Akustyczne aspekty rewitalizacji budynków

Często główną przyczyną modernizacji jest potrzeba ograniczenia strat ciepła w budynku przez wykonanie docieplenia, montaż wentylacji mechanicznej i wymianę stolarki. Przy okazji wykonywania tych prac, równie istotne jest zapewnienie w modernizowanym obiekcie komfortowych warunków akustycznych, dostosowanych do planowanej funkcji pomieszczeń i sposobów ich wykorzystania przez użytkowników [4–5]. Praktyka projektowa autora wskazuje, że jest to często duży problem dla wszystkich uczestników procesu projektowego: projektanta, inwestora i wykonawcy.

Emisja hałasu

Doświadczenia autora przy wielu projektach modernizacji istniejących budynków wskazują, że jednym z istotnych problemów, z którymi spotykają się projektanci jest problem nadmiernej emisji hałasu instalacyjnego na otaczające tereny. Z uwagi na zmniejszający się dostęp do niezabudowanych działek w centrach miast, coraz częściej renowacji poddaje się zlokalizowane w śródmieściu stare kamienice albo budynki poprzemysłowe, często łącząc zabiegi modernizacyjne z budową nowej tkanki mieszkalnej, biurowej lub usługowej. Z ostatnich przykładów można wymienić:

• rewitalizację Hali Koszyki w Warszawie na centrum biurowo-usługowe,
• adaptację Cukrowni w Żninie na Centrum Konferencyjno-Wypoczynkowe,
• rewitalizację zabudowań niegdysiejszego kościoła św. Jadwigi Śląskiej wraz z kamienicą przy ul. Stradomskiej w Krakowie na kompleks hotelowo-mieszkalny.

Tego typu lokalizacje są bardzo atrakcyjne komercyjnie. Należy jednak pamiętać, że przez ostatnie dziesiątki lat mieszkańcy budynków otaczających tak atrakcyjny teren, przyzwyczaili się, że do braku jakiegokolwiek hałasu dochodzącego z nieużytkowanego dotąd i najczęściej zaniedbanego terenu. Lokalizacja nowej zabudowy lub modernizacja już istniejącej skutkuje w typowym współczesnym budynku wprowadzeniem szeregu rozwiązań, głównie instalacyjnych, które emitują hałas.

Typowymi przykładami źródeł hałasu instalacyjnego są centrale wentylacyjne, agregaty klimatyzacyjne, wentylatory wyciągowe lub oddymiające, agregaty wody lodowej czy też całe spektrum innych potencjalnie głośnych urządzeń.

Do tego dochodzą inne źródła również traktowane zgodnie z przepisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska [6–7] jako hałas instalacyjny, takie jak wjazdy do garaży, parkingi czy też nowowprowadzany ruch pojazdów po działce.

Innymi słowy, rewitalizacja czy modernizacja istniejącej zabudowy powoduje każdorazowo stworzenie szeregu nowych źródeł hałasu, które będą oddziaływować na sąsiednie, najczęściej ciche wewnętrzne kwartały mieszkalne.

Opisany powyżej problem inżynierski jest najczęściej możliwy do poprawnego rozwiązania. Niestety w polskich warunkach nakłada się na niego szereg pozatechnicznych aspektów. Pierwszym problemem jest brak świadomości o zagrożeniach akustycznych wśród projektantów tego typu systemów instalacyjnych. Projektanci instalacji wydają się nie mieć pojęcia o istnieniu wymagań akustycznych ustawy Prawo Ochrony Środowiska, które to wymagania dotyczą bezpośrednio projektowanych przez nich urządzeń.

Rzadko który projektant instalacji potrafi oszacować, jaki poziom hałasu będzie słyszalny przez projektowane przez niego urządzenie na granicy sąsiedniej działki.

Geneza problemu tkwi zapewne w pomijaniu edukacji w zakresie akustyki środowiska na wydziałach inżynierii części uczelni wyższych.

Drugim problemem jest dążenie do stosowania jak najprostszych rozwiązań instalacyjnych, skutkujące lokalizowaniem tych urządzeń typowo na zewnątrz budynków, aby wykorzystać możliwość chłodzenia powietrzem.

Na to nakłada się trzeci problem, generowany przez samych inwestorów, czyli ograniczanie powierzchni wszelkich szachtów instalacyjnych i pomieszczeń technicznych, który niejako wymusza na projektantach lokalizowanie urządzeń instalacyjnych na dachach lub poza obrysem projektowanych budynków.

Jak powszechnie wiadomo efekt ekonomiczny typowej inwestycji mieszkaniowej zależy od powierzchni użytkowej mieszkalnej (tzw. PUM), gdyż tylko ją można sprzedać. A każdy szacht czy pomieszczenie techniczne tę powierzchnię redukuje. Takie podejście powoduje, że hałasujące urządzenia zamiast znaleźć się w dedykowanych pomieszczeniach technicznych na najniższym poziomie piwnic i być połączonymi ze zlokalizowanymi na dachu czerpniami i wyrzutniami dedykowanymi szachtami instalacyjnymi będącymi na całej długości tłumikami hałasu, zostają zlokalizowane najczęściej bezpośrednio na dachu (zakłócając pracę i odpoczynek użytkowników najwyższych kondygnacji) albo (co jeszcze gorsze) na podwórku przed samymi oknami i balkonami istniejących lub nowoprojektowanych budynków.

Izolacyjność akustyczna

Spełnienie wymagań w zakresie izolacyjności akustycznej, zarówno od dźwięków powietrznych, jak i uderzeniowych jest wymagane [2] zarówno w nowoprojektowanych, jak i w adoptowanych czy modernizowanych budynkach. Wśród projektantów panuje ogólne przekonanie, że spełnienie wymagań akustycznych w zakresie przenikania dźwięków powietrznych albo uderzeniowych może być osiągnięte przez „dodanie kilku warstw na stropie czy ścianie”, bez zasadniczego ingerowania w konstrukcję przegrody. Niestety to przekonanie nawet w przypadku wielu nowych budynków jest najczęściej błędne.

W przypadku budynków adoptowanych takie założenie, bez przeprowadzenia dokładnej analizy i pomiarów akustycznych stanu istniejącego może prowadzić do poważnych błędów, których skutki pojawią się dopiero po rozpoczęciu użytkowania zaadoptowanego budynku.

Typowym problemem akustycznym opisanym szczegółowo w poprzednich publikacjach [4], a spotykanym w trakcie modernizacji budynków mieszkalnych i budynków użyteczności publicznej, jest zbyt niska masa powierzchniowa istniejących stropów. Przekłada się to na niską izolacyjność akustyczną od dźwięków powietrznych oraz wysoki poziom dźwięków uderzeniowych przenikających przez taki strop.

Zwiększenie masy powierzchniowej istniejącego stropu jest najczęściej niemożliwe, gdyż znacznie obniżyło by to jego nośność. Natomiast zastosowanie efektywnego akustycznie układu warstwowego na istniejącym stropie wymaga zwykle większej niż typowa grubości warstw podłogowych, na co często nie ma miejsca z punktu widzenia wysokości kondygnacji, albo co jest niemożliwe, przy zachowaniu poziomu istniejących klatek schodowych. Dlatego każdy projekt modernizacji, adaptacji czy rewitalizacji istniejącego budynku wymaga szczegółowej analizy akustycznej pod względem możliwości spełnienia wymagań akustycznych dostosowanych do zamierzonej funkcji i znalezienia wspólnie z generalnym projektantem możliwych rozwiązań budowlanych, pozwalających te wymagania spełnić.

Podsumowanie

Projekty modernizacji, adaptacji czy rewitalizacji istniejących budynków powinny uwzględniać od samego początku aspekty akustyczne. Ich pominięcie, zwłaszcza w fazie koncepcyjnej, może skutkować późniejszym ujawnieniem się problemów, których usunięcie będzie praktycznie niemożliwe. Z tego powodu, planując rewitalizację lub modernizację istniejącego budynku, konieczne jest wykonanie szczegółowej analizy emisji hałasu instalacyjnego na otaczające tereny, uwzględniającej wszystkie potencjalne źródła hałasu.

Najlepiej, aby efekt takiej analizy nie tylko potwierdzał brak przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku [7], ale również wzorem zagranicznych standardów Bream czy Leed ograniczał poziom nowej emisji do wartości tła akustycznego istniejącego wokół modernizowanego budynku dotychczas. Dzięki temu poziom komfortu akustycznego sąsiednich mieszkańców nie zmieni się po zakończeniu modernizacji.

W przypadku zachowania istniejących stropów i ścian, zalecana jest szczegółowa analiza ich właściwości akustycznych, a często też pomiary akustyczne. Wyniki takich analiz dają możliwość zespołowi projektowemu na wczesną identyfikację potencjalnych problemów i znalezienie możliwych rozwiązań, a inwestorowi na ocenę ich kosztów i podjęcie świadomej decyzji o kontynuowaniu lub rezygnacji z planów adaptacji.

Literatura

1. PN-B-02151-2:1987, „Akustyka budowlana. Ochrona przed hałasem pomieszczeń w budynkach. Dopuszczalne wartości poziomu dźwięku w pomieszczeniach”.
2. PN-B-02151-3:2015, „Akustyka budowlana. Ochrona przed hałasem w budynkach. Izolacyjność akustyczna przegród w budynkach oraz izolacyjność akustyczna elementów budowlanych. Wymagania”.
3. PN-B-02151-4:2015, „Akustyka budowlana. Ochrona przed hałasem w budynkach. Wymagania dotyczące warunków pogłosowych i zrozumiałości mowy w pomieszczeniach oraz wytyczne prowadzenia badań”.
4. A.K. Kłosak, B. Ziarko, K. Nering, „Akustyczne aspekty adaptacji, modernizacji i rewitalizacji budynków użyteczności publicznej”, „IZOLACJE” 1/2018.
5. A.K. Kłosak, „Zagadnienia akustyczne w projektach budynków użyteczności publicznej – różnorodność funkcji, różnorodność problemów”, „Materiały Budowlane” 8/2015.
6. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska.
7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (tekst jednolity z dnia 22 stycznia 2014 r.).