Przewiew zamiast wentylacji

Budynki wzniesione przy użyciu mokrych technologii wysychają ok. 3 lat. Duża część wilgoci technologicznej dostaje się na poddasza unoszona przez ciepłe powietrze. To powszechnie występujące zjawisko powoduje, że szczególnie w pierwszym roku użytkowania w dachach zbiera się bardzo dużo pary wodnej i wilgoci – jest to jedna z przyczyn konieczności wentylowania dachów.

Większość pokryć stosowanych w dachach pochyłych powinna być montowana w systemie wentylowanym, w którym dach lub jego pokrycie są celowo osuszane przez przepływające powietrze. Brak wentylacji wynika z niestaranności lub niewiedzy budujących (projektantów, nadzoru i wykonawców).

Skutki przewiewów

Niewiedza jest również przyczyną braku – wymaganej w przepisach [1] – szczelności powietrznej dachów i budynków. W związku z tym bardzo często brak wentylacji dachu i brak jego szczelności powietrznej występują łącznie. W wielu konstrukcjach takie połączenie wad ma ciekawe konsekwencje: nadmiar wilgoci spowodowany brakiem wentylacji usuwany jest przez przewiewy – im jest ich więcej, tym lepiej dla dachu.

A zatem im dach jest mniej szczelny dla powietrza, tym większą ma szansę pozbyć się pewnej części wilgoci technologicznej – mimo że nie jest wentylowany.

Po intensywnym suszeniu poddasza, trwającym ok. 60 godz., w wielu miejscach na elewacji pojawiły się nawisy lodowe (FOT. 1–4), a na poddaszu w zagłębieniach stropu nad gzymsami zebrano ponad 10 l wody. Ponadto z pochłaniacza wilgoci usunięto kilka pojemników wody.

Widoczne na zdjęciach nawisy lodowe utworzyły się w miejscach, w których nikt przedtem nie zauważył szpar. Największy nawis powstał bezpośrednio pod gzymsem (FOT. 1) znajdującym się nad klatką schodową. Miał on kilka części, ponieważ powstał nad wnękami okien doświetlających klatkę schodową (FOT. 1–2).

Po usunięciu nawisu jego ciężar oszacowano na 40 kg. Tak duże oblodzenie w tym miejscu dowodzi stałej obecności dużej ilości wilgotnego powietrza na klatce schodowej. Łatwo to uzasadnić: każda klatka schodowa zbiera wilgotne powietrze z części budynku, które łączy (ze wszystkich kondygnacji).

W opisywanym przypadku w ciągu ok. 60 godz. przewiewy przez różne szpary wyprowadziły z wnętrza budynku ok. 100 l wody zebranej w postaci ciekłej i stałej. Co więcej, nie była to cała wilgoć usunięta w tym czasie – duża jej cześć uleciała do atmosfery przez wentylację budynku oraz otwierane drzwi i okna połaciowe.

Trzeba przypomnieć, że opisywany przewiew był zwielokrotniony i przyspieszony przez wentylatory, ale pochłaniacze wilgoci zmniejszyły ilość wilgoci w nawisach lodowych. W normalnych warunkach przewiewy przenikające są proporcjonalne do różnicy ciśnienia wywołanej różnicą temperatur i wiatrem.

Gdyby w opisywanym budynku nie uruchomiono wentylatorów, przewiew wywołałby powstanie podobnych nawisów, ale w dłuższym czasie i o innych wymiarach. Zmieniłaby się wielkość nacieków: te największe byłyby mniejsze, a tych mniejszych byłoby więcej i byłyby większe.

Zjawiska, które zaszły w omawianym budynku będącym w trakcie realizacji, uświadamiają, jaka ilość wody może zostać przeniesiona przez niekontrolowany przepływ powietrza przez nieszczelności w przegrodach budowlanych.

W nowo wybudowanych, zamieszkanych budynkach o dużym zawilgoceniu technologicznym wilgoci powinno być mniej, a ukończone już przegrody powinny być szczelniejsze.

Inne przykłady

Skutki przewiewów w niewentylowanym dachu pokazane zastały także na innych zdjęciach, wykonanych w styczniu 2010 r. (FOT. 5–9). Widać na nich okapy nowych, już zamieszkanych budynków. Można zobaczyć charakterystyczne nawisy lodowe, wyłaniające się w miejscach wylotu ciepłego powietrza pochodzącego z wnętrza budynku.

Nie ma wątpliwości, że sople pojawiające się na granicy podbitki i muru są skroplinami powstałymi w miejscu schłodzenia powietrza przechodzącego przez przegrodę dachową na połączeniu z murami, ponieważ w tak niskich temperaturach nie może istnieć zewnętrzne źródło wody. Najczęściej wyloty szczelin powodujących przewiewy znajdują się na połączeniach belek więźby dachowej z murami ścian, czyli np.:

• wokół murłaty (wokół podbitki, pod obróbkami blacharskimi gzymsów itd.),
• wokół płatwi wychodzących poza ściany szczytowe budynków.

Czy przewiew może zastąpić wentylację?

We wszystkich budynkach z nawisami lodowymi, pokazanych na FOT. 5–9, ani dachy, ani ich pokrycia nie były wentylowane. Jednocześnie w budynkach tych w następnych latach (w 2011 r. i 2012 r.), w okresach niskich temperatur, w miejscach pokazanych na zdjęciach nie pojawiły się już nawisy lodowe ani zacieki.

Nie oznacza to, że przestało zachodzić zjawisko przewiewów – skoro raz ono wystąpiło, będzie zachodzić nadal, dopóki przegroda nie zostanie uszczelniona. Zmniejszyły się tylko ilości przenoszonej pary wodnej i różnice temperatur (następne zimy były mniej ostre).

Można więc wnioskować, że niekontrolowane przewiewy wyprowadzają z budynków pewną ilość wilgoci technologicznej, co częściowo chroni dachy przed przyspieszonym zawilgoceniem i degradacją. Nie jest to jednak zamiennik wentylacji dachów, która stale usuwa wilgoć z przegrody i stabilizuje zawilgocenie na bezpiecznym, niskim poziomie.

Zachodzi oczywisty związek: im więcej szczelin i mniejsza szczelność powietrzna budynku, tym szybciej osusza się dach i budynek. Z wielu powodów nie można jednak traktować przewiewów jako zjawiska pozytywnego. Oprócz oczywistych dużych strat cieplnych przewiewy powodują stałe zawilgocenie szczelin. Dowodem na to są wycieki skroplin po wewnętrznej stronie przegród (FOT. 10–12).

Pojawiały się one zimą 2010 r. w licznych budynkach niezapewniających szczelności powietrznej. Ilość skroplin jest proporcjonalna do różnicy temperatur, wilgotności powietrza i ilości jego przepływu w szczelinach. Dlatego w nowo wybudowanych budynkach w okresie niskich temperatur bardzo szybko ujawniają się miejsca przewiewów. Im dłuższe są te okresy, tym więcej wilgoci (FOT. 12).

Na RYS. przedstawiono mechanizm powstawania zawilgocenia po wewnętrznej stronie przewiewanej przegrody. Widać negatywną rolę mostków termicznych, które bardzo często występują razem z przewiewami. Jednak nawet wówczas, gdy nie ma mostków, szczeliny w przegrodach budowlanych są stale zawilgocone, ponieważ ochładzające się powietrze zostawia w nich skropliny.

Powstają one stale w tych samych miejscach przegród, co może mieć bardzo dotkliwe konsekwencje. Z powodu ochładzania się powietrza w szczelinach przewiewy nazywane są powietrznymi mostkami termicznymi.

Warto także zauważyć, że szczeliny powodujące przewiewy są bardziej zawilgocone w budynkach mających słabą wentylację pomieszczeń.

Wnioski

W omówionych budynkach, w których jednocześnie nie wykonano wentylacji dachów (lub pokryć) i spowodowano brak szczelności powietrznej, efekt częściowego usunięcia wilgoci uzyskano przypadkowo, nie zaś dzięki planowym działaniom. Połączenie tych dwóch błędów wynikało z niewiedzy budujących i spowoduje przedwczesne zniszczenie dachu, a także zwiększy straty energetyczne budynku.

W związku z tym nie można twierdzić, że przewiew w jakimkolwiek stopniu zastępuje wentylację dachu – może tylko chwilowo usuwać skutki jej braku. Jest wiele dowodów potwierdzających szkodliwość braku szczelności powietrznej budynków, świadczą o tym np. dane zawarte w pracy K. Kurtz [2].

Przedstawione na zdjęciach nawisy lodowe mają charakterystyczny wygląd i kształt, powstają w specyficznych miejscach i warunkach. Pojawiają się w miejscach wylotu przewiewów przenikających przegrody: wokół okien, instalacji elektrycznych, oświetlenia ścian, pod okapami, wokół belek wystających ze ścian itp.

Sople i nawisy lodowe o specyficznym kształcie, występujące po zewnętrznej stronie przegród, mogą być dowodem na brak szczelności powietrznej przegród w budynkach (jeśli warunki atmosferyczne pozwolą na ich uformowanie) oraz miernikiem strat ciepła wywołanych nieszczelnością powietrzną budynków.

Zawilgocenia wewnętrzne spowodowane przewiewami występują przeważnie na połączeniu ścian i sufitów w najniższym miejscu, co sugeruje, że popełniono błędy dekarskie. Jeśli szuka się przyczyn powstania zacieków, warto zwrócić uwagę na zakres temperatur towarzyszący ich powstaniu.

LITERATURA

1. K. Patoka, „Szczelność na przenikanie powietrza”, „Izolacje”, nr 11/12/2012, s. 66–70.
2. K. Kurtz, „Projektowanie budynków niskoenergetycznych”, „Izolacje”, nr 11/12/2012, s. 16–21.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!