Naprawa i wzmacnianie nadproży murowanych
Repair and reinforcement of masonry lintels

Naprawę/wzmacnianie nadproży należy przeprowadzić po dokonaniu oceny stanu technicznego budynku, w szczególności po ustaleniu przyczyn wywołujących nierównomierne osiadanie murów i zabezpieczeniu ich przed dalszymi odkształceniami.
J. Sawicki
Tradycyjne metody wzmacniania nadproży polegają głównie na zastosowaniu materiałów o wyższych właściwościach wytrzymałościowych bez zmiany przekroju konstrukcji. Nowoczesne metody wzmocnienia wykorzystują spiralne pręty i kotwy, a także wysokowytrzymałościową zaprawę cementową, wypełniającą zarówno spoiny, jak i zarysowania we wzmacnianym nadprożu.
Zobacz także
M.B. Market Ltd. Sp. z o.o. Czy piana poliuretanowa jest palna?

W artykule chcielibyśmy przyjrzeć się bliżej temu aspektowi i rozwiać wszelkie wątpliwości na temat palności pian poliuretanowych.
W artykule chcielibyśmy przyjrzeć się bliżej temu aspektowi i rozwiać wszelkie wątpliwości na temat palności pian poliuretanowych.
Ultrapur Sp. z o.o. Pianka poliuretanowa a szczelność budynku

Wielu inwestorów, wybierając materiał do ocieplenia domu, kieruje się głównie parametrem lambda, czyli wartością współczynnika przewodzenia ciepła. Jest on jedynym zestandaryzowanym współczynnikiem, który...
Wielu inwestorów, wybierając materiał do ocieplenia domu, kieruje się głównie parametrem lambda, czyli wartością współczynnika przewodzenia ciepła. Jest on jedynym zestandaryzowanym współczynnikiem, który określa właściwości izolacyjne materiału. Jednocześnie jest współczynnikiem wysoce niedoskonałym – określa, jak dany materiał może opierać się utracie ciepła poprzez przewodzenie.
Rockwool Polska Termomodernizacja domu – na czym polega i jak ją zaplanować?

Termomodernizacja to szereg działań mających na celu poprawę energochłonności Twojego domu. Niezależnie od zakresu inwestycji, kluczowa dla osiągnięcia spodziewanych efektów jest kolejność prac. Najpierw...
Termomodernizacja to szereg działań mających na celu poprawę energochłonności Twojego domu. Niezależnie od zakresu inwestycji, kluczowa dla osiągnięcia spodziewanych efektów jest kolejność prac. Najpierw należy docieplić ściany i dach, aby ograniczyć zużycie energii, a dopiero potem zmodernizować system grzewczy. Dzięki kompleksowej termomodernizacji domu prawidłowo wykonanej znacznie zmniejszysz koszty utrzymania budynku.
Abstrakt |
---|
W artykule przedstawiono rozwiązania konstrukcyjne oraz sposoby naprawy i wzmocnienia dwóch rodzajów nadproży murowanych, płaskich i sklepionych. Przed wzmocnieniem nadproży rysy i spękania poddaje się iniekcji ciśnieniowej. Tradycyjne działania naprawcze polegają na wzmocnieniu, odciążeniu lub/i przemurowaniu nadproży z zastosowaniem kształtowników stalowych lub belek żelbetowych. Nowoczesne strategie naprawcze polegają na zszywaniu pęknięć za pomocą spiralnych prętów i kotew ze stali austenitycznej oraz wypełnieniu rys i pęknięć w nadprożu za pomocą wysokowartościowej tiksotropowej zaprawy cementowej. Repair and reinforcement of masonry lintelsThe article presents certain structural solutions and repair/reinforcement methods for two types of masonry lintels, i.e. flat and vaulted lintels. Before reinforcement work, pressure injection is applied on cracks and fractures. Traditional repair operations consist in reinforcement, relief or/and reconstruction of lintels, using steel profiles or reinforced concrete beams. Modern repair strategies consist in sewing cracks up with spiral bars and austenitic steel anchors, followed by filling cracks and fractures in the lintel with high quality thixotropic cement mortar. |
Nadproża są elementami konstrukcyjnymi, najczęściej belkami, rzadziej wieńcami stropowymi opasującymi budynek, umożliwiającymi wykonanie w ścianach otworów okiennych i drzwiowych. Konstrukcje te przenoszą ciężar muru nad otworami oraz obciążenia od stropu lub dachu.
Belkę płaskiego nadproża Kleina (RYS. 1-2) stanowią cegły połączone zaprawą i zbrojone w spoinach bednarką o przekroju 2×15 mm do 3×30 mm lub prętami o średnicy 5-12 mm. Bednarka lub pręty zbrojeniowe powinny być przedłużone poza światło otworu i zakotwione w murze na długości do 20 cm.
Cegły ustawia się na rąb (RYS. 1) przy rozpiętości nadproża do 1,5 m lub na stojąco (RYS. 2) przy rozpiętości do 2,5 m. Do wykonania nadproży należy używać cegieł klasy 10 lub 15. Nadproże wykonuje się na stemplowaniu i deskowaniu, gdzie na warstwie zaprawy cementowej 1:3 układa się zbrojenie z prętów o średnicy od 4,5 mm do 8 mm lub (częściej) zbrojenie z bednarki, zakotwione w murze. Otulina zbrojenia powinna wynosić nie mniej niż 1,5-2,0 cm. Deskowanie i stemplowanie mogą być usunięte dopiero po 14 dniach.

RYS. 1-2. Nadproże ceglane Kleina: aksonometria nadproża z cegieł ułożonych na rąb (1), widok i przekrój nadproża z cegieł ułożonych na stojąco (2): 1 -nadproże, 2 - węgarek, 3 - bednarka; rys.: archiwa autorów
Nadproża sklepione (RYS. 3-6) mają kształt łuków: półkolistych, odcinkowych, ostrołukowych, koszowych itp. Łuki, dzięki swemu kształtowi, podlegają działaniu sił ściskających i nie wymagają zbrojenia. Cegły układane są płaszczyznami dociskowymi prostopadle do tych sił.
Nadproża sklepione wykonuje się na deskowaniu, którego górna powierzchnia ma kształt podniebienia wykonywanego nadproża i opiera się na rusztowaniu. Budowę nadproża sklepionego rozpoczyna się od obydwu jego wezgłowi i kończy na osadzeniu zworników w kluczu nadproża.
![RYS. 3-6. Nadproża sklepione (łukowe): półkoliste (3), odcinkowe (4), ostrołukowe (5), koszowe (6): 1 - podniebienie, 2 - wezgłowie, 3 - krążyna, 4 - łata na hakach, 5 - wysunięta cegła, 6 - rygle na słupach, 7 - ściąg; rys.: J. Sieczkowski, T. Nejman [1] RYS. 3-6. Nadproża sklepione (łukowe): półkoliste (3), odcinkowe (4), ostrołukowe (5), koszowe (6): 1 - podniebienie, 2 - wezgłowie, 3 - krążyna, 4 - łata na hakach, 5 - wysunięta cegła, 6 - rygle na słupach, 7 - ściąg; rys.: J. Sieczkowski, T. Nejman [1]](https://www.izolacje.com.pl/media/cache/typical_view/data/202101/b-naprawa-i-wzmacnianie-nadprozy-rys3-6.jpg)
RYS. 3-6. Nadproża sklepione (łukowe): półkoliste (3), odcinkowe (4), ostrołukowe (5), koszowe (6): 1 - podniebienie, 2 - wezgłowie, 3 - krążyna, 4 - łata na hakach, 5 - wysunięta cegła, 6 - rygle na słupach, 7 - ściąg; rys.: J. Sieczkowski, T. Nejman [1]
Rodzaje wzmocnień

RYS. 7. Morfologia zarysowania ścian w strefie otworów okiennych i drzwiowych; rys.: archiwa autorów
Ściany murowane ulegają często zarysowaniu w strefie otworów okiennych i drzwiowych (RYS. 7), spowodowanemu pojawieniem się w nich niekorzystnego, złożonego stanu naprężeń. Dotyczy to zwłaszcza naroży otworów, gdzie panuje największa koncentracja naprężeń.
Rozkład rys jest związany z mechanizmem zniszczenia i zależy od wielu czynników konstrukcyjnych, obciążeniowych i materiałowych. Ma też wpływ na wybór rozwiązania naprawczego.
Do wzmacniania spękanych lub zarysowanych nadproży należy przystąpić po ustaleniu przyczyn wywołujących nierównomierne osiadanie murów i zabezpieczeniu ich przed dalszymi odkształceniami.
Murowane nadproża okienne i drzwiowe, zależnie od charakteru uszkodzenia, można wzmocnić przez:
- wypełnienie rys i spękań mieszanką iniekcyjną,
- zastosowanie kształtowników stalowych lub prefabrykowanych belek żelbetowych,
- naprawę i zszywanie pęknięć w systemie składającym się z łączników i kotew wykonanych z nierdzewnej stali austenicznej,
- zastosowanie stalowego lub żelbetowego nadproża odciążającego,
- przemurowanie z jednoczesnym wzmocnieniem belkami stalowymi lub płytkami żelbetowymi.
Niezależnie od sposobu wzmocnienia - po odciążeniu nadproża, np. przez podstemplowanie stropu – rysy i spękania wypełnia się za pomocą iniekcji. Przy niewielkim obciążeniu nadproża wystarcza przeprowadzenie iniekcji przy użyciu mieszanek na spoiwie cementowym lub na bazie żywic, natomiast przy przemurowaniu lub/i wymianie nadproży na inny rodzaj iniekcja jest zbędna.
Iniekcja rys i spękań
Iniekcja polega na wprowadzeniu pod ciśnieniem odpowiedniego materiału wiążącego (iniektu) w rysy i spękania występujące w murze z elementów pełnych. Nie należy jej stosować do ścian z elementów drążonych (cegieł dziurawek, pustaków itp.). Realizacja musi być poprzedzona opracowaniem technicznym określającym rodzaj mieszanki iniekcyjnej i sposób jej wprowadzenia oraz szerokość rozwarcia i charakter rys.
Iniekt ma zapewnić przede wszystkim uszczelnienie i scalenie rozdzielonych części muru. Stąd też iniekcję traktuje się na ogół jako metodę poprzedzającą i uzupełniającą inny rodzaj wzmocnienia konstrukcji murowych.
Mieszanka iniekcyjna powinna odznaczać się odpowiednią plastycznością (płynnością), niskim skurczem, wiązaniem w temperaturze otoczenia, wysoką przyczepnością do łączonych elementów oraz założoną wytrzymałością.
Iniekty można podzielić na:
- mineralne (cementowe, mikrocementowe, polimerowo-cementowe, gipsowe i gipsowo-wapienne)
- oraz z tworzyw sztucznych (epoksydowe i poliuretanowe).
Przy naprawie i wzmacnianiu ścian i nadproży murowanych stosuje się iniekcje:
- niskociśnieniową (ciśnienie do 0,4 MPa), przy użyciu żywic epoksydowych i poliuretanowych oraz zaczynów cementowych i mikrocementowych, szczególnie przydatną przy uszczelnianiu zarysowań nadproży; metody tej nie stosuje się do uszczelnienia rys o rozwarciu poniżej 0,5 mm oraz do iniekcji w murach grubych (powyżej 50 cm);
- średniociśnieniową (ciśnienie do 0,8 MPa), stosowaną w murach grubości powyżej 50 cm oraz do iniekcji szerokich rys o rozwarciu powyżej 1 mm;
- wysokociśnieniową (ciśnienie powyżej 0,8 MPa), stosowaną w murach dowolnej grubości oraz do iniekcji zarysowań w nadprożach wraz z przyległymi pasmami międzyokiennymi.
Do iniekcji rys i pęknięć w murze oraz wypełnienia wzmacniającego rozluźnionych konstrukcji murowych najczęściej stosuje się plastikowe pakery wbijane oraz zawiesinę cementową. Niska lepkość zawiesiny o małej wielkości ziaren, dochodzących do 60 mm, umożliwia głęboką penetrację w rysy o szerokości rozwarcia > 0,6 mm, szczeliny i pęknięcia.
![RYS. 8. Schemat iniekcji za pomocą pakerów mocowanych w otworach po obu stronach rysy; rys.: C. Magott, M. Rokiel [2] RYS. 8. Schemat iniekcji za pomocą pakerów mocowanych w otworach po obu stronach rysy; rys.: C. Magott, M. Rokiel [2]](https://www.izolacje.com.pl/media/cache/typical_view/data/202101/b-naprawa-i-wzmacnianie-nadprozy-rys8.jpg)
RYS. 8. Schemat iniekcji za pomocą pakerów mocowanych w otworach po obu stronach rysy; rys.: C. Magott, M. Rokiel [2]

RYS. 9. Schemat iniekcji niskociśnieniowej przeprowadzonej za pomocą pakerów klejonych; rys.: archiwa autorów
Pakery wbijane, ograniczające ciśnienie robocze iniekcji do 6 MPa, montuje się w naprzemiennych otworach o średnicy 18 mm. Otwory nawiercane są wzdłuż rysy pod kątem 45° po obu stronach pęknięcia, tak aby otwór iniekcyjny przeciął rysę wewnątrz konstrukcji (RYS. 8).
Po dokładnym oczyszczeniu i odtłuszczeniu powierzchni rysy wzdłuż jej biegu ok. 5 cm po obu stronach pęknięcie uszczelnia się kompozytem żywicznym na bazie poliuretanu. Materiał uszczelniający gr. ok. 10 mm nakłada się na przygotowaną wcześniej powierzchnię na całej długości pęknięcia. Wymieszaną, homogeniczną zawiesinę iniekcyjną zaczyna tłoczyć się za pośrednictwem pakera startowego – pierwszego na rysie.
Iniekcję przeprowadza się do momentu aż materiał nie wypłynie z sąsiedniego otworu lub ciśnienie w pompie osiągnie przewidziane projektem maksimum. Wówczas końcówkę węża wylotowego pompy należy przełożyć na paker, z którego wypłynął iniekt. Operację tę powtarza się, kontynuując iniekcję przez posuwanie się w ten sposób od dołu do góry. Iniekt należy podawać przy możliwie najniższym ciśnieniu roboczym.
Technologia iniekcji niskociśnieniowej przewiduje zastosowanie małej pompki, pracującej w zakresie ciśnień roboczych od 0 MPa do 1,0 MPa, wprowadzającej iniekt przy użyciu sprężyny naciskowej.
Iniekcję poprzedza oczyszczenie rysy za pomocą szczotki drucianej. Następnie wzdłuż rysy oznacza się miejsca rozmieszczenia pakerów, naklejanych na rysę za pomocą szybkowiążącego kleju na bazie poliuretanu, rozmieszczanych w odległości równej grubości iniektowanej przegrody (RYS. 9).
Uszczelnianie powierzchniowe rysy odbywa się za pomocą szybkowiążącej masy szpachlowej lub zaprawy epoksydowej, nakładanej na całą długość pęknięcia na szerokość ok. 10 cm i gr. ok. 1 cm. W miejscu najwyżej położonym na rysie pozostawia się przerwę w zamykaniu celem odpowietrzania rysy podczas iniekcji.
Podczas wykonywania iniekcji temperatura (podłoża i powietrza) nie może być niższa niż +5°C. Czas obróbki zawiesiny wynosi 30 min. (dla temp. 20°C i wilgotności względnej 50%). Po iniekcji należy usunąć pakery, otwory wypełnić zaprawą szybkowiążącą, a pozostałe uszczelnienia usunąć za pomocą młotka i przecinaka.
Wzmacnianie nadproży
Wzmacnianie kształtownikami stalowymi (kątownikami, rzadziej dwuteownikami lub ceownikami) stosuje się zarówno przy ich uszkodzeniu, jak i konieczności zwiększenia ich nośności. Przed wzmocnieniem nadproże obciążone belką stropową powinno być odciążone przez podstemplowanie belki. Następnie, w sposób nieutrudniający wykonania wzmocnienia, nadproże podstemplowuje się i - w przypadku ich wystąpienia - dokonuje się iniekcji rys i spękań.
- W nadprożach Kleina i sklepionym płaskim (RYS. 10-11) z naroży usuwa się tynk, a ze spoin wsporczych - zaprawę, na głębokość odpowiadającą wymiarowi półki kątownika.
- Następnie na bocznych powierzchniach nadproża wycina się bruzdy na pionowe ramiona kątowników, a pod nadprożem - bruzdy na płaskowniki łączące oba kątowniki.
- Odległości między płaskownikami nie powinny przekraczać 50 cm.
- Po dokładnym oczyszczeniu szczotką metalową miejsc umieszczenia kątowników i płaskowników oraz spoin wsporczych z resztek zaprawy nadproże i spoiny zmywa się wodą.
- Następnie, po wypełnieniu spoin gęstą zaprawą cementową minimum klasy M5 i narzuceniu zaprawy na powierzchniach styku kątowników z nadprożem, w spoiny wciska się kątowniki, uzupełniając ewentualnie zaprawą puste przestrzenie między kątownikami a nadprożem.
- Po związaniu i stwardnieniu zaprawy pod nadprożem należy przyspawać do kątowników płaskowniki (przewiązki) i wypełnić zaprawą puste przestrzenie między nadprożem a przewiązkami.
- W następnej kolejności osiatkowuje się elementy stalowe, wykonuje narzut z zaprawy cementowej i tynkuje nadproże.
![RYS. 10-11. Wzmocnienie kątownikami nadproży Kleina: płaskiego (10) i sklepionego (11); rys.: S. Zaleski [3] RYS. 10-11. Wzmocnienie kątownikami nadproży Kleina: płaskiego (10) i sklepionego (11); rys.: S. Zaleski [3]](https://www.izolacje.com.pl/media/cache/typical_view/data/202101/b-naprawa-i-wzmacnianie-nadprozy-rys10-11.jpg)
RYS. 10-11. Wzmocnienie kątownikami nadproży Kleina: płaskiego (10) i sklepionego (11); rys.: S. Zaleski [3]
![RYS. 12-13. Wzmocnienie nadproża kształtownikami: wzmocnienia dwuteownikami i ceownikami (12), zastosowanie ościeżnicy stalowej wzmacniającej jednocześnie filarki międzyokienne (13): 1 - dwuteownik, 2 - ceownik, 3 - kątownik, 4 - kotwy; rys.: L. Małyszko, R. Orłowicz [4] RYS. 12-13. Wzmocnienie nadproża kształtownikami: wzmocnienia dwuteownikami i ceownikami (12), zastosowanie ościeżnicy stalowej wzmacniającej jednocześnie filarki międzyokienne (13): 1 - dwuteownik, 2 - ceownik, 3 - kątownik, 4 - kotwy; rys.: L. Małyszko, R. Orłowicz [4]](https://www.izolacje.com.pl/media/cache/typical_view/data/202101/b-naprawa-i-wzmacnianie-nadprozy-rys12-13.jpg)
RYS. 12-13. Wzmocnienie nadproża kształtownikami: wzmocnienia dwuteownikami i ceownikami (12), zastosowanie ościeżnicy stalowej wzmacniającej jednocześnie filarki międzyokienne (13): 1 - dwuteownik, 2 - ceownik, 3 - kątownik, 4 - kotwy; rys.: L. Małyszko, R. Orłowicz [4]
- Jeżeli zachodzi konieczność wzmocnienia nadproży z szerokimi pęknięciami, wówczas – po wypełnieniu pęknięć mieszanką iniekcyjną – stosuje się belki stalowe o przekroju dwuteowym lub ceowym (RYS. 12–13). Belki zakłada się w wykonanych uprzednio bruzdach (RYS. 12), rozpoczynając z zewnętrznej lub wewnętrznej strony muru, zależnie od tego, gdzie nadproże jest bardziej osłabione. Jeżeli do wzmocnienia jest kilka nadproży leżących nad sobą, prace prowadzi się od dołu do góry.
- Przy wzmacnianiu nadproża belkami (RYS. 12) należy najpierw – po podstemplowaniu i ewentualnym odciążeniu – wyciąć nad otworem z jednej strony poziomą bruzdę, wyższą o 40–60 mm od zakładanej belki, o głębokości równej szerokości półek belki z zapasem na tynk i długości umożliwiającej stabilne oparcie belki na filarkach międzyokiennych. Minimalna długość oparcia belki na filarkach – 25 cm z każdej strony.
- Bruzdę przemywa się mleczkiem cementowym i wstawia w nią belkę stalową, którą prowizorycznie mocuje się za pomocą drewnianych lub stalowych klinów, a następnie przestrzeń między końcami belek a murem wypełnia się gęstą zaprawą cementową klasy M5.
- Przestrzeń między belką a murem (za belką) wypełnia się rzadką zaprawą cementową, a przestrzeń między górną półką belki a murem wypełnia się wilgotną zaprawą cementową, ubijając ją silnie i dokładnie.
- Po upływie 5 dni w taki sam sposób zakłada się belkę z drugiej strony ściany. Od strony zewnętrznej belki wypełnia się (szpałduje) gruzem ceglanym na zaprawie cementowej. Pozostałe czynności są analogiczne jak przy wzmacnianiu nadproży kątownikami.
Przy wzmacnianiu nadproża ceownikami (RYS. 13, przekrój B-B) należy je ściągnąć śrubami umieszczonymi w środku rozpiętości belek. Po stwardnieniu zaprawy przez wywiercone uprzednio otwory w belkach nawierca się otwory w murze i zakłada śruby, mocno dociągając nakrętki. Aby ułatwić założenie śrub, jedna z belek powinna mieć otwory nie okrągłe, lecz wydłużone – pod nakrętki potrzebne będą wówczas większe podkładki.
Wzmocnienia nadproża belkami (RYS. 13) przeprowadza się przy podstemplowanym nadprożu, wykonując bruzdy w ścianie, co powoduje zwiększenie kosztów robót. Można tego uniknąć, jeżeli stosuje się stalowe lub żelbetowe ościeżnice. W niektórych przypadkach są w ten sposób wzmacniane (dodatkowo) filarki.

RYS. 14. Naprawa i wzmocnienie pękniętego nadproża w ścianie warstwowej za pomocą prętów spiralnych; rys.: Helifix
Nowoczesne strategie naprawcze polegają na zszywaniu pęknięć za pomocą spiralnych prętów i kotew ze stali austenitycznej oraz wypełnieniu rys i pęknięć w nadprożu za pomocą wysokowartościowej tiksotropowej zaprawy cementowej (RYS. 14 i RYS. 15). Przykładowo, przy wzmacnianiu nadproży płaskich i łukowych stosuje się następujące produkty systemu:
- pręty i kotwy o średnicach 4, mm 5 mm, 6 mm, 8 mm i 10 mm, wykonane z nierdzewnej stali austenitycznej przy zastosowaniu konstrukcji spiralnej, odznaczające się umowną granicą plastyczności fyk ≥ 220 MPa, wytrzymałością na rozciąganie ftk ≥ 510 MPa i wydłużeniem względnym A5 ≥ 45%;
- tiksotropowa zaprawa cementowa stosowana do iniekcji za pomocą pistoletów ręcznych lub elektronarzędzi; po 14 dniach zaprawa osiąga wytrzymałość 60 MPa oraz ekspansję 0,15%.
Przy wzmocnieniu zniszczonych nadproży płaskich w murach warstwowych zbrojenie spoin poziomych oraz wywierconych uprzednio otworów w nadprożu i murze stanowią spiralne pręty oraz kotwy wklejane (RYS. 14).
- Po usunięciu tynku z jednej strony ściany z dwóch poziomych spoin muru (stykającej się z nadprożem i leżącej od 3 do 4 warstw muru wyżej) usuwa się zaprawę na głębokość 45-55 mm.
- Po dokładnym oczyszczeniu spoin i powierzchni ściany z resztek zaprawy i zmyciu ich wodą w górną spoinę wtłacza się - aż do styku z istniejącą zaprawą - warstwę tiksotropowej zaprawy iniekcyjnej gr. 15 mm. Następnie w zaprawę tę wciska się pręt spiralny o średnicy 6 mm lub 8 mm, obustronnie przedłużony poza otwór okienny na min. 500 mm.
- Po wtłoczeniu do górnej spoiny drugiej warstwy zaprawy grubości 15 mm w zaprawę wciska się drugi pręt wzmacniający i wtłacza trzecią warstwę zaprawy, pokrywającą odkryte powierzchnie pręta, którą wygładza się szpachelką.
- Z kolei w podniebieniu nadproża wierci się pod kątem 60-70 kilka otworów o średnicy 12 mm, tak aby otwory usytuowane były za dolnymi poziomymi prętami wzmacniającymi (montowanymi później) (przekrój A–A na RYS. 14) i wchodziły w głąb muru nad nadprożem przynajmniej na głębokość 50 mm.
- Po oczyszczeniu i zmyciu wodą otwory te wypełnia się pod ciśnieniem zaprawą cementową, umieszczając jednocześnie w nich spiralne kotwy wzmacniające. W tym celu do wypełnionej zaprawą końcówki przedłużającej pistoletu iniekcyjnego o średnicy 12 mm wprowadza się kotwy. Końcówkę wsadza na pełną głębokość otworu.
- Przy pompowaniu zaprawy wskutek przeciwciśnienia następuje wypychanie z dyszy kotwy wraz z zaprawę i pozostawienie w otworze kotwy całkowicie otulonej zaprawą.
- Ostatnimi czynnościami są zainstalowanie dolnych prętów w ten sam sposób, jak górnych prętów, okresowe zwilżanie zaprawy, a następnie uzupełnienie wypełnienia spoiny niekurczliwą zaprawą.
Przy wzmocnieniu uszkodzonego nadproża łukowego (RYS. 15) zbrojenie spoin poziomych oraz wywierconych uprzednio otworów w nadprożu i murze stanowią również spiralne pręty oraz kotwy wklejane.
Kotwy instalowane są równocześnie z zaprawą, która oprócz wywierconych otworów wypełnia również rysy i spękania w murze. Umożliwia to stabilizację uszkodzonego nadproża skuteczniej niż w przypadku wykonania tradycyjnej iniekcji. Umieszczenie spiralnych prętów wzmacniających oraz kotew wklejanych przebiega w ten sam sposób, jak przy wzmacnianiu ściany warstwowej.
Odciążanie nadproży
W przypadku przeciążenia nadproża, jego uszkodzenia itp. można je odciążyć za pomocą belek stalowych lub żelbetowych po uprzednim przeprowadzeniu robót zabezpieczających (podstemplowanie stropów, iniekcja rys i spękań itp.). Odciążenie istniejącego nadproża sprowadza się więc do wykonania nadproża nowego, niewspółpracującego ze starym.
![RYS. 16. Zastosowanie żelbetowego lub stalowego nadproża odciążającego: 1 – belka żelbetowa wmurowana w bruzdy po wykonaniu tymczasowego podstemplowania istniejącego nadproża, 2 - kształtownik stalowy, 3 - szczelina wypełniona podkładką elastyczną, 4 - dokładne wypełnienie zaprawą cementową; rys.: L. Małyszko, R. Orłowicz [4] RYS. 16. Zastosowanie żelbetowego lub stalowego nadproża odciążającego: 1 – belka żelbetowa wmurowana w bruzdy po wykonaniu tymczasowego podstemplowania istniejącego nadproża, 2 - kształtownik stalowy, 3 - szczelina wypełniona podkładką elastyczną, 4 - dokładne wypełnienie zaprawą cementową; rys.: L. Małyszko, R. Orłowicz [4]](https://www.izolacje.com.pl/media/cache/typical_view/data/202101/b-naprawa-i-wzmacnianie-nadprozy-rys16.jpg)
RYS. 16. Zastosowanie żelbetowego lub stalowego nadproża odciążającego: 1 – belka żelbetowa wmurowana w bruzdy po wykonaniu tymczasowego podstemplowania istniejącego nadproża, 2 - kształtownik stalowy, 3 - szczelina wypełniona podkładką elastyczną, 4 - dokładne wypełnienie zaprawą cementową; rys.: L. Małyszko, R. Orłowicz [4]
- Odciążenie nadproża wykonuje się za pomocą pary belek stalowych (profile ceowe lub dwuteowe) lub żelbetowych (prefabrykowanych typu L lub monolitycznych), umieszczonych nad nadprożem z obu stron ściany pod stropem (RYS. 16).
- Belki powinny mieć odpowiednią długość, aby obciążenie nadproża zostało przez nie przekazane na części ściany poza nadprożem.
- Po podstemplowaniu nadproża i (ewentualnie) wykonaniu iniekcji rys lub spękań nad nadprożem wykuwa się poziomą bruzdę w ścianie. Najpierw z jednej strony, a po umocowaniu w niej belki odciążającej – z drugiej.
- Po oczyszczeniu bruzdy z resztek gruzu i zmyciu jej wodą w obydwu końcach bruzdy, tj. w miejscach podpór belki odciążającej, układa się zaprawę cementową klasy M10 gr. 2–3 cm.
W celu pełnego odciążenia nadproża za pomocą belki żelbetowej prefabrykowanej lub stalowej (RYS. 16) między podporami belki, opierającej się na warstwie zaprawy, układa się warstwę materiałów elastycznych gr. 2-3 cm. W tak przygotowanej bruździe umieszcza się belkę żelbetową lub stalową i - po związaniu zaprawy w miejscach podpór belki - puste przestrzenie między belką a murem ściany wypełnia się zaprawą cementową klasy M5.
- Po związaniu zaprawy wypełniającej belkę osiatkowuje się i tynkuje. W ten sam sposób przebiega montaż belki odciążającej nadproże z drugiej strony muru.
Przy odciążaniu nadproża za pomocą belek żelbetowych monolitycznych należy - po wykuciu bruzdy, jej oczyszczeniu i zmyciu wodą - ułożyć między podporami belki warstwę materiału elastycznego. Następnie, po umieszczeniu w bruździe szkieletu zbrojeniowego i po wykonaniu deskowania, belkę betonuje się, pozostawiając między górą bruzdy a powierzchnią betonu pustą przestrzeń gr. ok. 2 cm.
Po związaniu betonu przestrzeń tę wypełnia się zaprawą cementową klasy M10 i tynkuje belkę. Analogicznie wykonuje się belkę z drugiej strony ściany.
Przemurowanie nadproży
Konieczność rozebrania i ponownego wymurowania nadproża zachodzi w przypadku występowania w nadprożu rys i spękań naruszających jego wewnętrzną strukturę. Przemurowanie nadproża stwarza możliwość jego dodatkowego wzmocnienia, np. za pomocą belek prefabrykowanych typu L, kształtowników stalowych lub płytki żelbetowej. Roboty prowadzi się przy użyciu cegły pełnej klasy 10 lub wyższej i zaprawy klasy M10.
Przystępując do rozbiórki uszkodzonego nadproża, należy uprzednio odciążyć je przez podstemplowanie stropów. Dość często zachodzi przy tym potrzeba podtrzymania części ściany znajdującej się nad rozbieranym nadprożem.
![RYS. 17. Przemurowanie nadproża z jednoczesnym wzmocnieniem belkami typu L: 1 - nowe belki nadproża, 2 - przemurowana część ściany, 3 -podstemplowanie tymczasowe; rys.: S. Zaleski [3] RYS. 17. Przemurowanie nadproża z jednoczesnym wzmocnieniem belkami typu L: 1 - nowe belki nadproża, 2 - przemurowana część ściany, 3 -podstemplowanie tymczasowe; rys.: S. Zaleski [3]](https://www.izolacje.com.pl/media/cache/typical_view/data/202101/b-naprawa-i-wzmacnianie-nadprozy-rys17.jpg)
RYS. 17. Przemurowanie nadproża z jednoczesnym wzmocnieniem belkami typu L: 1 - nowe belki nadproża, 2 - przemurowana część ściany, 3 -podstemplowanie tymczasowe; rys.: S. Zaleski [3]
- Po odciążeniu nadproża przez podstemplowanie stropów i (ewentualnie) podtrzymaniu części ściany znajdującej się nad rozbieranym nadprożem połowę nadproża podstemplowuje się (przekrój A–A na RYS. 17), drugą zaś - rozbiera.
- Po wymurowaniu na nowo rozebranej połowy nadproża i związaniu zaprawy należy z kolei tę połowę podstemplować, drugą zaś - rozebrać (po uprzednim usunięcia pod nią stemplowania).
- Podczas murowania na nowo rozebranej połowy nadproża należy połączyć ją dokładnie z uprzednio wykonaną połową.
Przy przemurowaniu i jednoczesnym wzmacnianiu nadproża belkami prefabrykowanymi typu L (RYS. 17) lub kształtownikami o przekroju teowym (RYS. 18) najpierw należy rozebrać nadproże wraz z kilkoma sąsiednimi warstwami cegieł celem likwidacji części muru z naruszoną strukturą wewnętrzną (pola zakropkowane na RYS. 17 i RYS. 18). Następnie powierzchnie wsporcze muru czyści się z resztek zaprawy i gruzu oraz dokładnie zmywa wodą.
Belki żelbetowe typu L układa się na powierzchniach wsporczych na warstwie zaprawy cementowej gr. 2 cm, natomiast przestrzenie między belkami wypełnia się betonem, gruzem ceglanym itp. Później muruje się pozostałą część nadproża i ściany. Po związaniu i stwardnieniu zaprawy wzmocnioną konstrukcję należy otynkować.
Przy przemurowywaniu i wzmacnianiu nadproża za pomocą kształtowników stalowych (niewielkich teowników lub kątowników) przed rozebraniem nadproże zadeskowuje się i dokładnie stempluje.
- Po oczyszczeniu oraz zmoczeniu powierzchni wsporczych i deskowania układa się na nich warstwę gęstej zaprawy cementowej gr. 2 cm. Na warstwie zaprawy układa się siatkę cięto-ciągnioną, a następnie kształtowniki stalowe tak, aby ich pionowe ramiona znalazły się w pionowych spoinach między układanymi cegłami (RYS. 18).
- Po wymurowaniu pozostałej części nadproża oraz związaniu i stwardnieniu zaprawy nadproże należy otynkować.
Przy przemurowywaniu i wzmacnianiu nadproża płytką żelbetową (RYS. 19), po wykonaniu robót zabezpieczających (deskowanie i stemplowanie nadproża) i przygotowawczych (oczyszczenie i zmoczenie powierzchni wsporczych), na deskowaniu układa się najpierw zbrojenie płytki, a następnie drobnoziarnistą mieszankę betonową. Receptura mieszanki powinna odpowiadać klasie betonu C12/15, a grubość płytki wynosić 5-6 cm. Na świeżo wykonanej płytce muruje się z cegieł dalszą część nadproża. Po związaniu i stwardnieniu betonu nadproże rozdeskowuje się i tynkuje.
Uwagi
Do naprawy lub/i wzmacniania spękanych lub zarysowanych nadproży należy przystąpić po dokonaniu oceny stanu technicznego budynku, a w szczególności po ustaleniu przyczyn wywołujących nierównomierne osiadanie murów i zabezpieczeniu ich przed dalszymi odkształceniami.
Tradycyjne działania naprawcze, obejmujące iniekcję rys i spękań w nadprożach i przyległych pasmach międzyokiennych, muszą być poprzedzone opracowaniem technicznym, określającym rodzaj mieszanki iniekcyjnej i sposób jej wprowadzenia oraz szerokość rozwarcia i charakter rys. Iniekt ma zapewnić przede wszystkim uszczelnienie i scalenie rozdzielonych części muru. Stąd też iniekcję traktuje się na ogół jako metodę poprzedzającą i uzupełniającą inny rodzaj wzmocnienia konstrukcji.
Tradycyjne metody wzmacniania nadproży polegają głównie na zastosowaniu materiałów o wyższych od elementów murowych właściwościach wytrzymałościowych, bez zmiany przekroju konstrukcji (kształtowniki stalowe, belki lub płytki żelbetowe), podczas gdy nowoczesne metody wzmocnienia opierają się na spiralnych prętach i kotwiach, wykonanych ze stali austenitycznej, oraz na wysokowytrzymałościowej zaprawie cementowej, wypełniającej zarówno spoiny, jak i zarysowania we wzmacnianym nadprożu.
W odróżnieniu od metod tradycyjnych, nowoczesne strategie wzmacniania nadproży wymagają zastosowania elektronarzędzi, głównie frezarek z osprzętem, wysokiej jakości ręcznych wiertarek udarowych, pistoletów do wyciskania zaprawy z kompletem końcówek, małych przenośnych sprężarek oraz szeregu narzędzi ręcznych (dłuta, szpachelki, ręczne wiertarki).
Literatura
- J. Sieczkowski, T. Nejman, "Ustroje budowlane", Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2002.
- C. Magott, M. Rokiel, "Materiały hydroizolacyjne do iniekcji", „Inżynier Budownictwa”
- S. Zaleski, "Remonty budynków mieszkalnych. Poradnik", Arkady, Warszawa 1995.
- L. Małyszko, R. Orłowicz, "Konstrukcje murowe. Zarysowania i naprawy". Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2000.
- Katalog firmy Helifix, "System naprawy i wzmocnienia konstrukcji murowanych", Budosprzęt, Bytom 1999.
- L. Rudziński, "Konstrukcje murowe - remonty i wzmocnienia", Wydawnictwo Politechniki Świętokrzyskiej, Kielce 2010.