Parkingi podziemne – przyczyny i skutki zawilgoceń

*****
Artykuł stanowi wprowadzenie do tematyki przyczyn i skutków zawilgoceń w garażach podziemnych. Autorzy przedstawiają wymogi formalne stawiane przez Ustawę Prawo budowlane oraz Warunki techniczne związane z zabezpieczeniem przed wodą czy wilgocią. Podkreślają wagę starannie przygotowanej dokumentacji technicznej. Na zdjęciach pokazują skutki niewłaściwego wykonawstwa.

Underground parking lots – causes and effects of moisture. Selected issues

The article is an introduction to the causes and effects of moisture in underground garages. The authors present the formal requirements set by the Construction Law and Technical Requirements related to protection against water and moisture. They emphasize the importance of carefully prepared technical documentation. The photos show the effects of improper workmanship.
*****

Garaże podziemne to dość specyficzne obiekty. Analizując problemy związane z zawilgoceniem posadzek i podłóg w tego typu obiektach, zwykle zwraca się uwagę na zagadnienia związane z oddziaływaniem wód gruntowych. To jednak znaczne uproszczenie sprawy. W rzeczywistości można wyodrębnić dwie główne przyczyny problemów z wilgocią, w niektórych sytuacjach dochodzi jeszcze trzeci problem.

Poznaj też: Rozwiązania technologiczno-materiałowe nowoczesnych posadzek przemysłowych

Zacznijmy od hydroizolacji w gruncie. Hydroizolacja niewątpliwie ma bezpośredni wpływ na komfort użytkowania obiektu, a w wielu przypadkach na zdrowie przebywających w nim osób. Co jednak z wpływem na trwałość konstrukcji?

Konstrukcja części podziemnej garaży jest wypadkową przyjętej koncepcji konstrukcji budynku, analizy obciążeń, rodzaju, stanu i parametrów wytrzymałościowych podłoża oraz warunków gruntowo-wodnych. Abstrahując od przypadków posadowienia obiektu na palach, generalnie spotyka się dwa warianty posadowienia konstrukcji:

• obiekt posadowiony na płycie fundamentowej,
• obiekt posadowiony na ławach i stopach fundamentowych, a podłoga wykonana w postaci osobnej płyty na podłożu gruntowym.

Sama izolacja może być wykonana jako powłoka przeciwwilgociowa lub przeciwwodna, stosuje się także rozwiązania w postaci białej wanny (konstrukcja z betonu wodonieprzepuszczalnego).

Wymogi formalne stawiane przez Ustawę Prawo budowlane [1] oraz Warunki techniczne [2] związane z zabezpieczeniem przed wodą czy wilgocią są dość ogólne.

Art 5.1 ustawy Prawo budowlane [1] mówi o tzw. wymaganiach podstawowych:

„Art. 5.
1. Obiekt budowlany jako całość oraz jego poszczególne części, wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tych techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając:
1. spełnienie podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych określonych w załączniku I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiającego zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylającego dyrektywę Rady 89/106/EWG (Dz. Urz. UE L 88 z 04.04.2011 r., str. 5, z późn. zm.), dotyczących:

a) nośności i stateczności konstrukcji,
b) bezpieczeństwa pożarowego,
c) higieny, zdrowia i środowiska,
d) bezpieczeństwa użytkowania i dostępności obiektów,
e) ochrony przed hałasem,
f) oszczędności energii i izolacyjności cieplnej,
g) zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych”,

a w ustępie 2 pojawia się wymóg:

„Obiekt budowlany należy użytkować w sposób zgodny z jego przeznaczeniem i wymaganiami ochrony środowiska oraz utrzymywać w należytym stanie technicznym i estetycznym, nie dopuszczając do nadmiernego pogorszenia jego właściwości użytkowych i sprawności technicznej, w szczególności w zakresie związanym z wymaganiami, o których mowa w ust. 1 pkt 1–7.”

Z kolei już w § 309 Warunków technicznych [2] pojawia się pierwszy zapis:

„Budynek powinien być zaprojektowany i wykonany z takich materiałów i wyrobów oraz w taki sposób, aby nie stanowił zagrożenia dla higieny i zdrowia użytkowników lub sąsiadów, w szczególności w wyniku:

1) wydzielania się gazów toksycznych,
2) obecności szkodliwych pyłów lub gazów w powietrzu,
3) niebezpiecznego promieniowania,
4) zanieczyszczenia lub zatrucia wody lub gleby,
5) nieprawidłowego usuwania dymu i spalin oraz nieczystości i odpadów w postaci stałej lub ciekłej,
6) występowania wilgoci w elementach budowlanych lub na ich powierzchniach,
7) niekontrolowanej infiltracji powietrza zewnętrznego,
8) przedostawania się gryzoni do wnętrza,
9) ograniczenia nasłonecznienia i oświetlenia naturalnego”,

a w dalszej części w rozdziale 4:

„§ 315. Budynek powinien być zaprojektowany i wykonany w taki sposób, aby opady atmosferyczne, woda w gruncie i na jego powierzchni, woda użytkowana w budynku oraz para wodna w powietrzu w tym budynku nie powodowały zagrożenia zdrowia i higieny użytkowania.
§ 316.
1. Budynek posadowiony na gruncie, na którym poziom wód gruntowych może powodować przenikanie wody do pomieszczeń, należy zabezpieczyć za pomocą drenażu zewnętrznego lub w inny sposób przed infiltracją wody do wnętrza oraz zawilgoceniem.
2. Ukształtowanie terenu wokół budynku powinno zapewniać swobodny spływ wody opadowej od budynku.
§ 317.
1. Ściany piwnic budynku oraz stykające się z gruntem inne elementy budynku, wykonane z materiałów podciągających wodę kapilarnie, powinny być zabezpieczone odpowiednią izolacją przeciwwilgociową.
§ 318. Rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe przegród zewnętrznych i ich uszczelnienie powinny uniemożliwiać przenikanie wody opadowej do wnętrza budynków.
§ 321.
1. Na wewnętrznej powierzchni nieprzezroczystej przegrody zewnętrznej nie może występować kondensacja pary wodnej umożliwiająca rozwój grzybów pleśniowych.
2. We wnętrzu przegrody, o której mowa w ust. 1, nie może występować narastające w kolejnych latach zawilgocenie spowodowane kondensacją pary wodnej.
3. Warunki określone w ust. 1 i 2 uważa się za spełnione, jeśli przegrody odpowiadają wymaganiom określonym w pkt 2.2.4. załącznika nr 2 do rozporządzenia.

2.2.4. Sprawdzenie warunku, o którym mowa w § 321 ust. 1 i 2 rozporządzenia, należy przeprowadzać według rozdziału 5 i 6 Polskiej Normy, o której mowa w pkt 2.2.1.
2.2.5. Dopuszcza się kondensację pary wodnej, o której mowa w § 321 ust. 2 rozporządzenia, wewnątrz przegrody w okresie zimowym, o ile struktura przegrody umożliwi wyparowanie kondensatu w okresie letnim i nie nastąpi przy tym degradacja materiałów budowlanych przegrody na skutek tej kondensacji.

§ 322.
1. Rozwiązania materiałowo-konstrukcyjne zewnętrznych przegród budynku, warunki cieplno-wilgotnościowe, a także intensywność wymiany powietrza w pomieszczeniach, powinny uniemożliwiać powstanie zagrzybienia.”

Powyższe zapisy są bardzo ogólne i niekiedy nieprecyzyjne – w § 317.1 jest mowa tylko o izolacji przeciwwilgociowej. Warunki techniczne mówią wprost o wodzie opadowej (§ 316–318) i zawilgoceniu na skutek kondensacji (§ 321 i 322). I te źródła zawilgocenia przyjmuje się jako „główne”. Doświadczenie pokazuje jednak, że należy się liczyć z jeszcze jednym i to poważnym źródłem zawilgocenia. Jest ono o tyle niebezpieczne, że może powodować znaczne pogorszenie właściwości technicznych i użytkowych oraz sprawności technicznej obiektu. Chodzi o błędne rozwiązania (niekoniecznie projektowe, w wielu sytuacjach jest to inwencja (oraz niestety indolencja) wykonawcy) posadzek przemysłowych parkingów. Zwykle znajdują się one w części podziemnej obiektu, zatem na płytę konstrukcyjną z jednej strony oddziałuje woda znajdująca się w gruncie, a z drugiej woda nanoszona przez samochody (zwłaszcza w okresie zimowym śnieg, błoto pośniegowe, woda z chlorkami, ropopochodne i inne płyny eksploatacyjne pojazdów). Ta druga jest szczególnie niebezpieczna, zawiera bowiem chlorki, które wnikają w błędnie zabezpieczone (lub w ogóle niezabezpieczone) warstwy podposadzkowe, a w konsekwencji w płytę denną oraz słupy i/lub ściany fundamentowe.

W niektórych przypadkach należy garaż zabezpieczyć przed rakotwórczymi gazami występującymi w gruncie takimi jak radon. Co ciekawe, warunki techniczne wykonania i odbioru robót nie są zaliczane do przepisów techniczno-budowlanych:

„Art. 7.
1. Do przepisów techniczno-budowlanych zalicza się:

1. warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane i ich usytuowanie,
2. warunki techniczne użytkowania obiektów budowlanych.”

Zacznijmy od wymagań warunków technicznych dla budynków [2] dotyczących zabezpieczenia przed wnikaniem wody opadowej przez przegrody zewnętrzne (płytę i ściany fundamentowe).

Zagadnienia związane z trwałością eksploatacyjną doskonale opisywała niestety wycofana już norma PN-ISO 2394:2000 [8]. Zgodnie z nią konstrukcje i elementy konstrukcyjne powinny być projektowane, budowane i utrzymane w taki sposób, aby nadawały się do użytku w sposób ekonomiczny w okresie przewidzianym w projekcie. W szczególności, konstrukcje powinny spełniać poniższe wymagania z odpowiednim stopniem niezawodności:

• „Powinny odpowiednio przenosić wszystkie spodziewane oddziaływania (wymagania wynikające ze stanów granicznych użytkowania).
• Powinny przenosić skrajnie duże oraz często powtarzane oddziaływania, pojawiające się podczas budowy i przewidywanego użytkowania (wymagania wynikające ze stanów granicznych zniszczenia).
• Nie powinny wykazywać uszkodzeń w stopniu nieproporcjonalnym do pierwotnej przyczyny w wyniku takich wydarzeń jak powódź, obsunięcie terenu, pożar, wybuch, lub w rezultacie błędów ludzkich (wymaganie odporności konstrukcji).
• Odpowiedni stopień niezawodności należy określić, biorąc pod uwagę możliwe konsekwencje utraty niezawodności, jak również koszt, zakres wysiłków i czynności niezbędnych do ograniczenia ryzyka zniszczenia.

Zabiegi, które powinny być podjęte, aby osiągnąć odpowiedni stopień niezawodności, obejmują:

– wybór ustroju nośnego, właściwe projektowanie i analizę,
– wdrożenie polityki jakości,
– uwzględnienie w projekcie wymagań dotyczących utrzymania i trwałości,
– zastosowanie środków ochronnych.”

Jak zatem przełożyć wymagania trwałości eksploatacyjnej na rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe hydroizolacji, posadzki przemysłowej oraz samej konstrukcji?

Przeanalizujmy kwestię zabezpieczenia wodochronnego skrzyni fundamentowej.

W praktyce wyróżnić można cztery przypadki obciążenia fundamentów wilgocią lub wodą.

• Pierwszy to obciążenie wilgocią zawartą w gruncie.
  Warunkiem jego występowania jest możliwość wsiąknięcia wody opadowej wystarczająco głęboko w grunt poniżej poziomu posadowienia budynku (wykluczone jest oczywiście występowanie wysokiego poziomu wód gruntowych). Zalegający dookoła budynku grunt musi być niespoisty i dobrze przepuszczalny (np. piasek, żwir). Wystarczy w takiej sytuacji wykonać jedynie izolację przeciwwilgociową (odpowiada to tzw. izolacji typu lekkiego).

Punktem odniesienia dla określenia ww. przypadku jest tzw. współczynnik wodoprzepuszczalności gruntu k, który nie może być mniejszy niż 10^-4 m/s.

• Jeżeli w poziomie posadowienia zalegają grunty spoiste (np. glina, margiel czy ił), uniemożliwiające szybkie wsiąkanie wilgoci (powoduje to czasowe oddziaływanie spiętrzającej się wody opadowej na ścianę fundamentową), ale nadmiar wody opadowej jest odprowadzany przez skutecznie funkcjonujący drenaż, to mamy do czynienia z tzw. obciążeniem niezalegającą wodą opadową (jest to drugi przypadek obciążenia fundamentów), co umożliwia wykonanie izolacji przeciwwilgociowej.

• Brak drenażu w takiej sytuacji wymusza wykonanie izolacji przeciwwodnej (typu ciężkiego) – mamy do czynienia z hydrostatycznym parciem wody (to, że występuje ono czasowo, nie ma znaczenia) – to trzeci przypadek.
• Analogicznie traktować trzeba długotrwałe (lub stałe) oddziaływanie na fundamenty wody pod ciśnieniem. Sytuacja ta ma miejsce przy wysokim (powyżej poziomu posadowienia) poziomie wód gruntowych. Przy wykonywaniu tego typu uszczelnień stawia się bardzo wysokie wymagania wobec materiałów oraz sposobu wykonania robót, uszczelnienie to bowiem pracuje w najcięższych warunkach.

Podanemu powyżej podziałowi na izolację przeciwwilgociową i przeciwwodną przyporządkować trzeba rodzaj materiałów hydroizolacyjnych. Szczegóły pokazano w TABELI.

W przypadku garaży podziemnych, ze względu na trwałość eksploatacyjną, błędem jest wykonywanie izolacji przeciwwilgociowej.

Nie można wykluczyć, że głębokie posadowienie nowo powstałych budynków może zakłócić dotychczasowy przebieg podziemnych cieków wodnych i zmienić warunki gruntowo-wodne, co skutkuje pojawieniem się obciążenia wodą. Dlatego do wykonania zabezpieczenia wodochronnego garaży podziemnych w praktyce stosuje się:

• rolowe materiały bitumiczne, takie jak polimerowo-bitumiczne papy czy membrany samoprzylepne,

• bezspoinowe materiały mineralne i bitumiczne (masy KMB, masy hybrydowe, elastyczne szlamy),
• rolowe materiały z tworzyw sztucznych i kauczuku,
• konstrukcje typu biała wanna.

Sposób zaprojektowania i wykonania powłok wodochronnych nie może być przypadkowy.

Sytuacji nie ułatwia brak aktualnych norm, wytycznych i zaleceń podających zasady konstruowania zabezpieczeń przeciwwodnych, normy europejskie definiują wprawdzie pewne wymagania stawiane materiałom hydroizolacyjnym, dzieląc je na klasy, nic nie mówią jednak o możliwości zastosowania materiału (a w niektórych przypadkach wręcz wprowadzają w błąd). Wynika to bowiem nie ze spełnienia wymagań normowych, ale z analizy warunków brzegowych i właściwości technicznych oraz parametrów materiałów wodochronnych.

Bardzo rzadko przeprowadza się (lub wręcz w ogóle) analizy parametrów materiału hydroizolacyjnego (przyczepność, elastyczność/zdolność mostkowania rys, odporność na obciążenia mechaniczne itp.).

Bardzo ważna jest starannie przygotowana dokumentacja techniczna. W tym przypadku szczególne znaczenie ma słowo „starannie”. Chodzi o to, żeby już na etapie projektowania powstały:

• szczegółowe rysunki detali (np. połączenia izolacji pionowej z poziomą, sposobu zabezpieczenia strefy cokołowej, uszczelnienia dylatacji, przejść rurowych itp. – jest to w zasadzie wymóg formalny, jednak często lekceważony)
• oraz analiza kosztów wykonania powłok wodochronnych.

Jeżeli chodzi o rysunki detali, najlepiej gdyby ujmowały one konkretne rozwiązanie technologiczno-materiałowe – muszą definiować rodzaj zastosowanego materiału (np. masa KMB, papa termozgrzewalna, elastyczny szlam, membrana samoprzylepna itp.), podając kluczowe dla trwałości eksploatacyjnej parametry stosowanego materiału wodochronnego. Modyfikacja detali możliwa jest jedynie ze względu na specyfikę konkretnego materiału konkretnego producenta (np. gruntowanie/brak gruntowania, sposób wklejania taśmy, stosowanie wkładki zbrojącej/fizeliny ochronnej itp.), nie może jednak w znaczący sposób zmieniać zasadniczych wymogów, takich jak najważniejsze parametry materiału hydroizolacyjnego czy ilości/grubości warstw.

Z kolei analiza kosztów jest potrzebna, aby na etapie wykonawstwa nie zaszła „potrzeba” wymiany materiału na tańszy [6, 7].

Poprawna dokumentacja to pierwszy etap sukcesu, drugi to poprawne wykonawstwo.

• Po pierwsze, nie wolno dopuszczać do samowolnej modyfikacji technologii wykonywanych prac przez wykonawcę.
• Po drugie, należy bezwzględnie kontrolować poszczególne etapy prac, po trzecie, należy zwrócić szczególną uwagę na detale (są one na początku listy najczęstszych przyczyn przecieków) (FOT. 1–10).

Z kolei analiza kosztów jest potrzebna, aby na etapie wykonawstwa nie zaszła „potrzeba” wymiany materiału na tańszy [6, 7].

Poprawna dokumentacja to pierwszy etap sukcesu, drugi to poprawne wykonawstwo.

• Po pierwsze, nie wolno dopuszczać do samowolnej modyfikacji technologii wykonywanych prac przez wykonawcę.
• Po drugie, należy bezwzględnie kontrolować poszczególne etapy prac, po trzecie, należy zwrócić szczególną uwagę na detale (są one na początku listy najczęstszych przyczyn przecieków) (FOT. 1–10).

Sytuacji nie ułatwia fakt, że wspominane wcześniej warunki techniczne wykonania i odbioru robót nie są ustawowo traktowane jako obligatoryjne. Prowadzi to do traktowania ich po macoszemu lub wręcz ignorowania (jako „hydroizolację” stosuje się folie malarskie o grubości 0,1 mm – FOT. 11).

To, że wszelkiego rodzaju warunki techniczne wykonania i odbioru robót [4–6] są fakultatywne, nie oznacza jednocześnie, że są nieistotne (świadczą o tym także prawomocne wyroki sądów administracyjnych). Ich przestrzeganie ma zasadnicze znaczenie dla bezawaryjnej eksploatacji obiektów.

Skoro skuteczność izolacji zależy od:

• poprawności określenia warunków wodnych (obciążenie wilgocią, obciążenie wodą pod ciśnieniem) i właściwego doboru typu izolacji (przeciwwilgociowa, przeciwwodna),
• właściwego doboru materiałów do izolacji wynikającego z wielkości następujących obciążeń wodnych (w tym również agresywności wody), zakładanych odkształceń podłoża podczas eksploatacji obiektu, możliwości aplikacyjnych w konkretnym obiekcie,
• stanu podłoża, na którym aplikowany jest materiał izolacyjny (rysy, kawerny, nośność, wielkości pól dylatacyjnych),
• poprawności rozwiązania projektowego i jakości wykonawstwa detali, w tym przejść technologicznych instalacji technicznych przez powłoki izolacyjne, szczegółów połączeń w miejscach przejść izolacji poziomych w pionowe, uszczelnienia przepustów itp.,
• ścisłego przestrzegania wymagań aplikacyjnych: nośności i odkształceń podłoża, wilgotności, czasu wysezonowania, równości itp.,

to logiczne jest, że te wymagania powinny być istotną częścią warunków technicznych wykonania i odbioru robót. Proszę zwrócić uwagę, że ww. kryteria dotyczą nie tylko wykonawcy, lecz są integralnie związane z poprawnością wykonania dokumentacji technicznej.

Z powyższej analizy wynika, że deklaracja właściwości użytkowych do normy stanowi jedynie formalny dokument, potwierdzający, że materiał może być wprowadzony na rynek zgodnie z prawem. Innym, zdecydowanie ważniejszym zagadnieniem jest określenie właściwości wyrobu lub minimalnych wymagań, jakie musi on spełnić, aby mógł pełnić zamierzoną funkcję. Są to dwie zupełnie różne kwestie – deklaracja właściwości użytkowych do normy i faktyczne właściwości wyrobu decydujące o jego przydatności w danym zastosowaniu – a z punktu widzenia skuteczności wykonanych prac spełnienie wymagań normowych może nie mieć żadnego znaczenia.

O skuteczności konkretnego rozwiązania decydują także inne parametry materiału w wielu sytuacjach i pozostałe składniki systemu, o których nie wspominają ww. normy.

Dodatkowo dochodzą kwestie wykonawcze. Poprawne wbudowanie to drugi, równie ważny element procesu budowlanego. Tu normy serii EN milczą, w niektórych sytuacjach wręcz przerzucając na producenta odpowiedzialność za obszar zastosowań.

Reasumując, normy serii EN opisują wyrób budowlany jako pojedynczy element, nic nie mówiąc na temat ewentualnych ograniczeń w ich zastosowaniu, nie wspominając o niezbędnych badaniach na etapie wykonawstwa, nie wspominając o fazie projektowania (to ostatnie dotyczy przede wszystkim prac remontowych/naprawczych/renowacyjnych).

W Niemczech projektowanie i wykonywanie hydroizolacji w gruncie opisywała norma DIN 18195 [9], składająca się z 10 części:

1. zawierającej określenia i definicje oraz klasyfikująca obciążenie wilgocią/wodą,
2. definiującej wymagania stawiane materiałom/systemom hydroizolacyjnym oraz określającej obszary zastosowań,
3. zawierającej wymagania stawiane podłożu oraz wymagania/zalecenia aplikacyjne,
4. zawierającej wymagania dla izolacji przeciwwilgociowych (wymiarowanie i wykonanie),
5. zawierającej wymagania dla izolacji przed wodą niewywierającą parcia hydrostatycznego na powierzchniach stropów oraz w pomieszczeniach mokrych (wymiarowanie i wykonanie),
6. zawierającej wymagania dla izolacji przeciwwodnych (parcie wody od zewnątrz, wymiarowanie i wykonanie),
7. zawierającej wymagania dla izolacji przeciwwodnych (parcie wody od wewnątrz, wymiarowanie i wykonanie),
8. dotyczącej uszczelnień dylatacji,
9. dotyczącej uszczelnień przejść rur instalacyjnych, przebić i przyłączy,
10. zawierającej wymagania stawiane warstwom ochronnym.

Została ona wprowadzona w 1983 r. i pomimo wielokrotnego nowelizowania (2000, 2011) nie obejmowała wielu nowoczesnych materiałów (np. szlamów uszczelniających czy początkowo mas KMB).

Jednocześnie na rynku niemieckim funkcjonowały różnorakie wytyczne, które uzupełniały ww. normę w zakresie, który nie był ujęty w jej treści. Są to przede wszystkim wytyczne dotyczące wspomnianych grubowarstwowych polimerowo-bitumicznych mas KMB oraz szlamów (sztywnych i elastycznych). Wytyczne te zawierały zasady projektowania, wykonywania i odbioru powłok wodochronnych, stanowiły więc coś w rodzaju minikompendium dla wszystkich uczestników procesu budowlanego.

W 2017 r. w Niemczech wprowadzono normy serii DIN 18531–DIN 18535 [10–14]:

• DIN 18531 „Uszczelnienie dachów, balkonów, loggii i podcieni”,
• DIN 18532 „Uszczelnienie betonowych powierzchni obciążonych ruchem kołowym”,
• DIN 18533 „Uszczelnienie stykających się z gruntem części budynków”,
• DIN 18534 „Uszczelnienia pomieszczeń wewnętrznych”,
• DIN 18535 „Uszczelnienie zbiorników i niecek”,

które stanowią kompendium wiedzy przeznaczone dla projektantów i wykonawców. Zawierają one praktycznie komplet informacji technicznych.

Punktem wyjścia jest skuteczność wykonanych prac hydroizolacyjnych, co wymusza zdefiniowanie kryteriów i wymagań bezpośrednio wpływających na poprawność robót, począwszy od etapu projektowania, poprzez wykonawstwo, a skończywszy na odbiorach. Usystematyzowane zostało obciążenie wilgocią/wodą (izolacje przeciwko wilgoci gruntowej, niezalegającej i zalegającej wodzie opadowej, przeciwko wodzie pod ciśnieniem, niewywierającej ciśnienia wodzie infiltracyjnej na stropodachach w gruncie, przeciwko wodzie rozbryzgowej w strefie cokołów i wodzie podciąganej kapilarnie), czego konsekwencją jest zdefiniowanie podłoży jako elementów obiektu wymagających odpowiedniego zaizolowania z rozróżnieniem płyt i ścian fundamentowych oraz stropodachów, cokołów oraz połączeń z elementami zaprojektowanymi jako betonowe konstrukcje wodonieprzepuszczalne (nie z betonów wodonieprzepuszczalnych).

W ww. normach zdefiniowano także niezbędne parametry, właściwości i cechy właściwości produktów hydroizolacyjnych, które stanowią o ich skuteczności. Podejście ww. norm DIN jest zatem zupełnie inne niż norm europejskich.

Norma DIN 18533 [12] składa się z trzech części:

• pierwszej, zawierającej wymagania oraz zasady projektowania i wykonawstwa,
• drugiej, dotyczącej hydroizolacji z materiałów rolowych,
• trzeciej, dotyczącej hydroizolacji z materiałów bezspoinowych.

Uzupełnieniem ww. norm w zakresie warunków technicznych wykonania i odbioru robót są zarówno znowelizowane i kompatybilne wytyczne branżowe dotyczące stosowania mas polimerowo-bitumicznych oraz mineralnych szlamów, jak również załącznik do normy DIN 18195 [15] zawierający wskazówki związane z kontrolą grubości hydroizolacyjnych powłok bezspoinowych.

Odbiór robót to ocena poprawności i jakości wykonanych prac, w niektórych przypadkach połączona z określeniem ich wielkości. Punktem odniesienia jest dokumentacja techniczna wykonywanych prac, a więc dokumentacja projektowa (jeżeli były dokonywane zmiany, to dokumentacja powykonawcza), szczegółowa specyfikacja techniczna, dziennik budowy i książka obmiarów, wyniki badań i pomiarów kontrolnych, jak również dokumenty dopuszczające do obrotu zastosowane materiały (o ile są one wyrobami budowlanymi w myśl Ustawy o wyrobach budowlanych).

Procedura odbioru robót hydroizolacyjnych składa się z następujących etapów:

• odbiór robót zanikających,
• odbiór częściowy,
• odbiór końcowy,
• odbiór pogwarancyjny.

Logiczne jest, że wyżej wymienione rodzaje odbiorów dotyczą każdego rodzaju zabezpieczenia wodochronnego. Procedury kontroli poprawności prac, wchodzące w skład poszczególnych etapów odbiorów, powinny obejmować [4–6]:

• materiał (przed wbudowaniem),
• naprawę i/lub przygotowanie podłoża (FOT. 12),
• przygotowanie materiału do aplikacji,
• aplikację materiału (w trakcie nakładania – badania w czasie robót),
• gotową do eksploatacji powłokę hydroizolacyjną (po wykonaniu prac, ale przed wykonaniem warstw ochronnych i zasypaniem wykopów) (FOT. 13).

Poszczególne rodzaje izolacji wykonuje się w różnym czasie. Najwcześniej wykonuje się izolację na ławach fundamentowych, następnie izolację pionową, a izolację podposadzkową zwykle wykonuje się na końcu (choć nie jest to regułą).

Taka kolejność wykonywania prac hydroizolacyjnych rodzi pewne konsekwencje. Komentarza wymaga etap eksploatacji. Nie zaczyna się on w momencie kompleksowego wykonania powłok wodochronnych i zasypania wykopów, lecz dużo wcześniej – w momencie fizycznego nałożenia materiału wodochronnego na podłoże. Dla izolacji poziomej okres jej eksploatacji trwa już w momencie stawiania ścian piwnic. Bez znaczenia jest fakt, że połączenie izolacji pionowej z poziomą następuje dużo później. Tym niemniej to przesunięcie czasowe wymusza odpowiednie zabezpieczenie wysuniętego poza lico ściany pasa izolacji poziomej (analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku izolacji podposadzkowej).

Zabrudzenie i/lub uszkodzenie tego pasa skutkuje późniejszymi, bardzo charakterystycznymi przeciekami. Z tego powodu należy rozróżnić warstwy ochronne stosowane do tymczasowej ochrony powłoki wodochronnej podczas dalszego wykonywania prac oraz warstwy (materiały) do ochrony podczas zasypywania wykopów fundamentowych lub przy normalnej eksploatacji obiektu. Dlatego do podanych powyżej etapów kontroli powłoki wodochronnej bezwzględnie należy dodać jeszcze dwa:

• kontrolę zabezpieczenia odsłoniętych, przeznaczonych do późniejszego połączenia fragmentów hydroizolacji (FOT. 14), musi to być kontrola ciągła,
• kontrolę stanu powierzchni hydroizolacji bezpośrednio przed połączeniem z innym odcinkiem.

Pytanie, które należy w tym momencie zadać, dotyczy jednak czego innego. Standardowe procedury kontroli (o ile w ogóle są przestrzegane) albo pomijają, albo przesuwają na koniec jeden z najważniejszych, jeżeli nie najważniejszy etap prac – sprawdzenie poprawności uszczelnienia trudnych i krytycznych miejsc.

Doświadczenie pokazuje, że wiele późniejszych problemów z przeciekami (pomijając ewidentne błędy wykonawcze) ma swój początek albo w przyjęciu nieodpowiedniego materiału hydroizolacyjnego (błąd projektowy), albo w bezmyślnej zamianie na inny (czytaj tańszy) na etapie wykonywania prac. Dlatego przywołany punkt powinien znajdować się na samym początku czynności do wykonania, jeszcze przed rozpoczęciem prac i mieć formę typu: sprawdzenie możliwości szczelnego wykonstruowania trudnych i krytycznych miejsc.

Nie sposób pominąć wpływu jakości dokumentacji technicznej na końcową jakość i koszt prac. Nagminne staje się przerzucanie na wykonawcę konieczności opracowania technologii prac. Takie podejście zawsze ma negatywne skutki. Zawsze trzeba mieć opracowany szczegółowy sposób połączenia izolacji poziomej z pionową oraz z podposadzkową (lub z izolacją płyty dennej), sposób wykonania izolacji strefy cokołowej oraz technologię uszczelnienia przejść rurowych, dylatacji itp.

W tym miejscu widać konieczność stosowania rozwiązań systemowych – producent hydroizolacji musi mieć opracowaną technologię uszczelnień tych detali – z tym wiąże się także pewna gama materiałów uzupełniających (a niekiedy materiałów do przygotowania podłoża). Trzeba ocenić, czy i w jaki sposób za pomocą danego rodzaju materiału można te detale wykonać oraz stopień trudności prac. Ta analiza musi być wykonana przed rozpoczęciem prac.

Szukanie najtańszego rozwiązania jest jak najbardziej zrozumiałe, ale kryterium najniższej ceny nie jest (i nie może być) kryterium bezwzględnym. Należy je rozpatrywać w kontekście konkretnego rozwiązania konstrukcyjno-materiałowego. Jeżeli stwierdzono, że z technicznego punktu widzenia optymalnym rozwiązaniem jest np. zastosowanie masy KMB, to dopiero w tym miejscu można mówić o kryterium najniższej ceny. Eliminuje to materiały, które się nie nadają w tym konkretnym przypadku do hydroizolacji, nie ma więc możliwości zastosowania niewłaściwych materiałów, natomiast z tych, które mogą być wbudowane, zostaną wybrane najtańsze. I to rozwiązanie powinno być wpisane do szczegółowej specyfikacji technicznej czy warunków technicznych wykonania i odbioru robót.

Osobnym zagadnieniem jest konstrukcja z betonu wodonieprzepuszczalnego (nie sam beton). Białe wanny, oprócz specjalnych wymagań projektowo-wykonawczych dotyczących konstrukcji, wymagają dodatkowej mocy wentylacyjnej do odprowadzenia wilgoci przenikającej przez beton i obniżającej temperaturę powierzchni betonu, co czasem doprowadza do kondensacji pary wodnej na powierzchni. Problemem jest też szczelne przeprowadzenie przez białą wannę przewodów instalacyjnych, np. kanalizacji podposadzkowej.

Literatura

1. Ustawa z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy Prawo budowlane oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2022 r., poz. 1557).
2. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 czerwca 2021 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o wyrobach budowlanych (DzU z 2021 r., poz. 1213).
3. Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 31 stycznia 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2022 r., poz. 248).
4. „Specyfikacja techniczna wykonania i odbioru robót budowlanych. Roboty hydroizolacyjne. Izolacje przeciwwilgociowe i wodochronne części podziemnych i przyziemi budynków”, wyd. II, OWEOB Promocja, 2017.
5. „Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych. Poradnik projektanta, kierownika budowy i inspektora nadzoru”, praca zbiorowa, Verlag Dashofer, Warszawa 2018.
6. M. Rokiel, „Hydroizolacje podziemnych części budynków i budowli. Projektowanie i warunki techniczne wykonania i odbioru robót”, wyd. IV, Grupa MEDIUM, Warszawa 2019.
7. M. Rokiel, „Hydroizolacje w budownictwie”, wyd. III, Grupa MEDIUM, Warszawa 2019.
8. PN-ISO 2394:2000, „Ogólne zasady niezawodności konstrukcji budowlanych” – norma wycofana.
9. DIN 18195, „Bauwerksabdichtung”.
10. DIN 18531, „Abdichtung von Dächern sowie von Balkonen, Loggien und Laubengängen” (części 1–5).
11. DIN 18532, „Abdichtung von befahrbaren Verkehrsflächen aus Beton” (części 1–6).
12. DIN 18533, „Abdichtung von erdberührten Bauteilen” (części 1 do 3).
13. DIN 18534, „Abdichtung von Innenräumen” (części 1 do 6).
14. DIN 18535, „Abdichtung von Behältern und Becken” (części 1–3).
15. DIN 18195, „Beiblatt 2:2017-07 Abdichtung von Bauwerken- Beiblatt 2: Hinweise zur Kontrolle und Prüfung der Schichtdicken von flüssig verarbeiteten Abdichtungsstoffen”.