Kontrowersje wokół Warunków Technicznych - czy to się opłaca?

Sukcesywnie prowadzone zmiany wymagań prawnych co do efektywności energetycznej budynków, zamieszczone w Warunkach Technicznych [1], wynikają z zaleceń zawartych w Dyrektywie EPBD [2]. Jednym z uzasadnień zmian prawnych dotyczących wdrożenia procesu prowadzącego do uzyskania budynków o niemal zerowej charakterystyce energetycznej był wzrost wpływów do budżetu o około 170 mln zł rocznie.

Czy ograniczanie wymagań prawnych rzeczywiście zwiększy wpływy do budżetu? Czy może doprowadzi do przeciwnego efektu, czyli ze względu na znacząco większe koszty budowy, do utraty zdolności kredytowej części społeczeństwa, a co za tym idzie - do zmniejszenia ilości budowanych domów?

Po kilku latach od wdrożenia zapisów Dyrektywy EPBD [2] w wielu krajach rozpoczęła się dyskusja nad sensownością ekonomiczną i techniczną wprowadzonych zmian. Poniższy artykuł wpisuje się w ogólnoeuropejską dyskusję nad prawnymi wymaganiami w zakresie energochłonności budownictwa oraz opłacalnością budowy budynków niskoenergetycznych, pasywnych i niemal zeroenergetycznych.

Zwolennicy budownictwa energooszczędnego sugerują, że w budownictwie pojawią się duże rezerwy i niezwykły potencjał zmniejszenia zużycia energii, i jest to prawda. Zachęcają do bardziej energooszczędnych rozwiązań i ograniczeń, głównie w zakresie izolacyjności termicznej przegród. Często uzasadniają swoje stanowisko wymaganiami prawnymi obowiązującymi w innych krajach Unii Europejskiej, myląc zalecenia wynikające z różnych idei wznoszenia budynków, np. o pasywnej charakterystyce energetycznej.

Oczywiście takich idei jest więcej, ale przywołujemy najbardziej w Polsce reklamowaną. Wyznaczone w Dyrektywie EPBD [2] kierunki pozwalały rozwijać się budownictwu energooszczędnemu o EU ≤ 40 kWh/m²·rok, niskoenergetycznemu o EU ≤ 25 kWh/m²·rok oraz pasywnemu o EU  ≤  15 kWh/m²·rok. Minimalne wymagania prawne obowiązujące w różnych krajach europejskich nie traktowały w ten sam sposób obowiązku energooszczędności, choć w Polsce starano się nas przekonać, że zaproponowane w Warunkach Technicznych zapisy są niewystarczające i powinniśmy jeszcze bardziej ograniczać zużycie energii.

Zaskoczeniem dla wielu ekspertów, choć nie mówi się o tym oficjalnie, jest rozpoczęta w Niemczech dyskusja nad zbyt rygorystycznymi wymaganiami prawnymi. W porównaniu z wymaganiami obowiązującymi w Polsce większość wymagań krajów Unii Europejskiej wydaje się zdecydowanie łagodniejsza.

Czy jest możliwe, że ustanowiliśmy zbyt ambitne cele, że może być nas na nie nie stać? Sprawa nie jest taka prosta.

Warunki klimatyczne w Niemczech i Austrii są nieznacznie łagodniejsze od polskich. Średnia wartość stopniodni (Sd) wynosi około 3000, co w prostym przeliczeniu wskaźnika stopniodni czyni nasz klimat bardziej chłodnym o około 27%. Z tego powodu wykorzystuje się proste przeliczenia w stosunku do wymagań niemieckich, według których izolacyjność ściany powinna wynosić około U = 0,23 W/(m²·K).

Można by wykorzystać przyjęte przez zachodnich sąsiadów wartości do określenia polskich wymagań prawnych pod warunkiem, że nasi sąsiedzi się nie pomylili. Warunki klimatyczne w Czechach są zbliżone do polskich. Średnia wartość stopniodni wynosi około 3800. Czesi przyjęli graniczne wymagania izolacyjności termicznej przegród zdecydowanie łagodniejsze od polskich.

Kraje skandynawskie charakteryzują się zdecydowanie chłodniejszym klimatem, średnia wartość stopniodni wynosi ­około 4500 i więcej, więc byłoby uzasadnione stosowanie bardziej rygorystycznych wymagań. Określenie optymalnych rozwiązań nie jest zależne jedynie od występujących na danym terenie niskich temperatur, ale od wszystkich parametrów klimatu, zarówno w okresie zimowym, jak i letnim. Przy takim podejściu do zagadnienia optymalne wartości w zakresie izolacyjności termicznej są weryfikowane przez pojemność cieplną, powierzchnię przegród przezroczystych, zyski wewnętrzne oraz konieczność chłodzenia.

Analizując TAB. 1, można zauważyć, że minimalne wymagania izolacyjności termicznej przegród dla Polski są zdecydowanie ostrzejsze od wymagań obowiązujących w Niemczech, Austrii czy Czechach i są podobne do wymagań w Danii czy Norwegii. Analiza wartości granicznych współczynników przenikania ciepła U przyjętych w różnych krajach UE wskazuje, że przyjęte w Polsce wartości są zbyt rygorystyczne.

Interesujące jest porównanie minimalnych wymagań w zakresie przegród przezroczystych. Wartości graniczne są bardzo wymagające, a co za tym idzie - kosztowne.

Dla wielu ekspertów wzorcowym rozwiązaniem są okna spełniające wymagania dla budynków pasywnych o U_w < 0,8 W/(m2·K). Przedstawiana argumentacja wskazuje na dodatni bilans energetyczny takiego rozwiązania, co oznaczałby, że budynki wykonane z przegród przezroczystych o takich parametrach izolacyjnych nie wymagałyby ogrzewania, co jest oczywistą nieprawdą. Stosowanie okien o takich parametrach okazuje się nieekonomiczne.

Podobnie ma się sprawa z oknami dachowymi. Szczegóły analiz ekonomicznych zamieszczono w TAB. 2 i TAB. 3.

Zmiany prawne a praktyka rynkowa

Wprowadzone w 2014 r. znowelizowane Warunki Techniczne [1] teoretycznie skutkowały zmniejszeniem energochłonności budynków. Zaproponowane zmiany prawne obejmowały trzy przedziały czasowe: 2014-2016 r., 2017-2021 r. oraz od 2019 r. budownictwo publiczne i od 2021 r. dla wszystkich budynków (TAB. 4).

Wprowadzone w 2014 r. zmiany były niewielkie i nie wpływały znacząco na koszty budowy. Lepsze parametry energooszczędne osiągnięto przede wszystkim dzięki nowemu podejściu do określania strat ciepła przez wentylację naturalną oraz do bilansowania energii na potrzeby ciepłej wody użytkowej. Praktycznie nie zwiększały one kosztów budowy.

Warto wiedzieć, że nowe bilansowanie zużycia energii na wentylację naturalną jest sprzeczne z wymaganiami higienicznymi i nie ma nic wspólnego z ideą budownictwa energooszczędnego. Gdybyśmy spełniali wymagania higieniczne, to spełnienie wymagań prawnych dla budynków budowanych wg WT 2014 roku musiałoby być znacznie bardziej kosztowne.

Koniec 2016 r. obfitował w większą niż zwykle ilość projektów budowlanych ubiegających się o pozwolenie na budowę. Powodem były nadchodzące w 2017 r. zmiany Warunków Technicznych, które wpływają na zwiększenie kosztów budowy.

Zdaniem deweloperów, Polacy ze względu na zdolności kredytowe szukają przede wszystkim tanich mieszkań i domów. Inwestorzy i deweloperzy, świadomi nadchodzących konsekwencji finansowych wynikających ze zmian prawnych, starali się złożyć możliwie jak największą liczbę projektów budowlanych spełniających warunki z 2016 r. Cel był oczywisty - uzyskanie pozwolenia na budowę w oparciu o wymagania prawne obowiązujące w 2016 r.

Czy przeczucia i obawy inwestorów rzeczywiście są uzasadnione? Czy budynki projektowane według wymagań WT 2017 będą dużo droższe? I najważniejsze pytanie: czy nasze społeczeństwo stać na takie zmiany?

Aby uzyskać odpowiedzi na pytanie, o ile wzrosną koszty budowy domów spełniających wymagania WT 2021 (2019), przeanalizowano trzy typowe, najczęściej sprzedawane projekty gotowych domów.

Koszty budowy typowych domów według Warunków Technicznych na 2017 r. i na 2021 r.

Do stycznia 2017 r. domy jednorodzinne powinny charakteryzować się wskaźnikiem nieodnawialnej energii pierwotnej EP ≤ 95 kWh/m²·rok. Wykonanie i zaprojektowanie budynków według tych wymagań wymusza:

• wykonanie przegród spełniających co najmniej wymagania prawne WT 2017,
• zastosowanie kotłowni gazowej kondensacyjnej z automatyką oraz z kolektorami słonecznymi i wentylacją naturalną lub
• zastosowanie kotłowni gazowej kondensacyjnej oraz wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła lub
• zastosowanie maszynowni opartej o pompę ciepła oraz wentylację naturalną.

Zestawienie zapotrzebowania na energię użytkową EU, końcową EK i pierwotną EP przedstawiono w TAB. 5. Całkowite koszty inwestycji budynku spełniającego aktualne wymagania prawne osiągnięte różnymi metodami są zbliżone.

Aby móc ocenić i porównać uzyskane wyniki, poddano szczegółowej analizie trzy typowe, najczęściej sprzedawane domy jednorodzinne o powierzchni:

• mały dom typu A o Af = 84,7 m²,
• duży dom typu B o Af = 227 m²,
• średni dom typu C o Af = 137,9 m².

Dane o budynkach A, B i C pozyskano ze stron internetowych renomowanych biur projektowych. Budynki spełniają wymagania prawne na 2016 r. Szczegóły zamieszczono w TAB. 6.

Następnie zaprojektowano budynki typu A, B i C tak, aby spełniły wymagania prawne na rok 2017 i 2021, określono charakterystykę energetyczną, koszty budowy, koszty eksploatacji, wzrost kosztów budowy oraz oszacowano czas zwrotu poniesionych nakładów.

W TAB. 7, TAB 8 i TAB. 9 dokonano szczegółowych zestawień.

Budynki wg WT 2017

• Koszty budowy budynków projektowanych na 2017 r. są wyższe o około 20 tys. zł, tj. o około 10% w stosunku do wymagań z 2014 r.
• Wzrost kosztów na 1 m² wynosi około 150 do 200 zł/m².
• Miesięczne koszty eksploatacyjne są o około 0,5 zł/m² niższe względem kosztów eksploatacyjnych budynków wg WT 2014.
• Czas zwrotu poniesionych nakładów względem budynków spełniających wymagania z 2014 roku wynosi około 25–30 lat.

Budynki wg WT 2021

• Koszty budowy budynków projektowanych na rok 2021 (2019) są wyższe o około 30% w stosunku do budynku wg wymagań z 2014 r., co stanowi około 350 do 400 zł/m².
• Miesięczne koszty eksploatacyjne są o około 0,85 zł/m² niższe względem kosztów eksploatacyjnych budynków wg WT 2014.
• Czas zwrotu poniesionych nakładów względem budynków spełniających wymagania z 2014 r. wynosi około 35-40 lat.

Podsumowanie

• Spełnienie wymagań prawnych na 2017 r. spowoduje wzrost kosztów budowy o około 7-12%, a dla budynków wykonanych według wymagań na 2021 r. wzrost kosztów wyniesie ok. 25-35%, w zależności od strefy klimatycznej.
• Czas zwrotu poniesionych nakładów jest dłuższy niż 25 lat.
• Miesięczna rata 30-letniego kredytu wzrośnie dla budynków według WT 2017 o około 150–200 zł, a dla budynków według WT 2021 o 300–450 zł, w zależności do wielkości budynku. Jest to stosunkowo dużo kwota.
• Spełniając wymagania prawne WT 2017, trzeba będzie spłacić kredyt na łączną kwotę o 50 do 85 tys. zł większą, a dla budynku według WT 2021 roku o 100 do 200 tys. zł większą, w zależności do wielkości budynku.

Ceny energii nie rosną tak szybko jak sugerowano przy opracowaniu wymagań prawnych na lata 2014, 2017 i 2021, a koszty energooszczędnych rozwiązań nie tanieją tak jak się tego spodziewano.

Niewątpliwie nieznacznie jest poprawiana efektywność energetyczna urządzeń, głównie pomp ciepła, urządzeń pomocniczych i oświetlenia.

W związku z tym należy zadać ponownie pytanie, jakie parametry uznawane są za optymalne i przyjęte w cyku życia przy uwzględnieniu siły nabywczej i zdolności kredytowej społeczeństwa? Czy rzeczywiście przyjęte w Warunkach Technicznych są optymalne dla polskiego społeczeństwa?

Zbyt wygórowane i kosztowne wymagania prawne mogą stać się fikcją. Inwestorzy narażeni na zbyt kosztowne rozwiązania przyjęte w projektach będą na własne ryzyko wprowadzać zmiany mające wpływ na gorszą jakość energetyczną budynków, a co za tym idzie negatywny na zanieczyszczenie środowiska naturalnego i powstawanie szkodliwego dla zdrowia smogu.

Zwolnienie z obowiązku wykonywania świadectw charakterystyki energetycznej domów jednorodzinnych przyczynia się do powstawania budynków, które ze względu na stosunkowo wysokie koszty spełniają wymagania prawne jedynie na papierze. Świadome omijanie prawa ze względu na niekorzystne dla inwestorów skutki ekonomiczne rodzi bardzo zły zwyczaj omijania wymagań prawa.

Na podstawie przeprowadzanych analiz jest niemal pewne, że należy jeszcze raz poddać ocenie przyjęte w 2014 r. wartości i zastanowić się, czy stać nas na realizację zaleceń Dyrektywy EPBD według przyjętych zapisów prawnych opisanych w Warunkach Technicznych.

Literatura

1. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 5 lipca 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU 2013 poz. 926).
2. Dyrektywa 2002/91/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z 16 grudnia 2002 r., dotycząca charakterystyki energetycznej budynków.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!