasie energetycznej BER na poziomie C i niższym (w razie braku dokumentacji dotyczącej klasy energetycznej, pracownicy zarządzającego programem urzędu Sustainable Energy Authority of Ireland (SEAI) organizują bezpłatne badanie w tym zakresie). Jeśli taka osoba dodatkowo kwalifikuje się także do jednego z programów socjalnych, to uzyskuje możliwość uczestnictwa w programie, a koszty renowacji zostają w całości pokryte przez środki publiczne.

Podobnie jak w przypadku Szkocji, to irlandzcy urzędnicy zajmują się w całości procesem modernizacji budynku (również – jak w przypadku Szkocji – są one przeprowadzane za sprawą zakontraktowanych podwykonawców). [...]

W systemowy sposób do rozwiązywania kwestii ubóstwa energetycznego podchodzi też m.in. Francja. W tym celu w ramach parasolowego programu MaPrimeRénov uruchomiono ścieżkę MaPrimeRénov Sérénité, która z początkiem 2022 r. zastąpiła funkcjonujący od 2010 r. program Habiter Mieux Sérénité, którego skala w 2020 r. sięgnęła ok. 52 tys. renowacji rocznie w gospodarstwach domowych o najniższych dochodach.

W ramach ścieżki MaPrimeRénov Sérénité pomoc oferowana jest osobom spełniających kryteria dochodowe, które są właścicielami nieruchomości, stanowiącej ich główną siedzibę i ukończoną co najmniej 15 lat przed datą złożenia wniosku o dotację. Prace wykonywane w ramach programu muszą umożliwić zwiększenie efektywności energetycznej o co najmniej 35%. Dotacja pokrywa 35% lub 50% całkowitego kosztu wykonywanych prac (których wartość może wynieść do 30 tys. euro netto lub do 50 tys. euro netto w przypadku renowacji najbardziej zaniedbanych nieruchomości), w zależności od kategorii dochodowej, do której zakwalifikowany zostanie beneficjent. Dotację można łączyć z wypłatami innych programów pomocowych; oferowane są też bonusy za renowację budynków z najniższych kategorii energetycznych oraz za doprowadzenie ich do najwyższych standardów.

W porównaniu z polskim programem STOP SMOG, również nakierowanym na pomoc najmniej zamożnym gospodarstwom domowym, francuskie rozwiązanie wykazuje kilka kluczowych różnic.

• Po pierwsze, samorządy pełnią rolę wspierającą dla państwowej agencji, zajmującej się zarządzaniem programem.
• Po drugie, rozwiązanie to zakłada współpracę między władzami lokalnymi, państwowym organem zarządzającym pomocą oraz firmami dostarczającymi energooszczędne rozwiązania, co umożliwia lepszy przepływ informacji i efektywniejsze wykorzystanie środków bez obciążania nowym i złożonym zadaniem samorządów gmin.

W wymienionych przykładach warte naśladowania dobre praktyki to przede wszystkim przejęcie w pełni przez podmioty zarządzane przez agencje państwowe procesu wdrażania inwestycji w modernizację energetyczną budynków należących do najmniej zamożnych obywateli.

Taki mechanizm próbowano wdrożyć także w Polsce za pośrednictwem programu STOP SMOG. W szkockim i francuskim modelu funkcję podmiotu zarządzającego pełni jednak jeden certyfikowany przez państwową agencję ekspert, a nie – jak w Polsce – jednostka w administracji samorządowej zajmująca się wdrożeniem programu.

Wśród innych dobrych praktyk warto także zwrócić uwagę na stosowanie świadczeń socjalnych jako kryterium dopuszczającego potencjalnych beneficjentów do programu. Taka procedura ułatwia weryfikację spełniania kryteriów dochodowych (stosowanych w polskich programach wsparcia), a ponadto poszerza definicję najbardziej potrzebujących właścicieli domów jednorodzinnych o osoby, których dochody nie należą do najniższych, ale które także borykają się ze znaczącymi trudnościami. [...]

Punkty kompleksowej obsługi – One-Stop-Shopy

Wprowadzenie punktów kompleksowej obsługi pozwala na indywidualne i profesjonalne dostosowanie rodzaju renowacji do konkretnego budynku, maksymalizując możliwą do osiągnięcia poprawę efektywności energetycznej. Ułatwienia w dostępie do informacji i indywidualne poradnictwo pomagają w promocji wiedzy na temat oszczędności możliwych do osiągnięcia, przyczyniając się do wzrostu zainteresowania wdrażaniem kompleksowych modernizacji energetycznych. [...]

We Francji powstała usługa FranceRenov, wspierana przez państwo wraz z władzami lokalnymi i pilotowana przez L'agence nationale de l'habitat (L'anah - Narodową Agencję Mieszkalnictwa). Składa się ona z portalu informacyjnego, przez który można wysłać zgłoszenie, infolinii, która łączy bezpośrednio z konsultantami programu oraz 450 punktów stacjonarnych w kraju, gdzie pracują doradcy energetyczni zajmujący się sprawowaniem nadzoru nad pełną usługą wykonywaną w ramach MaPrimeRénov Sérénité, a w szczególności zajmują się diagnozą stanu mieszkaniowego (oceną energetyczną, diagnozą budynku itp.), pomocą w przygotowaniu dokumentacji, finansowania i monitoringiem projektu oraz organizacją kontaktu do współpracujących z programem wykwalifikowanych wykonawców.

Znacznie bardziej zintegrowane podejście do wsparcia obsługi inwestora oferuje Irlandia, gdzie współpraca z firmą działającą według formuły One-Stop-Shop Service jest jedną z opcji uzyskania dofinansowania na modernizację energetyczną budynku. Rozwiązanie to jest oparte o umowy między prywatnymi firmami a rządową agencją Sustainable Energy Authority of Ireland (SEAI). Zakontraktowane firmy zarządzają w pełni całym procesem renowacji: wykonaniem oceny poziomu efektywności, aplikacją o grant, przypisaniem wykonawcy i nadzorem nad standardem wykonywanych prac. [...]

W regionie Europy Środkowo-Wschodniej na wdrożenie tego rodzaju usługi zdecydowały się m.in. Czechy. Stworzono tam Centra Konsultacji i Informacji Energetycznej (EKIS), które są dostępne w 60 lokalizacjach w całym kraju. Za pośrednictwem EKIS można bezpłatnie uzyskać profesjonalną informację na temat energooszczędnego oświetlenia, odpowiedniej izolacji, właściwego źródła ciepła, planowania modernizacji energetycznej domów jednorodzinnych oraz stworzyć duże projekty z zakresu energooszczędnego budownictwa.

Certyfikowani przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu eksperci oferują także pomoc w składaniu wniosku o dotację i przy innych czynnościach administracyjnych niezbędnych w celu uzyskania dotacji. Do EKIS może zwrócić się każdy – obywatele, przedsiębiorcy i firmy, a także przedstawiciele władz lokalnych.

Czeska oferta jest mniej kompleksowa niż irlandzkie czy francuskie One-Stop-Shopy, jako że nie obejmuje indywidualnego prowadzenia projektu przez eksperta, a jedynie porady i pomoc w przygotowaniu dokumentów.

Zaprezentowane modele organizacji punktów kompleksowej obsługi różnią się od siebie zakresem oferowanych usług. W porównaniu do przedstawionych praktyk z innych krajów europejskich, wdrażany w Polsce przez NFOŚiGW projekt doradztwa energetycznego w największym stopniu skupia się jedynie na przedstawieniu informacji o możliwościach zwiększenia efektywności energetycznej i nie obejmuje pomocy praktycznej przy wypełnianiu wniosku czy realizacji projektu. [...]

Budynki publiczne

Wdrożenie narzędzi wsparcia kompleksowej modernizacji energetycznej w sektorze budynków publicznych jest częściowo łatwiejsze niż w przypadku budynków jednorodzinnych ze względu na fakt, że są one kierowane do instytucji, a nie gospodarstw domowych.

Z drugiej strony, potrzeby w sektorze budynków publicznych są o wiele bardziej zróżnicowane, co przekłada się na konieczność zastosowania bardziej elastycznych instrumentów wsparcia ich modernizacji, które jednocześnie zapewniają osiągnięcie daleko idącej poprawy efektywności energetycznej.

W dalszej części przedstawiono analizę wybranych polityk z krajów europejskich w trzech obszarach wskazanych w TABELI 2.

Jednolite, ambitne wytyczne dot. standardu modernizacji budynków publicznych

Wsparcie rządowe dla renowacji mających na celu zwiększanie efektywności energetycznej budynków publicznych często nie jest uzależnione od osiąganego efektu inwestycji. Są jednak kraje europejskie, które wpisały do swoich polityk takie mechanizmy.
Przykładem takiej praktyki jest wdrażany we Włoszech program Conto Termico dla administracji publicznej, w którym można uzyskać dofinansowanie do 65% wartości inwestycji. Ten poziom intensywności dotacji dostępny jest jednak jedynie wtedy, gdy w wyniku przekształcenia budynek osiąga standard nZEB.

Do działań, które można sfinansować za pomocą tych środków należą:

• poprawa izolacji termicznej przegród zewnętrznych,
• wymiana okien i szyb na odpowiedniki o mniejszym rozpraszaniu ciepła oraz wprowadzenie ekranów,
• wymiana systemów oświetleniowych na bardziej wydajne,
• wymiana systemów ogrzewania i chłodzenia na technologie o wysokiej wydajności,
• produkcja energii cieplnej ze źródeł odnawialnych,
• wprowadzenie zaawansowanych systemów sterowania i zarządzania oświetleniem oraz wentylacją.

W każdym przypadku inwestycji realizowanych z pomocą Conto Termico, dotacja pokrywa 100% kosztów sporządzenia diagnozy energetycznej, realizowanej w celu określenia koniecznej do przeprowadzenia interwencji. Program można łączyć z innymi dofinansowaniami pod warunkiem, że suma wkładów środków publicznych nie przekracza 100%.

W Niemczech długoterminowa strategia renowacji budynków zakłada modernizację wszystkich budynków publicznych do co najmniej drugiego najbardziej wydajnego poziomu energetycznego (wg klasyfikacji KfW). W związku z tym adresowana do gmin niemiecka oferta finansowania tego typu inwestycji, stanowiąca integralną część parasolowego programu BEG, kładzie nacisk na efekty: intensywność wsparcia jest tym wyższa, im wyższy poziom efektywności energetycznej uzyska budynek na skutek interwencji.

Gmina może otrzymać do 50% dofinansowania, jeśli planuje całościowy remont nieruchomości lub dofinansowanie o mniejszej intensywności, jeśli zdecyduje się tylko na jeden z wybranych środków zwiększających efektywność, wśród których dotowane są:

• renowacja przegród zewnętrznych budynku (izolacja, ochrona przed ciepłem w okresie letnim,
• montaż/wymiana okien lub drzwi
• oraz technologia systemowa (np. ogrzewanie, systemy klimatyzacji/wentylacji, oświetlenie, automatyka budynku i pomiary, technologie sterowania i regulacja).

Koszty kwalifikowane inwestycji mogą wynieść do 30 mln euro dla jednego budynku.

Za pomocą pożyczki z dotacją na jej spłatę gminy mogą sfinansować całość kosztów kwalifikowanych remontu z dowolnie wybranym okresem kredytowania (ale nie dłuższym niż 30 lat) z oprocentowaniem stałym na okres 10 lat.

Skorzystanie z doradztwa energetycznego jest konieczne do zakwalifikowania projektu do programu. Jest ono realizowane za pomocą zatwierdzonych federalnie ekspertów energetycznych, a jego koszty mogą być pokryte z dotacji w wysokości do 80%.

Oba przykłady – niemiecki i włoski – stanowią dobrą praktykę w zakresie finansowania projektów dla administracji publicznej ze względu na uzależnienie intensywności dofinansowania od docelowego poziomu efektywności energetycznej osiąganego przez budynek, a nie od skali zmiany, osiąganej za pomocą renowacji.

Programy promują także strategiczne podejście do renowacji, dofinansowując w wysokim stopniu stworzenie projektu podniesienia efektywności energetycznej dla modernizowanego budynku przez wykwalifikowanych ekspertów.

Kolejny dobry przykład wdrażania kompleksowego i odpowiedzialnego podejścia do modernizacji budynków publicznych stanowi realizowany w Irlandii pilotażowy program renowacji budynków szkół. Jego celem jest ograniczenie zużycia energii oraz emisji z tych budynków o 51%.

W 2022 r. do pilotażu wybrano pięć szkół, w których testowane będą różne rozwiązania z zakresu głębokiej renowacji i niskoemisyjnych systemów grzewczych. Budynki dobierane są do pilotażu w ten sposób, aby odzwierciedlały szerokie spektrum wyzwań, na jakie mogą natrafić irlandzkie samorządy w trakcie wdrażania kompleksowej i głębokiej modernizacji energetycznej w budynkach szkolnych. [...]

Cyfryzacja i centralna integracja danych o efektywności energetycznej budynków publicznych

Obiecującym obszarem pozwalającym osiągnąć znaczną poprawę efektywności energetycznej budynków publicznych oraz przyspieszyć tempo modernizacji zasobu budowlanego jest zwiększenie skali wykorzystywania obecnie istniejących, dużych wolumenów danych o właściwościach energetycznych istniejących budynków. Analiza tych danych pozwoliłaby m.in. agregować i bardziej efektywnie zaspokajać popyt na renowacje, poprawić jakość funkcjonowania systemów zarządzania zapotrzebowaniem na energię i udoskonalić procesy planowania urbanistycznego. Wymaga to jednak spójnej metodologii zbierania danych, integrowania i przetwarzania wynikających z nich informacji.

Wdrożenie nowoczesnych rozwiązań w zakresie zbierania danych z sektora budynków rozpoczął już szereg krajów europejskich. Chorwacja do 2030 r. planuje objąć wszystkie budynki publiczne i oświetlenie publiczne Systemem Zarządzania Informacją Energetyczną (Energy Management Information System – EMIS). Wdrożenie systemu zostało już rozpoczęte, a analizy konsumpcji energii w budynkach publicznych przed renowacją i po zmianach są już stosowane w praktyce.

Zaawansowane wykorzystanie dużych wolumenów danych w sektorze budynków rozpoczęły także Włochy, gdzie powstała baza danych państwowych nieruchomości, której celem jest obniżanie kosztów wykorzystania budynków publicznych i optymalizacja zarządzania nimi. Stworzono także narzędzie informatyczne do oceny efektywności wszystkich publicznych budynków, umożliwiające porównanie ich do wspólnego punktu odniesienia oraz zaplanowanie niezbędnych działań modernizacyjnych w najbardziej tego potrzebujących budynkach.

Obowiązek zbierania danych o efektywności energetycznej dla wszystkich nieruchomości publicznych wprowadziły także Węgry oraz Hiszpania. Inicjatywy nakierowane na większe wykorzystanie danych w zarządzaniu budynkami rozwijają się również w Skandynawii.

W Finlandii powstała platforma wymiany danych TERRA, umożliwiająca samorządom i zarządzającym budynkami publicznymi monitorowanie zużycia energii bez konieczności samodzielnego organizowania systemu. Natomiast w Szwecji na bazie współpracy pomiędzy Szwedzkim Stowarzyszeniem Władz Samorządowych i Regionów i podmiotami zarządzającymi państwowymi nieruchomościami powstało forum współpracy Offentliga fastighether, w którym wymiana danych dotyczy m.in. renowacji zwiększających efektywność energetyczną, oświetlenia publicznego i zużycia energii w szkołach. Natomiast Dania, dzięki wprowadzeniu w 2007 r. wymogu stosowania technologii BIM24 w procesach zamówień publicznych (zaczynając najpierw od projektów dotyczących renowacji i zakwaterowania socjalnego, a następnie rozszerzając tę zasadę na wszystkie zamówienia publiczne) stała się jednym z europejskich liderów wdrożenia tej technologii.

Przytoczone projekty z krajów europejskich pokazują, że skala i zakres wykorzystania popartej danymi wiedzy w zarządzaniu budynkami publicznymi rośnie. Szczegółowe dane na temat skuteczności modernizacji budynków pozwalają także wzmocnić proces planowania kompleksowej i głębokiej modernizacji energetycznej zasobów budowlanych, sprzyjając także komunikacji i promocji działań w tym zakresie.

Wsparcie dla modernizacji budynków zabytkowych

Poprawa efektywności energetycznej budynków zabytkowych stanowi specyficzne wyzwanie z punktu widzenia celów strategicznych: stanowią one często najbardziej energochłonne budynki w zasobie, których renowacja powinna zostać potraktowana priorytetowo, jednak nie można ich poddać standardowym działaniom termomodernizacyjnym ze względu na konieczność ochrony ich wartości historycznej. Ponadto budynki zabytkowe, ze względu na swoje szczególne cechy konstrukcyjne, różniące się od budownictwa współczesnego, mają szczególną charakterystykę higrotermiczną, która czyni je szczególnie wrażliwymi na zmiany temperatury i wilgotności.

Poprawa standardu energetycznego tych budynków jest możliwa, wymaga ona jednak połączenia eksperckiej wiedzy historycznej i tej dotyczącej efektywności energetycznej.

W celu wymiany wiedzy i doświadczeń z zakresu renowacji budynków zabytkowych we Francji stworzono cyfrowe centrum zasobów dla „odpowiedzialnej renowacji”. Skierowany do specjalistów budowlanych portal zawiera ewidencję eksperckich opracowań na ten temat, informacje na temat efektów stosowania wybranych działań, case studies, narzędzia wspierające podejmowanie decyzji itp.

Portal zbierający informacje na temat utrzymywania budynków zabytkowych uruchomiła także Holandia. Oprócz fachowej wiedzy, za jego pośrednictwem można także wyszukać firmy usługowe profesjonalnie zajmujące się konserwacją zabytków oraz doradztwem energetycznym w przypadku takich budynków.

Na portalu udostępniono także narzędzie, które na podstawie wprowadzonych informacji o zabytku przybliża możliwe do wykonania w nim rodzaje renowacji oraz sugeruje dostępne dla tego rodzaju zmian finansowanie. Stworzono również oddzielną witrynę, poświęconą wyłącznie szczegółowym zagadnieniom technicznym związanym ze zwiększaniem efektywności energetycznej budynków zabytkowych.

Ponadto fundacja konserwacji zabytków ERM opracowała specjalną metodę planowania modernizacji DuMo, która ułatwia zrównoważenie działań na rzecz efektywności energetycznej budynku a ochroną jego wartości historycznej. Określenie profilu DuMo dla budynku pozwala wybrać dla niego jedną z 20 opracowanych przez ekspertów z ERM strategii renowacji.

Wśród dostępnych rodzajów wsparcia modernizacji energetycznej budynków zabytkowych w Holandii znajdują się również preferencyjne pożyczki na zwiększenie efektywności energetycznej zabytku. Warunki i dostępność finansowania różnią się w zależności od klasy zabytku.

Renowacje zabytków narodowych mogą zostać sfinansowane pożyczką z Narodowego Funduszu Renowacyjnego (Restauratiefonds). W takim wypadku Fundusz pokrywa także wartość porady udzielanej przez ekspertów ds. zrównoważonego rozwoju zabytków, pracujących w ramach metodologii DuMo (dotacja na poradę wynosi do 1 tys. euro). Wysokość pożyczki z Funduszu Renowacyjnego zależna jest od inwestycji w działania oszczędzające energię, a jej oprocentowanie jest niskie i stałe. [...]

Renowacja budynków zabytkowych została uwzględniona w długookresowej strategii renowacji budynków w Niemczech. Podobnie jak inne rodzaje budynków, jest ona objęta parasolowym programem dotacyjnym BEG. Poziom dotacji na zwiększenie efektywności energetycznej zabytków możliwy do uzyskania wynosi 17,5%, a maksymalna wartość przyznanego dofinansowania nie może być wyższa niż 175 euro/m² powierzchni użytkowej.

Specjalne wsparcie finansowe dla renowacji budynków zabytkowych przewidziane jest też na Słowacji, gdzie dokonano oddzielnej alokacji środków na ten cel.

Niniejszy artykuł stanowi fragment Raportu Fali Renowacji.  Całość Raportu jest dostępna na stronie www.falarenowacji.pl

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!