Możliwości recyklingu odpadów styropianu oraz problemy z tym związane

Wymagania dotyczące wyrobów ze styropianu produkowanych fabrycznie, ze sztywnymi lub elastycznymi okładzinami, powłokami lub bez, stosowanych do izolacji cieplnej budynków określono w normie PN-EN 13163:2013-05 [1].

Zgodnie z tym dokumentem wyroby ze styropianu (EPS – Expanded PolyStyrene – polistyren ekspandowany, czyli spieniony) wytwarzane są w postaci płyt, rulonów lub innego wyrobu wstępnie przygotowanego (płaskiego, stożkowego, na wpust i wypust, nakładkowego, profilowanego itp.).

Wyroby objęte normą stosuje się również do izolacji akustycznej, a także w prefabrykowanych systemach izolacji cieplnej i płytach warstwowych.

Polistyren ekspandowany jest materiałem o budowie komórkowej. Otrzymuje się go w wyniku uformowaniu granulek spienionego polistyrenu lub jednego z jego kopolimerów wypełnionych powietrzem.

Płyty styropianowe wykorzystuje się przede wszystkim do ocieplania ścian zewnętrznych budynków tzw. systemem bezspoinowym (BSO), który ostatnio coraz częściej określa się jako złożony system izolacji cieplnej ścian zewnętrznych budynków (ETICS - External Thermal Insulation Composite System). Istotnym elementem podanego wymagania podstawowego w zakresie zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych jest zagadnienie trwałości.

W Instytucie Techniki Budowlanej opracowano instrukcję dotyczącą zasad projektowania i wykonywania ociepleń metodą ETICS [2], zgodnie z którą trwałość systemu izolacji cieplnej ścian zewnętrznych budynków oceniono na co najmniej 30 lat przy spełnieniu warunku systematycznego i okresowego przeglądu zaprawy tynkarskiej i ewentualnego wykonania jej naprawy.

Trwałość zaprawy powinna wynosić co najmniej 5 lat. Obecnie prowadzone są powtórne prace termomodernizacyjne budynków ocieplanych w latach 90. XX w.

Przyczyną tych prac może być nieodpowiedni stan techniczny budynków (niespełnianie standardów i niezgodność z obowiązującymi normami) i/lub zastosowanie zbyt małej grubości warstwy izolacji cieplnej.

Styropian stosowany jest także do izolacji stropów, podłóg na gruncie i innych przegród. Wykorzystywany jest również jako rdzeń płyt warstwowych. Używa się go do przegród w budynkach niemieszkalnych, głównie przemysłowych, handlowych oraz magazynowych.

Oprócz budownictwa styropian znalazł także zastosowanie w wielu innych gałęziach gospodarki. Wykorzystywany jest głównie do produkcji opakowań lub wypełnień chroniących transportowane wyroby oraz do wytwarzania różnego rodzaju pojemników, np. naczyń jednorazowych.

Recykling styropianu

Największe ilości odpadów ze styropianu powstają podczas prac dociepleniowych. Ocenia się, że w przypadku skomplikowanych powierzchni elewacji budynków, np. z dużą liczbą otworów okiennych, z płytami balkonowymi, loggiami, odpady mogą stanowić nawet do 15% użytego materiału.

Dzięki odpowiednim działaniom możliwe jest uzyskanie znaczących efektów w recyklingu tego materiału. Przykładowo, w Stanach Zjednoczonych w 2010 r. recykling wyniósł ok. 28% całkowitej produkcji styropianu.

Podstawowe składowe procesu recyklingu to:

• zbiórka i segregacja odpadów styropianowych,
• oczyszczanie, np. odpylanie,
• przetwarzanie przez rozdrabnianie, mielenie, czyli regranulacja lub całkowita zmiana postaci przez topienie lub rozpuszczanie,
• wykorzystanie w produkcji nowych wyrobów, np. w procesie formowania metodą wytłaczania lub wtryskiwania,
• inne obecnie stosowane metody recyklingu.

Popularność tego materiału budowlanego wiąże się z dobrymi właściwościami termoizolacyjnymi, niskim ciężarem właściwym i ceną. W czasie wykonywania termoizolacji przegród, podczas remontów czy rozbiórki poeksploatacyjnej budynków powstają duże ilości odpadów polistyrenowych, na które obecnie występuje zapotrzebowanie ze strony firm przeprowadzających recykling [3].

Spreparowane kruszywo stropianowe

Jednym z produktów recyklingu polistyrenu budowlanego jest spreparowane kruszywo styropianowe, dające się łatwo mieszać z wodą, cementem i piaskiem. Z mieszanki powstaje cieplnoizolacyjny materiał do napełniania konstrukcji (przeważnie poziomych), znajdujący zastosowanie jako:

• nienośna izolacja, izolacyjny wypełniacz konstrukcji pionowych i poziomych,
• dodatkowe ocieplenie ścian pionowych i dachów do 30% nachylenia,
• wyrównująca i izolacyjna warstwa do sufitów i podłóg, pochyła warstwa izolacyjna tarasów, balkonów i płaskich dachów,
• elastyczny podkład szos, dróg, areałów sportowych, nakładany wprost na grunt,
• izolacja zewnętrznych instalacji wodnych i kanalizacyjnych,
• izolacja wymienników ciepła i basenów.

Do zalet tego materiału zalicza się:

• niski ciężar właściwy materiału (12 razy lżejszy od betonu - 200–900 kg/m³),
• poprawę właściwości termoizolacyjnych (30-krotny wzrost w porównaniu z betonem),
• dobre właściwości dźwiękoizolacyjne,
• dużą elastyczność,
• odporność na działanie pleśni.

Zaprawa cementowo-styropianowa

Kolejnym znanym produktem powstałym z recyklingu jest zaprawa cementowo-styropianowa. Innowacyjność tej technologii polega na odzysku styropianu (np. z procesów izolacji elewacji). Po przetworzeniu jest to pełnowartościowy surowiec o określonej wytrzymałości na ściskanie i zginanie oraz składnik betonów lekkich (tzw. pianobetonów).

Zaprawa cementowo-styropianowa stosowana jest do:

• lekkiego podłoża izolacyjnego pod posadzki mieszkalne lub przemysłowe,
• warstwy izolacyjne i nośne pod wykonanie posadzek metodą świeże na świeże,
• warstwy izolacyjne i nośne pod ogrzewanie podłogowe – w systemach podłóg pływających,
• warstwy termoizolacyjne do pokryć dachów i poddaszy,
• lekkiej warstwy do formowania spadków dachów,
• lekkiej wylewki izolacyjnej i akustycznej na stropy drewniane, żelbetowe i inne,
• wypełnienia pokryć z blachy trapezowej, konstrukcji lekkich stropów.

Do zalet tego materiału budowlanego można zaliczyć:

• niski ciężar właściwy,
• wysoką izolacyjność termiczną i dźwiękową,
• właściwości samopoziomujące,
• mrozoodporność,
• bardzo mały skurcz,
• bardzo dobrą przyczepność i dopasowanie do podłoża,
• łatwość wytworzenia na miejscu budowy.

Zaprawa zaliczana jest do szybkowiążących.

Inne produkty

Innym produktem oferowanym na rynku jest granulat polistyrenu różnego rodzaju z odpadowego styropianu budowlanego. Znane są także sposoby recyklingu spienionego polistyrenu. Większość z nich dotyczy segregacji odpadów, ich oczyszczania i rozdrabniania, a następnie ponownego zastosowania do produkcji, zwłaszcza materiałów budowlanych [4].

Zbierane i segregowane są płyty wytłaczane ze spienionego PS o dużej masie cząsteczkowej, różnego rodzaju naczynia piankowe (kubki, tacki itp.) o małej masie cząsteczkowej, płyty z modyfikowanego elastomerem PS, formowane przez wtrysk lub kształtowane termicznie oraz wyroby ze słabo napełnionego PS formowane według zamówień.

Odpady PS o mniejszej masie cząsteczkowej i większym wskaźniku szybkości płynięcia mogą być wykorzystywane do produkcji koncentratów barwiących. Z recyklatu EPS produkowane są również piankowe wykładziny izolacyjne, skrzydełka wentylatorów, kosze na odpady papierowe, pudełka na kartki, a po zmodyfikowaniu elastomerem - wieszaki na ubrania, ramy do obrazów, nosidełka i foteliki dla dzieci.

Zużyte wyroby z EPS po oczyszczeniu i rozdrobnieniu, ale bez zagęszczenia i zniszczenia struktury piankowej są bardzo wartościowe ekonomicznie i mogą być dodawane do surowców przy produkcji nowych pianek PS. Mogą też być stosowane jako lekkie materiały napełniające lub do wytwarzania izolacji cieplnych.

Pianki tego rodzaju po rozdrobnieniu mogą służyć również jako wyściółki podpodłogowe oraz do wypełnienia niektórych mebli. Mogą być też użyte jako wykładziny dolnej części rowów melioracyjnych lub jako duże powierzchnie umożliwiające niewymuszony przepływ wód albo jako wypełnienie rur z luźno tkanego materiału, zastępujące perforowane części systemów drenujących.

Poflotacyjne, ekspandowane perełki PS po pokryciu ich epoksycementem mogą znaleźć zastosowanie jako dobrej jakości materiały do budowy dróg, słupków drogowych czy spodniej warstwy płyt lotniskowych, aby przeciwdziałać ich pękaniom zimą. Betony napełniane EPS stanowią izolację termiczną, a w bardziej typowych zastosowaniach wykonuje się z nich lżejsze fasady budynków i detale architektoniczne.

Jedna z firm produkujących elektronikę użytkową zaproponowała metodę recyklingu PS polegającą na rozpuszczeniu odpadów w substancji zwanej limonen (olejki znajdujące się w skórkach owoców cytrusowych, głównie mandarynkach), znajdującej się w zbiorniku umieszczonym na samochodzie.

Odebrane odpady wkładano do tego zbiornika i zanim pojazd dotarł do następnego dostawcy, styropian ulegał rozpuszczeniu, co umożliwiało włożenie następnej partii odpadów. Rozpuszczony styropian przewożono do zakładu, gdzie odzyskiwano polistyren, który oczyszczano za pomocą odpowiednich filtrów.

Substancję zwaną limonen odparowywano w temp. 240°C, a następnie skraplano w celu ponownego wykorzystania. Odzyskany polistyren, uformowany w bloki, kierowano ponownie do produkcji.

Otrzymany w ten sposób styropian wykorzystywano jako wypełnienie przy wysyłaniu zakupionego przez klientów różnego rodzaju sprzętu AGD i RTV.

Znany jest również sposób otrzymywania preparatu wodochronnego z odpadowego polistyrenu opracowany przez pracow­ników naukowych Politechniki Warszawskiej. Polistyren rozpuszczano w mieszaninie rozpuszczalników i dodatków, w wyniku czego otrzymywano izolację wodochronną. Preparat w razie konieczności może być dodatkowo modyfikowany przez dodatek środków pomocniczych, jak pigmenty, antypireny, stabilizatory termiczne.

Opisano także sposób recyklingu spienionego polistyrenu, w którym odpadowy polistyren rozpuszczano w rozpuszczalniku organicznym, w szczególności w nadmiarze chlorku metylenu (DCM), po czym rozpuszczalnik odparowywano w podwyższonej temperaturze i po skropleniu zawracano do procesu, a uplastyczniony termicznie polistyren wzbogacano w środki pomocnicze i kierowano do wytłaczarki lub pompy, gdzie był wytłaczany w postaci granulatu i/lub mikrogranulatu [5].

Proces otrzymywania surowca w postaci granulatu, przeznaczonego do wytwarzania materiałów budowlanych o zwiększonych właściwościach termoizolacyjnych i ograniczonej palności oraz emisji dymów polegał na tym, że do rozpuszczonego w rozpuszczalniku organicznym polistyrenu dodawano środki poprawiające właściwości termoizolacyjne, ograniczające palenie i dymienie czy środki barwiące.

Jako środek poprawiający właściwości termoizolacyjne zastosowano glinokrzemiany w ilości od 2% do 40% w stosunku do masy polistyrenu, a jako środek poprawiający właściwości termoizolacyjne użyto grafitu ekspandującego w zakresie od 2% do 30% w stosunku do masy polistyrenu.

Ilość zastosowanych środków ograniczających palność (korzystnie w postaci heksabromocyklododekanu i/lub bezhalogenowych środków uniepalniających) wynosiła od 1,5% do 10% w stosunku do masy polistyrenu.

Problemy związane z heksabromocyklododekanem (HBCDD)

Intensywny rozwój produkcji syntetycznych materiałów polimerowych przyczynił się do produkcji substancji uniepalniających – antypirenów (flame retardants), które inhibitują procesy spalania. Jednym z najczęstszych związków jest heksabromocyklododekan (HBCDD), należący do grupy bromowanych opóźniaczy zapłonu.

Badania w zakresie wpływu HBCDD na środowisko naturalne oraz na organizm ludzki dowodzą, że artypiren ten ma dużą zdolność do kumulowania się w organizmach żywych i jest toksyczny. Z tego powodu HBCDD znalazł się na liście Substancji Wzbudzających Szczególnie Duże Obawy (SVHC).

Heksabromocyklododekan jest związkiem pierścieniowym składającym się z 12 atomów węgla oraz 6 atomów bromu (RYS. 1).

1,2,5,6,9,10-heksabromocyklododekan (HBCDD) zalicza się do związków syntetycznych, niemających swoich naturalnych odpowiedników w środowisku przyrodniczym [7]. Jest silnie toksyczny dla większości bezkręgowców i kręgowców (w tym człowieka) oraz ulega bioakumulacji.

Hardy [8] i Vonderheide [9] w swoich wieloletnich badaniach potwierdzili dużą zdolność HBCDD do bioakumulacji w organizmach żywych doprowadzającej do zachodzenia procesu biomagnifikacji [10] (procesu zachodzącego w ekosystemie, w wyniku którego następuje wzrost stężenia substancji toksycznej w organizmie zajmującym wyższy poziom troficzny).

Akumulacja zachodzi w tkance tłuszczowej, mięśniach, wątrobie, w płucach, nerkach, krwi i mózgu. Związek absorbowany jest przez organizmy żywe przez układ pokarmowy. Badania przeprowadzone przez Harrada i jego współpracowników [11] jako główne źródło HBCDD do powietrza wewnętrznego wskazały emisje z tworzyw sztucznych.

Badania dowiodły, że w powietrzu występował głównie izomer g (65%), udział pozostałych diastereoizomerów a i b wynosił natomiast odpowiednio 22% i 11–13%. Potwierdzono toksyczność HBCDD dla ryb (LC50 - Oncorhynchus mykiss (pstrąga tęczowego) - 0,003 mg/l-96 godz.), dafnii i innych bezkręgowców wodnych (EC50 - Dafnia - > 3,2 mg/l–48 godz.) oraz alg (EC50 - Algae - 0,009 mg/l-72 godz.) [12].

Zgodnie z Rozporządzeniem CLP [13] w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin HBCDD został zakwalifikowany jako substancja działająca szkodliwie na rozrodczość (kategorii 2 (H 361)) oraz mająca wpływ na laktację i oddziałująca szkodliwie na dzieci karmione piersią (H 362). Stwarza również ostre (kategorii 1 (H 400)) i przewlekle (kategorii 1) zagrożenie dla środowiska (H 410).

Należy unikać uwolnienia związku do środowiska, stosować wymagane środki ochrony indywidualnej oraz usuwać do autoryzowanego zakładu utylizacji odpadów. 1,2,5,6,9,10-heksabromocyklododekan został umieszczony na kandydackiej liście Substancji Wzbudzających Szczególnie Duże Obawy (SVHC).

Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów [14] oraz Rozporządzeniem Komisji UE nr 143/2011 z dnia 17 lutego 2011 r. zmieniającym załącznik XIV do rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) [15] HBCDD został uznany jako substancja trwała, toksyczna wykazująca dużą zdolność do bioakumulacji (PBT).

HBCDD oraz jego diastereoizomery (a, b, g) zostały włączone do załącznika XIV, co nakłada na każdego producenta lub importera obowiązek uzyskania zezwolenia od Europejskiej Agencji Chemikaliów. Termin składania wniosku o rejestrację minął 21 lutego 2014 r. W przypadku braku zezwolenia po 21 sierpnia 2015 r. HBCDD oraz jego diastereoizomery nie będą mogły być wprowadzane do obrotu ani stosowania.

Największe zapotrzebowanie na tę substancję występuje w krajach Unii Europejskiej. HBCDD stosowany jest przez wszystkie państwa. Największymi producentami są USA, Chiny, Holandia, Japonia i Izrael. Na RYS. 2 przedstawiono główne źródła i emisje HBCDD w regionie Morza Bałtyckiego.

HBCDD jest na rynku od ok. 50 lat. Światowe zapotrzebowanie na ten antypiren w 2001 r. wynosiło 16  700 t, z czego największym konsumentem była Europa (9500 t), Azja (3900 t) oraz USA (2800 t) [17]. Konieczne zatem jest prowadzenie ciągłego monitoringu rozprzestrzeniania się tego związku w środowisku naturalnym. Pożądanym jest prowadzenie badań w zakresie oznaczania HBCDD w próbkach środowiskowych.

Podsumowanie

Rosnąca świadomość problematyki ekologicznej w społeczeństwie spowodowała potrzebę odmiennego spojrzenia na stosowanie spienionego polistyrenu (styropianu) z HBCDD stosowanym jako uniepalniacz.

Z uwagi na ogromną skalę zużycia styropianu oraz ilości powstających odpadów na etapie budowy, rozbudowy, modernizacji i prac rozbiórkowych celowe jest opracowanie metody kontroli pozostałości niebezpiecznego antypirenu stosowanego w produkcji wyrobów budowlanych ze styropianu.

Z uwagi na wysoką toksyczność i trwałość HBCDD oraz dużą zdolność do bioakumulacji należy przeprowadzać:

• analizę składu chemicznego styropianu (surowców, pigmentów, substancji uniepalniających, środków dodatkowych),
• ocenę styropianu ze względu na zawartość i uwalnianie się substancji niebezpiecznych,
• badanie styropianu ze względu na zawartość uniepalniacza w postaci heksabromocyklododekanu (HBCDD) i analizę elementarną.

W Zakładzie Fizyki Cieplnej, Instalacji Sanitarnych i Środowiska Instytutu Techniki Budowlanej (ITB) w Warszawie prowadzone są wymienione analizy i badania zgodnie z przyjętymi rozporządzeniami, obowiązującymi wymaganiami i normami. Procedura badania metodami akredytowanymi przez Polskie Centrum Akredytacji (PCA) polega na oznaczaniu:

• emisji lotnych związków organicznych z wyrobów budowlanych i wyposażenia metodą komorową [18],
• par rozpuszczalników i monomerów nienasyconych w powietrzu metodą chromatografii gazowej z wzbogaceniem próbki [19].

W celu przyznania ekoznaku wyrobom oraz weryfikacji stwierdzenia deklarowanego przez producentów, importerów, dystrybutorów lub sprzedawców w ITB opracowano deklarację środowiskową II typu zgodnie z obowiązującą normą PN-EN ISO 14021:2002/A1:2012 [20].

Deklaracja ITBEKO jest jednoparametrowym stwierdzeniem środowiskowym, opartym na deklaracjach własnych czynionych przez producentów, importerów, dystrybutorów lub sprzedawców dotyczących pewnych, wybranych cech wyrobów.

Deklarację środowiskową II typu w formie słowno-graficznego znaku towarowego "ITBEKO przyjazny wyrób" zastrzeżono w Urzędzie Patentowym [21]. Uzyskanie tego typu ekooznakowania jest potwierdzeniem, że wyrób jest przyjazny dla środowiska.

Literatura

1. PN-EN 13163:2013-05, "Wyroby do izolacji cieplnej w budownictwie. Wyroby ze styropianu (EPS) produkowane fabrycznie. Specyfikacja".
2. K. Kasperkiewicz, A. Bobociński, A. Kolbrecki i in., "Złożone systemy izolacji cieplnej ścian zewnętrznych budynków ETICS: Zasady projektowania i wykonywania", "Instrukcje, Wytyczne, Poradniki ITB 447/2009", Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 2009.
3. J. Adamczyk, R. Dylewski, "Recykling odpadów budowlanych w kontekście budownictwa zrównoważonego", "Problemy Ekorozwoju. Problems of Sustainable Development", nr 5/2010, s. 125–131.
4. PL 196652 (2000), "Preparat wodochronny i sposób otrzymywania preparatu wodochronnego".
5. PL 214369 (2008), "Sposób recyklingu spienionego polistyrenu".
6. K. Skotak, M. Szczotko, "Substancje kandydujące do Protokołu w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych - aspekty zdrowotne", "Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości", Warszawa 2011.
7. M. Wensing, E. Uhde, T. Salthammer, "Plastic additives in the indoor environment. Flame retardants and plasticizers", "Science of the Total Environment", nr 339/2005, pp. 19-40.
8. M.L. Hardy, "The toxicology of the three commercial polybrorninated diphenyl oxide (ether) flame retardants", "Chemosphere", nr 46/2002, pp. 757–777.
9. A.P. Vonderheide, K.E. Mueller, J. Meija, G.L. Welsh, "Polybrorninated diphenyl ethers: Cause for concern and knowledge gaps regarding environmental distribution, fate and toxicity", "Science of the Total Environment", 40/2008, pp. 425–436.
10. T.M. Traczewska, "Biologiczne metody oceny skażenia środowiska", s. 37.
11. S. Harrad, M.A.E. Abdallah, A. Covaci, "Causes of variability in concentrations and diastereoisomer patterns of hexabromocyclododecane in indoor dust", "Environment International", nr 35/2009, pp. 573–579.
12. Karta charakterystyki 1,2,5,6,9,10 - heksabromocyklododekanu, Sigma - Aldrich, 07.04.2014.
13. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (DzUrz UE L 353/2 z 31.12.2008).
14. Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (DzUrz UE L 396 z 30.12.2006).
15. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 143/2011 z dnia 17 lutego 2011 r. zmieniające załącznik XIV do rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) (DzUrz UE L 44 z 18.2.2011).
16. M. Durkin, "COHIBA preliminary results for implementation HELCOM BSAP, COHIBA Workshop to share interim results with HELCOM Land-based Pollution Group" (HELCOM LAND 16/2011), 18 May 2011, Dessau, Germany.
17. RAPORT HELCOM, 2009 (dane z 2001 r.).
18. PN-EN ISO 16000:2009-9, "Powietrze wnętrz. Część 9: Oznaczanie emisji lotnych związków organicznych z wyrobów budowlanych i wyposażenia metodą komorową".
19. PB LS-002/4/09-1999, "Oznaczanie par rozpuszczalników i monomerów nienasyconych w powietrzu metodą chromatografii gazowej z wzbogaceniem próbki".
20. PN-EN ISO 14021:2002/A1:2012, "Etykiety i deklaracje środowiskowe. Własne stwierdzenia środowiskowe (Etykietowanie środowiskowe II typu)".
21. TOW: 233743, "ITBEKO przyjazny wyrób", PL 233743 (2010), Urząd Patentowy RP.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!