Detale tarasów i balkonów – wybrane zagadnienia
Details concerning terraces and balconies – selected issues
Rezultat bezmyślnego wykonania okapu. Opis w tekście; fot.: M. Rokiel
Od ponad 20 lat, pomimo dostępnych na polskim rynku poprawnych rozwiązań technologiczno-materiałowych, nadal stosuje się błędne rozwiązania, skutkujące szybkim powstawaniem uszkodzeń. Co więcej, w literaturze technicznej są one nadal podawane jako poprawne.
***
W artykule autor omawia istotne detale związane z uszczelnianiem tarasów i balkonów, uwzględniając potencjalny wpływ czynników, które należy wziąć pod uwagę w prezentowanym zagadnieniu. Szczegółowo pokazuje problematyczne kwestie związane z uszczelnianiem, takie jak dylatacja brzegowa czy montaż okapu i progu drzwiowego oraz podaje pomocne przykłady w omawianej problematyce.
Details concerning terraces and balconies – selected issues
In the article, the author discusses important details related to waterproofing of terraces and balconies, taking into account the potential influence of factors that should be taken into account in the presented issue. He shows in detail problematic issues related to sealing, such as edge dilatation or the installation of eaves and door thresholds, and provides relevant examples.
***
Planując budowę domu, można kupić tzw. typowy projekt (który musi być później zaadaptowany do konkretnych warunków przez uprawnionego projektanta) lub zlecić wykonanie projektu indywidualnego. W pierwszym przypadku zwykle jest to tzw. projekt architektoniczno-budowlany, niezbędny do uzyskania pozwolenia na budowę, ale niezawierający rozrysowanych szczegółów i detali balkonów czy tarasów, lub traktujący to zagadnienie w sposób lakoniczny. Pozostawienie takiego stanu rzeczy może skutkować późniejszymi, czasochłonnymi i kosztownymi problemami z uszkodzeniami połaci i wilgocią. Dlatego trzeba to zagadnienie uszczegółowić przed rozpoczęciem prac budowlanych.
RYS. 1. Układ warstw tarasu z płytkami nad pomieszczeniem. Objaśnienia: 1 – płytka ceramiczna, 2 – zaprawa spoinująca, 3 – klej do płytek, 4 – izolacja podpłytkowa, 5 – jastrych dociskowy, 6 – izolacja główna (wariant 1), warstwa rozdzielająca (wariant 2), 7 – termoizolacja (wariant 1), termoizolacja (wyłącznie XPS) (wariant 2), 8 – paroizolacja (wariant 1), paroizolacja i izolacja główna (wariant 2), 9 – warstwa spadkowa, 10 – warstwa sczepna, 11 – płyta konstrukcyjna; rys.: M. Rokiel
Przy projekcie indywidualnym warto, aby inwestor świadomie współpracował z projektantem przy doborze rozwiązania konstrukcyjnego balkonu czy tarasu. W pierwszym momencie brzmi to może paradoksalnie, ale pozwala to na późniejsze zaoszczędzenie nie tylko czasu i nerwów, ale także i pieniędzy. To inwestor ponosi późniejsze koszty budowy, a koszt wykonania (poprawnego) wspomnianych elementów nie należy do niskich.
Występują dwa warianty uszczelnienia: powierzchniowe oraz drenażowe. Istotą powierzchniowego odprowadzenia wody jest wykonanie takiej warstwy użytkowej (okładziny z płytek), po której cała woda opadowa jest odprowadzana na zewnątrz. Wymusza to wykonanie uszczelnienia podpłytkowego (zwanego także zespolonym), niedopuszczającego do penetracji wilgoci w warstwach tarasu/balkonu RYS. 1.
Z kolei drenażowe odprowadzenie wody zakłada wnikanie części wody opadowej w wodoprzepuszczalną warstwę i odprowadzenie jej poza połać przez specjalne profile z otworami.
Na wybór koncepcji uszczelnienia połaci wpływ ma kilka czynników:
- lokalizacja, rodzaj budynku i sposób użytkowania połaci (budynek użyteczności publicznej, mieszkalny itp.),
- poziom posadzki wewnątrz oraz warstwy użytkowej tarasu,
- konstrukcję i rodzaj drzwi (otwierane, przesuwne) i związane z tym dodatkowe wymagania techniczne i użytkowe (np. możliwość przejazdu wózkami inwalidzkimi),
- obecność dodatkowych elementów (np. prowadnice rolet zewnętrznych).
RYS. 2. Układ warstw tarasu drenażowego nad pomieszczeniem – wariant 1. Objaśnienia: 1 – podstawka dystansowa, 2 – płyta warstwy użytkowej, 3 – przekładka ochronna, 4 – hydroizolacja, 5 – jastrych dociskowy, 6 – hydroizolacja międzywarstwowa, 7 – termoizolacja, 8 – paroizolacja, 9 – warstwa spadkowa, 10 – warstwa sczepna, 11 – płyta konstrukcyjna; rys.: M. Rokiel
Przyjęte rozwiązanie projektowe musi umożliwiać wykonanie hydroizolacji. Każda niepotrzebna warstwa, materiał, krawędź, załamanie itp. to potencjalne miejsce utrudniające wykonanie szczelnego połączenia. Do tego trzeba mieć na uwadze fakt, że konstrukcje i elementy konstrukcyjne powinny być projektowane, budowane i utrzymane w taki sposób, aby nadawały się do użytku w sposób ekonomiczny w okresie przewidzianym w projekcie. W szczególności, konstrukcja powinna spełniać, z odpowiednim stopniem niezawodności, między innymi następujące wymaganie: nie powinna wykazywać uszkodzeń w stopniu nieproporcjonalnym do pierwotnej przyczyny, także w rezultacie błędów ludzkich (wymaganie odporności konstrukcji).
RYS. 3. Układ warstw tarasu drenażowego nad pomieszczeniem – wariant 2. Objaśnienia: 1 – podstawka dystansowa, 2 – płyta warstwy użytkowej, 3 – przekładka ochronna, 4 – hydroizolacja, 5 – termoizolacja, 6 – paroizolacja i izolacja międzywarstwowa, 7 – warstwa spadkowa, 8 – warstwa sczepna, 9 – płyta konstrukcyjna; rys:. M. Rokiel
Odpowiedni stopień niezawodności należy określić, biorąc pod uwagę możliwe konsekwencje jej utraty, takie jak koszt, zakres wysiłków i czynności niezbędnych do ograniczenia ryzyka zniszczenia, a zabiegi, które powinny być podjęte, aby osiągnąć odpowiedni stopień niezawodności, obejmują w tym zakresie przede wszystkim uwzględnienie wymagań dotyczących utrzymania i trwałości oraz zastosowania środków ochronnych.
RYS. 4. Układ warstw tarasu drenażowego nad pomieszczeniem – wariant 3 (układ odwrócony). Objaśnienia: 1 – podstawka dystansowa, 2 – płyta warstwy użytkowej, 3 – termoizolacja (płyty o frezowanych krawędziach), 4 – hydroizolacja i paroizolacja, 5 – warstwa spadkowa, 6 – warstwa sczepna, 7 – płyta konstrukcyjna; rys.: M. Rokiel
Dla tarasów z drenażowym odwodnieniem poprawne układy warstwy pokazano na RYS. 2–4. Często spotykany błąd w tym aspekcie przedstawia RYS. 5.
RYS. 5. Często spotykany błędny układ warstw tarasu drenażowego nad pomieszczeniem – opis w tekście; rys.: M. Rokiel
Prezentowany tam układ jest niedopuszczalny z punktu widzenia odporności na uszkodzenia. Innymi słowy – będzie on skutecznie funkcjonował, dopóki nie dojdzie do żadnego uszkodzenia powłoki wodochronnej pod podstawkami.
Analogicznie jest dla układu z płytkami ceramicznymi czy okładziną kamienną. Warianty układów pokazanych na RYS. 1 różnią się od siebie umiejscowieniem izolacji głównej. Może ona być wykonana na termoizolacji lub na warstwie spadkowej/płycie konstrukcyjnej wykonanej ze spadkiem. W tym drugim przypadku musi ona pełnić także funkcję paroizolacji, a pomiędzy termoizolacją i jastrychem należy wykonać warstwę rozdzielającą. W obu tych przypadkach musi być także uszczelnienie zespolone (podpłytkowe). Różnica polega na wrażliwości układu na ewentualne uszkodzenia mechaniczne warstwy użytkowej i izolacji podpłytkowej.
Dla wariantu 1. izolacja międzywarstwowa nad termoizolacją, ewentualne uszkodzenie zespolonej izolacji podpłytkowej spowoduje tylko wnikanie wody do jastrychu. Termoizolacja nie ulegnie zawilgoceniu.
W przypadku wariantu 2. nad termoizolacją nie ma hydroizolacji międzywarstwowej – warstwy rozdzielającej za takową nie można uważać – i wówczas woda opadowa swobodnie wnika w warstwy konstrukcji do poziomu paroizolacji. Termoizolacja z EPS-u może ulec zawilgoceniu, jeszcze zanim zostaną zauważone przecieki.
Znaczne zmniejszenie termoizolacyjności EPS-u jest pierwszym przyczynkiem do powstania kondensacji powierzchniowej i/lub wgłębnej. Z tego powodu dla warstw wariantu 2. należy stosować na termoizolację tylko XPS, gdyż jest relatywnie nienasiąkliwy w porównaniu z EPS.
Biorąc pod uwagę kwestie niezawodności proponowanego rozwiązania technologiczno-materiałowego, zdecydowanie lepszym wydaje się być wariant 1. z RYS. 1.
RYS. 6. Dylatacja brzegowa tarasu nadziemnego z okładziną ceramiczną – wariant 1. Objaśnienia: 1 – płytka ceramiczna, 2 – klej do płytek, 3 – izolacja podpłytkowa, 4 – taśma uszczelniająca, 5 – sznur dylatacyjny, 6 – elastyczna masa dylatacyjna, 7 – jastrych dociskowy, 8 – izolacja główna, 9 – termoizolacja, 10 – paroizolacja, 11 – przygotowanie podłoża pod (10) – opcjonalnie, 12 – warstwa spadkowa, 13 – warstwa sczepna, 14 – płyta konstrukcyjna, 15 – system ociepleń ETICS, 16 – klej do warstwy zbrojącej, 17 – siatka do warstwy zbrojącej, 18 – klej/pianka mocująca termoizolację cokolika, 19 – ściana; rys:. Atlas
Dla każdego z układów można wyróżnić typowe detale i trudne/krytyczne miejsca takie jak:
- dylatacja brzegowa,
- okap,
- próg drzwiowy.
Przeanalizujmy je i porównajmy ze sobą. Niezależnie od konstrukcji połaci konieczne jest zachowanie ciągłości hydroizolacji i termoizolacji w obszarze styku ze ścianą (RYS. 6, RYS. 7).
RYS. 7. Dylatacja brzegowa tarasu nadziemnego z okładziną ceramiczną – wariant 2. Objaśnienia: 1 – płyta konstrukcyjna, 2 – warstwa sczepna, 3 – warstwa spadkowa, 4 – paroizolacja i izolacja główna, 5 – termoizolacja (wyłącznie XPS), 6 – warstwa rozdzielająca, 7 – jastrych dociskowy, 8 – izolacja podpłytkowa, 9 – klej do płytek, 10 – płytka ceramiczna, 11 – zaprawa spoinująca, 12 – elastyczna masa dylatacyjna, 13 – sznur dylatacyjny, 14 – taśma uszczelniająca, 15 – warstwa zbrojąca, 16 – pasek styropianu (dylatacja brzegowa (3)), 17 – mocowanie mechaniczne (4): rys.: Atlas
Detal ten jest dość newralgiczny z dwóch powodów. Po pierwsze, błędy w uszczelnieniu potrafią prowadzić do zawilgoceń strefy przypodłogowej w pomieszczeniu. Po drugie, jest to potencjalne miejsce występowania mostka termicznego.
Jeżeli ściana przy tarasie docieplana jest systemem ETICS, to izolacja międzywarstwowa, niezależnie od jej umiejscowienia (na warstwie spadkowej lub na termoizolacji), musi być wywinięta na ścianę (na jej część konstrukcyjną, pod styropian), natomiast izolacja podpłytkowa na warstwę zbrojącą. Cokolik powinien być nieco cofnięty (2–3 cm), co pozwala na uniknięcie zalewania przez wody opadowe. Dobrze jest w tym miejscu stosować płyty z pianki fenolowej lub XPS (materiał, który dla warstwy o tak zmniejszonej grubości cechuje się lepszą ciepłochronnością niż pierwotnie zastosowany styropian lub wełna mineralna).
Jednak nie to jest główną przyczyną dodatkowych problemów w tym miejscu. Termoizolacja połaci tarasu i ściany musi być ciągła. Wymusza to odpowiednią organizację prac: jeżeli izolacja międzywarstwowa jest jednocześnie paroizolacją, to układa się ją na płycie konstrukcyjnej (lub warstwie spadkowej) i wywija na ścianę (w zależności od zastosowanego materiału w samym narożniku stosuje się albo taśmę (dla mas KMB), albo układa się kliny (dla materiałów rolowych). Następnie wykonuje się termoizolację strefy cokołowej, która musi sięgać aż do warstwy paroizolacji/izolacji międzywarstwowej. Jeżeli jest tam klin, to termoizolacja cokołu musi być docięta na wymiar, tak aby nie powstała tam pustka powietrzna (z tego powodu nie wykonuje się faset).
Kolejnym etapem jest ułożenie termoizolacji płyty tarasowej. Możliwa jest także odwrotna kolejność – najpierw układa się izolację połaci – wówczas musi ona być dosunięta do ściany i podcięta tak, aby przylegała do klina, a następnie wykonuje się termoizolację strefy cokołowej. Jeżeli izolacja międzywarstwowa wykonywana jest na termoizolacji połaci, zasada wykonywania prac będzie analogiczna.
Jeżeli chodzi o dylatację brzegową dla układu drenażowego, to detal ten także wymaga szczególnej staranności. Proszę zwrócić uwagę, że układ warstw podłoża do jastrychu dociskowego jest identyczny jak dla wariantu z uszczelnieniem podpłytkowym, różnica polega jednak zarówno na rodzaju warstwy użytkowej, jak i sposobie jej wykonania.
Izolacja główna i paroizolacja także musi być mocowana do konstrukcyjnej części ściany. Taki układ powłok wodochronnych w narożniku, pomimo że wymaga odpowiedniej organizacji pracy, gwarantuje skuteczne uszczelnienie dylatacji brzegowej (RYS. 8).
RYS. 8. Dylatacja brzegowa tarasu nadziemnego w układzie drenażowym (płyty na podstawkach dystansowych). Objaśnienia: 1 – listwa cokołowa, 2 – płyty posadzki, 3 – podstawki dystansowe, 4 – przekładka ochronna z geowłókniny pod stopą podstawki (3), 5 – hydroizolacja pod podstawkami dystansowymi i na warstwie zbrojącej cokolika, 6 – jastrych dociskowy, 7 – uciąglenie izolacji połaci z izolacją cokołu, 8 – izolacja główna połaci, 9 – termoizolacja połaci, 10 – paroizolacja, 11 – przygotowanie podłoża pod (10) – opcjonalnie, 12 – warstwa spadkowa, 13 – warstwa sczepna pod (12), 14 – płyta konstrukcyjna, 15 – klej do warstwy zbrojącej, 16 – siatka do warstwy zbrojącej, 17 – klej/pianka mocująca termoizolację cokolika; rys.: M. Rokiel
Różne natomiast może być wykończenie cokołu. Często stosuje się do tego specjalne listwy/profile. Wybór konkretnego rozwiązania technologiczno-materiałowego nie może być przypadkowy i pozostawiony wykonawcy. Hydroizolacja musi tworzyć szczelną wannę, połączoną z systemem odwodnieniowym.
Dla układu odwróconego (RYS. 3) samo uszczelnienie dylatacji brzegowych przy ścianach może być identyczne jak dla tarasów z drenażowym odprowadzeniem wody, ale swoją specyfiką może także odpowiadać rozwiązaniom dachowym.
Dla balkonu ocieplanego z obu stron detal dylatacji brzegowej nie różni się od rozwiązania dla tarasów nad pomieszczeniem. Znacznie prostszy jest dla balkonów na łącznikach izotermicznych. W takich sytuacjach zwykle nie wykonuje się na połaci balkonowej dodatkowej izolacji międzywarstwowej, nie ma także potrzeby wykonywania termoizolacji połaci. Istotne jest zatem szczelne połączenie izolacji połaci ze ścianą izolacji międzywarstwowej (RYS. 9).
RYS. 9. Dylatacja brzegowa balkonu z okładziną ceramiczną. Objaśnienia: 1 – ściana, 2 – mocowanie listwy startowej (8) systemu ETICS, 3 – klej mocujący termoizolację, 4 – termoizolacja ściany, 5 – wyprawa tynkarska na warstwie zbrojącej, 6 – sznur dylatacyjny, 7 – elastyczna masa dylatacyjna, 8 – listwa startowa, 9 – płytka ceramiczna, 10 – klej do płytek, 11 – izolacja podpłytkowa, 12 – warstwa zbrojąca, 13 – zaprawa spoinująca, 14 – warstwa spadkowa, 15 – warstwa sczepna, 16 – płyta konstrukcyjna na łączniku izotermicznym, 17 – taśma uszczelniająca; rys.: Atlas
Podobny do rozwiązania stosowanego w balkonach jest detal tarasu naziemnego przy ścianie. Ciągłość termoizolacji zapewnia polistyren ekstrudowany (XPS) znajdujący się w strefie poniżej poziomu terenu oraz system dociepleń stosowany na ścianach kondygnacji nadziemnej. Docieplenie w gruncie spełnia jednocześnie rolę warstwy ochronnej dla hydroizolacji.
Izolacja płyty tarasowej musi być połączona z izolacją ściany fundamentowej/strefy cokołowej. Znów wymusza to odpowiednią organizację robót – wykonanie izolacji w gruncie i izolacji strefy cokołowej, wykonanie termoizolacji ścian fundamentowych (do poziomu wierzchu płyty konstrukcyjnej/warstwy spadkowej), wykonanie warstw konstrukcyjnych tarasu na gruncie (lub przynajmniej logicznie wyodrębnionej części) i wykonanie przynajmniej detalu przy ścianie. Przez to ostatnie sformułowanie należy rozumieć wykonanie izolacji tej części i zabezpieczenie jej przed uszkodzeniem podczas dalszych prac. Nie wolno zapominać także o ciągłości termoizolacji. Detal pokazano na RYS. 10–11.
RYS. 10. Taras na gruncie z okładziną ceramiczną – detal przy ścianie – wariant 1. Objaśnienia: 1 – ściana konstrukcyjna, 2 – mocowanie listwy startowej, 3 – klej do mocowania izolacji termicznej, 4 – termoizolacja ściany, 5 – wyprawa tynkarska na warstwie zbrojącej, 6 – izolacja pionowa fundamentów, 7 – sznur dylatacyjny, 8 – elastyczna masa dylatacyjna, 9 – listwa startowa, 10 – płytka ceramiczna, 11 – klej do płytek, 12 – izolacja podpłytkowa, 13 – warstwa zbrojąca, 14 – zaprawa spoinująca, 15 – warstwa spadkowa, 16 – warstwa sczepna, 17 – płyta konstrukcyjna, 18 – geowłóknina/gruba folia/membrana kubełkowa, 19 – warstwa przerywająca podciąganie kapilarne (grube kruszywo łamane lub otoczakowe, 20 – taśma uszczelniająca, 21 – warstwa ochronna, 22 – termoizolacja fundamentów; rys.: Atlas
RYS. 11. Taras na gruncie z okładziną ceramiczną – detal przy ścianie – wariant 2 (dodatkowa izolacja międzywarstwowa). Objaśnienia: 1 – płytka ceramiczna, 2 – zaprawa spoinująca, 3 – klej do płytek, 4 – izolacja podpłytkowa, 5 – taśma uszczelniająca, 6 – sznur dylatacyjny, 7 – elastyczna masa dylatacyjna, 8 – jastrych dociskowy, 9 – izolacja międzywarstwowa, 10 – przygotowanie podłoża pod (9) – opcjonalnie, 11 – płyta konstrukcyjna ze spadkiem, 12 – geowłóknina/gruba folia/membrana kubełkowa, 13 – warstwa przerywająca podciąganie kapilarne (grube kruszywo łamane lub otoczakowe, 14 – ubity piasek, 15 – warstwa ochronna, 16 – termoizolacja fundamentów, 17 – klej do mocowania termoizolacji fundamentów, 18 – izolacja pionowa fundamentów, 19 – klej do warstwy zbrojącej, 20 – siatka do warstwy zbrojącej, 21 – kołek do termoizolacji (opcjonalnie), 22 – termoizolacja ściany (ETICS) z listwą startową; rys.: Atlas
Specyficznym miejscem jest także próg drzwiowy. Konieczność uszczelnienia tego miejsca wydaje się być oczywista, jednak z drugiej strony lekceważące podejście do tego problemu jest zadziwiające. Dla osób niepełnosprawnych optymalne byłoby przejście bezbarierowe (za przejście bezbarierowe uważa się próg o wysokości ≤ 2 cm, za tzw. „niski próg” przyjmuje się próg nie wyższy niż 5 cm).
Jak jednak rozwiązać problem hydroizolacji tego detalu, dokładnie rzecz biorąc problem odpowiednio szybkiego odprowadzenia wody, tak aby nie doszło do zawilgocenia strefy przy progu w pomieszczeniu?
Proszę pamiętać, że na skutek wiatru woda potrafi płynąć pod górkę. Jeżeli do tego dodamy bardzo dużą intensywność opadów, zaczyna się robić problem. Nie oznacza to, że niemożliwe jest wykonanie bezbarierowych przejść na balkony czy tarasy. Jest to technicznie jak najbardziej wykonalne, jednak wymaga stosowania odpowiednio przemyślanych rozwiązań.
Punktem wyjścia jest zawsze właściwe zaplanowanie prac oraz przyjęcie odpowiedniego zapasu wysokości, tzn. dostosowanego do konkretnego profilu drzwiowego, sposobu jego montażu oraz grubości warstw połaci. Musi to być precyzyjnie podane w dokumentacji projektowej na rysunkach detali i wykonane z dokładnością do 1 mm (!).
RYS. 12. Balkon z okładziną ceramiczną na łączniku izotermicznym – detal przy drzwiach. Objaśnienia: 1 – płyta konstrukcyjna na łączniku izotermicznym, 2 – warstwa sczepna, 3 – warstwa spadkowa, 4 – izolacja podpłytkowa, 5 – klej do płytek, 6 – płytka ceramiczna, 7 – zaprawa spoinująca, 8 – taśma butylowa, 9 – elastyczna masa dylatacyjna, 10 – sznur dylatacyjny; rys.: Atlas
Zacznijmy od typowej sytuacji na tarasie z powierzchniowym odprowadzeniem wody. Biorąc pod uwagę fakt, że drzwi balkonowe lub tarasowe potrafią być dość ciężkie (zwłaszcza gdy są kilkuskrzydłowe), ich montaż musi być wykonany profesjonalnie. Do tego trzeba uwzględnić fakt, że drzwi mogą być podmurowane np. bloczkami na całej szerokości, można też stosować systemowe bazowe profile. Dlatego dobrze jest odpowiednio wcześniej uzyskać te informacje od firmy produkującej stolarkę i po konsultacji sposobu uszczelnienia progu z producentem systemu hydroizolacji tarasu, w dokumentację projektową wpisać konkretny sposób montażu stolarki.
RYS. 13. Taras nadziemny w układzie drenażowym (płyty na podstawkach dystansowych) – przykładowy detal przy drzwiach. Objaśnienia: 1 – system ETICS, 2 – drzwi tarasowe, 3 – profil osłonowy do stolarki, 4 – izolacja termiczna progu drzwi, 5 – podstawki dystansowe, 6 – przekładka ochronna z geowłókniny pod stopą podstawki (5), 7 – płyty posadzki, 8 – hydroizolacja pod podstawkami dystansowymi i na izolacji termicznej progu drzwi, 9 – jastrych dociskowy, 10 – izolacja główna połaci, 11 – termoizolacja połaci, 12 – paroizolacja, 13 – przygotowanie podłoża pod (12) – opcjonalnie, 14 – warstwa spadkowa, 15 – warstwa sczepna, 16 – płyta konstrukcyjna; rys.: Atlas
Generalnie, izolacja powinna być klejona do przeznaczonej do tego części stolarki. Jeżeli jest to próg murowany, wówczas może zachodzić potrzeba jego docieplenia. Samo uszczelnienie realizowane jest poprzez zastosowanie systemowej taśmy. Może to być np. samoprzylepna taśma butylowa (RYS. 12, RYS. 13).
RYS. 14 pokazuje próg drzwiowy balkonu z uszczelnieniem podpłytkowym, gdy stopień przy progu pełni także funkcję termoizolacyjną (można go wówczas wykonać np. z przyciętego bloczka z betonu komórkowego. Trzeba jednak pamiętać, żeby uszczelnienie zespolone wykonać także pod bloczkiem).
RYS. 14. Detal uszczelnienia stopnia przy drzwiach na taras/balkon z okładziną z płytek. Objaśnienia: 1 – stolarka drzwiowa, 2 – profil bazowy/podmurówka, 3 – przygotowanie podłoża pod (4), 4 – izolacja podpłytkowa, 5 – taśma uszczelniająca, 5* – taśma butylowa (samoprzylepna), 6 – stopień, 7 – przekładka ochronna, 8 – klej do płytek, 9 – płytka ceramiczna, 10 – elastyczna masa dylatacyjna, 11 – sznur dylatacyjny; rys.: M. Rokiel
Dodatkowego ocieplenia progu drzwiowego można uniknąć, stosując do montażu stolarki tzw. profile bazowe lub poszerzenia przykręcanego od spodu do ramy drzwi. Dobrze jest dopilnować, aby od strony zewnętrznej profil był lekko cofnięty, zdecydowanie ułatwia to wykonanie izolacji w sposób wchodzący pod ramę drzwi.
Profile bazowe charakteryzują się znacznie lepszą ciepłochronnością od murowanego progu drzwiowego, a brak konieczności dodatkowego docieplenia tej strefy znacznie upraszcza sytuację, zwłaszcza gdy mamy do czynienia z balkonem.
Proszę zwrócić uwagę, że podany powyżej sposób uszczelnienia wymaga odpowiedniego zapasu wysokości. Problem pojawia się jednak w przypadku zbyt nisko obsadzonych drzwi tarasowych.
FOT. 1. Rezultat zbyt małego zapasu wysokości w obszarze progu drzwiowego. Brak możliwości skutecznego i trwałego uszczelnienia; fot.: M. Rokiel
W czym tkwi problem? Proszę popatrzeć na FOT. 1. Aby zapewnić szczelność na styku z ościeżnicą, nie wystarczy wypełnić szczeliny przy drzwiach elastyczną masą silikonową, zwłaszcza gdy szczelina ta ma 2–3 mm szerokości. Szczelność w tym obszarze zapewnić może jedynie odpowiednie połączenie powłoki wodochronnej ze stolarką lub profilem montażowym. Dlatego tak istotne jest, aby zapewnić odpowiedni zapas wysokości.
RYS. 15. Taras na gruncie z okładziną ceramiczną – przykładowy detal przy progu drzwiowym. Objaśnienia: 1 – sznur dylatacyjny, 2 – elastyczna masa dylatacyjna, 3 – taśma butylowa (samoprzylepna), 4 – zaprawa spoinująca, 5 – płytka ceramiczna, 6 – klej do płytek, 7 – izolacja podpłytkowa, 8 – warstwa spadkowa, 9 – warstwa sczepna, 10 – płyta konstrukcyjna, 11 – geowłóknina/gruba folia/membrana kubełkowa, 12 – warstwa przerywająca podciąganie kapilarne (grube kruszywo łamane lub otoczakowe, 13 – warstwa ochronna, 14 – termoizolacja fundamentów, 15 – klej do mocowania izolacji termicznej, 16 – izolacja pionowa fundamentów; rys.: Atlas
W przypadku tarasu naziemnego dość newralgiczna jest dylatacja przy progu drzwiowym. Jest to potencjalne miejsce mostka termicznego, zwłaszcza gdy dylatacja pomiędzy płytą a ścianą jest termoizolacją. Do tego sytuację może utrudniać np. stopień przy drzwiach (gdy poziom płyty jest sporo niższy od poziomu posadzki w pomieszczeniu). Przykładowy detal uszczelnienia ze stolarką pokazano na RYS. 15.
Zupełnie inaczej wygląda sytuacja dla tarasu/balkonu z drenażowym odprowadzeniem wody. Tu standardem jest niski próg lub przejście bezbarierowe. Wykonuje się je w postaci tzw. ukrytego progu.
Oczywiście pod warunkiem wcześniejszego zastosowania odpowiednich rozwiązań technicznych (znów wracamy do koncepcji uszczelnienia, grubości warstw i zapasu wysokości, przy zachowaniu absolutnej szczelności ze względu na wodę opadową i ciągłości warstw termoizolacyjnych). Przy czym nie można tego problemu sprowadzać jedynie do zamontowania kratki wpustowej. Mamy tu do czynienia z dwoma problemami: obecnością wody rozbryzgowej (co samo w sobie nie jest ani zaskoczeniem, ani wielkim problemem) oraz z obecnością spiętrzającej się wody odprowadzanej przez kratkę. Dlaczego spiętrzającej i co z tego wynika?
RYS. 16. Balkon na łączniku izotermicznym w układzie drenażowym (deski na podstawkach dystansowych) – przykładowy detal przy drzwiach. Objaśnienia: 1 – drzwi balkonowe, 2 – taśma butylowa (samoprzylepna), 3 – pasek styropianu, 4 – legar i deska tarasowa, 5 – podstawki dystansowe, 6 – przekładka ochronna z geowłókniny pod stopą podstawki (5), 7 – hydroizolacja pod podstawkami dystansowymi, 8 – warstwa spadkowa, 9 – warstwa sczepna, 10 – płyta konstrukcyjna na łączniku izotermicznym; rys.: Atlas
Przy intensywnych opadach i zbyt małej szybkości odprowadzania wody może się okazać, że przy progu drzwiowym dojdzie do powstania spiętrzenia. Dodatkowym niebezpieczeństwem jest to, że krawędź powłoki wodochronnej może znajdować się poniżej poziomu warstwy użytkowej, a zatem przy powstaniu „zatoru” znajdzie się wręcz w wodzie.
Wariantów wykonania, w zależności od układu warstw połaci i budowy warstwy użytkowej, może być kilka. Przykładowy detal pokazano na RYS. 16. Jest to także uzależnione od sposobu montowania stolarki.
RYS. 17. Przykładowy detal przy drzwiach – niski próg – balkon z drenażowym odprowadzeniem wody – warstwa użytkowa z płyt betonowych/kamiennych na warstwie płukanego kruszywa. Podstawą jest systemowy profil drzwiowy. Objaśnienia: 1 – płyty betonowe/kamienne, 2 – warstwa drenażowa z płukanego kruszywa, 3 – stabilizacja w strefie brzegowej cementem pucolanowym (niezawierającym związków wapnia), 4 – mata drenażowa, 5 – warstwa rozdzielająca (np. geowłóknina), jeżeli jest przewidziana przez producenta systemu, 6 – hydroizolacja (np. folia z tworzywa sztucznego, samoprzylepna membrana bitumiczna), 7 – kratka z siatką zatrzymującą zanieczyszczenia, 8 – elastyczna masa uszczelniająca/taśma uszczelniająca, 9 – systemowy kątownik z otworami odprowadzającymi wodę, 10 – podkładka ochronna; rys.: Gutjahr
Zastosowanie ocieplonego profilu do mocowania stolarki znacznie ułatwia wykonanie tego detalu, nie tworząc jednocześnie w tym miejscu mostka termicznego. Dodatkowo izolacja wywinięta jest na ościeżnicę i do niej mocowana (rozwiązanie systemowe), zatem nie ma niebezpieczeństwa podsiąkania wody pod próg drzwiowy. Należy także zastosować odpowiedni rodzaj materiału hydroizolacyjnego.
Przykładowe bezbarierowe połączenie połaci z mieszkaniem pokazano na RYS. 17. Podstawą jest systemowy, termoizolacyjny profil drzwiowy, pozwalający dodatkowo na montaż drzwi bez mostka termicznego (od strony zewnętrznej w strefie pod kratką nie ma termoizolacji). Dlatego ten wariant trzeba wcześniej zaplanować.
RYS. 18. Widok aksonometryczny uszczelnienia bezbarierowego progu drzwi przesuwnych. Objaśnienia: 1 – narożnik z blachy, zgrzany z hydroizolacją, 2 – hydroizolacja strefy cokołowej, 3 – boczny profil uszczelniający, 4 – prefabrykowany narożnik uszczelniający, 5 – odpływy, 6 – systemowy kołnierz pozwalający na połączenie z izolacją połaci, szczelnie połączony z (5); rys.: Alumat
Łagodne przejście i niewielki kąt pochylenia kratki zapewnia tu większa (w porównaniu z płytkami na macie drenażowej) grubość warstw konstrukcji (kruszywo + płyty warstwy użytkowej).
Przywołane powyżej rysunki mają jedną wspólną cechę. Mianowicie stolarka okienna jest przeznaczona dla niskich progów (maks. 5 cm) czy progów bezbarierowych (maks. 2 cm). Ponownie potwierdza to wcześniej przywołany wymóg zaplanowania robót i odpowiedniego uszczegółowienia projektu.
W zasadzie dokumentacja projektowa powinna być uszczegółowiona już pod konkretny system zarówno stolarki, jak i uszczelnienia balkonu/tarasu.
Wariant drenażowy pozwala nie tylko na wykonanie wręcz poziomego przejścia do pomieszczeń, ale i na zastosowanie drzwi przesuwnych. Także to wymaga zastosowania specjalnego profilu. Przykład takiego rozwiązania pokazano na RYS. 18. Jego istotą jest umożliwienie odpływu wody, która dostanie się zarówno do poziomych prowadnic drzwi, jak również zastosowanie podwójnych, magnetycznych profili uszczelniających.
FOT. 2. Rezultat wykonania okapu z blachy powlekanej. Opis w tekście; fot.: M. Rokiel
Kolejnym newralgicznym miejscem jest okap. Izolacja termiczna połaci i ścian pod tarasem powinna być wykonana w sposób przemyślany. Brak jej ciągłości lub lokalne mostki termiczne mogą prowadzić do ogrzewania powierzchni i znacznych strat ciepła, jak również rozwoju grzybów pleśniowych w strefie styku ściany ze stropem. Tym bardziej że naroże samo w sobie stanowi obszar mostka termicznego i jest to obszar usuwający wodę z połaci tarasu.
Typowe zjawisko to wysolenia związane z nieszczelnością w tym obszarze. FOT. 2 to także pewna powtarzalność, czyli skutek zastosowania dachowych obróbek blacharskich, FOT. główne pokazuje natomiast zaawansowane procesy destrukcyjne krawędzi okapu wynikające przede wszystkim z jego kształtu. Przyczyna korozji obróbek jest jednoznaczna: zastosowanie blachy o nieodpowiedniej odporności korozyjnej (odporność na agresywną atmosferę i odporność na czynniki korozyjne występujące na balkonie/tarasie to dwie zupełnie różne rzeczy).
Przyczyn wysolenia może być kilka, jednak zawsze jest związane z przeciekami wynikającymi z błędów w wykonaniu strefy okapowej. Dlatego do wykonania okapu należy stosować jedynie systemowe, prefabrykowane profile. Jest to nie tylko rozwiązanie najlepsze, ale i jedyne poprawne.
Po pierwsze, głębokość obsadzenia profilu. Znaczna różnica współczynników rozszerzalności termicznej profilu, jastrychu i płytki, przy gradiencie temperatury dochodzącym do 100°C, skutkuje znacznymi zmianami długości i związanymi z tym naprężeniami termicznymi. Dlatego tradycyjna obróbka może podchodzić pod płytkę na 5–6 cm i powinna być dodatkowo mocowana mechanicznie w połowie tej odległości. Systemowy profil gwarantuje odpowiednią (ani za dużą, ani za małą) głębokość obsadzenia, połączoną z odpowiednim zamocowaniem mechanicznym.
Z tradycyjnymi obróbkami bywa różnie. Ale istotniejsze jest dopasowanie systemowego profilu do rodzaju warstwy użytkowej, dodatkowe kształtki (narożne, dylatacyjne, odbojniki, haki i rynny) oraz możliwość wariantowania rozwiązania okapu. Także kształt i faktura powierzchni ułatwia poprawne uszczelnienie tego newralgicznego elementu. Nie bez znaczenia jest także bardzo estetyczny wygląd profilu i samego okapu. Systemowe profile pozwalają także na eleganckie, i co najważniejsze, łatwe wykończenie krawędzi płytek oraz uniknięcie sytuacji pokazanych na FOT. 2 i FOT. głównym.
Dla układu drenażowego konieczne jest zwrócenie uwagi na jedną podstawową rzecz. Odprowadzenie wody jest dwupłaszczyznowe: część wody wnika w warstwę użytkową i poprzez warstwę drenującą po hydroizolacji jest odprowadzana na zewnątrz, przez specjalne profile z otworami, pozostała część wody spływa po powierzchni warstwy użytkowej (w skrajnych przypadkach cała woda opadowa może być odprowadzana przez warstwę drenującą). Zatem bezwzględnym wymogiem jest takie zamocowanie profili, aby hydroizolacja lub możliwe do pojawienia się w trakcie eksploatacji zanieczyszczenia nie zatkały otworów odprowadzających wodę. Oznacza to, że rodzaj profilu należy dobrać do rodzaju materiału wodochronnego, rodzaju warstwy użytkowej oraz wysokości tych warstw.
RYS. 19. Detal okapu tarasu nadziemnego z drenażowym odprowadzeniem wody (płyty na podstawkach). Opis w tekście. Objaśnienia: 1 – płyta warstwy użytkowej, 2 – podstawka dystansowa, 3 – przekładka ochronna, 4 – hydroizolacja pod podstawkami dystansowymi z materiału bezspoinowego, 5 – taśma uszczelniająca, 6 – jastrych dociskowy zbrojony w strefie okapowej, 7 – izolacja główna, 8 – systemowy profil okapowy, 9 – rynna, 10 – termoizolacja połaci, 11 – warstwa zbrojąca i wyprawa elewacyjna, 12 – paroizolacja, 13 – warstwa spadkowa, 14 – warstwa sczepna, 15 – płyta konstrukcyjna, 16 – termoizolacja bezpośrednio pod okapem z materiału takiego jak (10), 17 – termoizolacja ściany; rys.: M. Rokiel
Można dyskutować, czy odprowadzenie wody z połaci przez drenaż wymusza wykonanie orynnowania. Dla tarasu jest to obligatoryjne, ale taras stanowi rodzaj dachu.
W przypadku balkonów czynnikiem determinującym będzie kształt obróbki. Przy uszczelnieniu zespolonym profil brzegowy „odsuwa” wodę opadową od boku płyty, w systemie drenażowym tak być nie musi, dlatego zawsze warto skonsultować to zagadnienie z producentem systemu i/lub specjalistą opracowującym technologię prac hydroizolacyjnych.
Przykładowy detal okapu tarasu nadziemnego w układzie drenażowym pokazuje RYS. 19.
RYS. 20. Przykładowy detal okapu tarasu naziemnego z drenażowym odprowadzeniem wody (płyty na podstawkach). Objaśnienia: 1 – płyta konstrukcyjna połaci, 2 – warstwa spadkowa na warstwie sczepnej, 3 – powłoka wodochronna połaci z membrany EPDM. Profil kleić dodatkowo do podłoża na elastyczny klej montażowy lub mocować z zastosowaniem elastycznej masy dylatacyjnej (poliuretanowej), 4 – regulowana podstawka na przekładce z geowłókniny, 5 – płyta posadzki i okapu (grubowarstwowa), 6 – profil okapowy – część dolna, 7 – profil okapowy – część górna; rys.: Renoplast
W strefie okapu znajduje się podwójna podstawka. Jej obecność wynika z charakteru pracy jastrychu dociskowego. Proszę zwrócić uwagę, że pas ocieplenia ściany bezpośrednio pod okapem powinien być wykonany z tego samego materiału termoizolacyjnego co termoizolacja połaci. Ma to na celu zapewnienie możliwie jednorodnego podłoża pod jastrych dociskowy. Grubość ocieplenia ściany może dochodzić do 25 cm i jest ona wykonywana z materiału o zupełnie innej (mniejszej) ściśliwości.
Zatem pas jastrychu przy okapie pracuje jako wspornik, stąd jego dodatkowe zbrojenie siatkami w górnej części.
Przyjmuje się, że minimalna klasa jastrychu dociskowego to C20 F4 przy grubości minimum 4 cm. W analizowanym przypadku grubość należy zwiększyć minimum do 6,5 cm przy klasie jastrychu F5 lub do 7,5 cm przy klasie F4. Dodatkowa podstawka rozkłada obciążenie od osoby stojącej na pierwszym rzędzie płyt.
RYS. 21. Przykładowy detal okapu balkonu z płytkami ceramicznymi. Objaśnienia: 1 – płyta konstrukcyjna na łączniku izotermicznym, 2 – wyprawa elewacyjna, 3 – systemowy profil okapowy, 4 – sznur dylatacyjny, 5 – elastyczna masa dylatacyjna, 6 – płytka ceramiczna, 7 – klej do płytek, 8 – taśma uszczelniająca, 9 – izolacja podpłytkowa, 10 – warstwa spadkowa, 11 – warstwa sczepna, 12 – zaprawa spoinująca; rys.: Atlas
Wysokie podstawki wymagają innego wykończenia okapu. Pionowa płytka musi być zarówno stabilnie i pewnie zamocowana, jak i nie może utrudniać odpływu wody. Pokazany na RYS. 20 okap tarasu naziemnego pokazuje, że możliwe jest nie tylko zamontowanie pionowej płyty okapu o wysokości dostosowanej do wysokości podstawek dystansowych, ale i płynne zróżnicowanie jej wysokości ze względu na spadek. Płyta jednak musi mieć grubość dostosowaną do profilu. Detal okapu dla balkonu z płytkami pokazano na RYS. 21.
Nie wystarczy podanie w dokumentacji projektowej jedynie układu warstw konstrukcji. Problemem są tzw. trudne i krytyczne miejsca, tzn. okapy, dylatacje strefowe, dylatacje brzegowe czy wpusty. Obciążenia oddziałujące na konstrukcję tarasu czy balkonu wymuszają wykonanie tych detali zgodnie z zasadami sztuki budowlanej.
Literatura
1. Außenbeläge. Belagskonstruktionen mit Fliesen und Platten außerhalb von Gebäuden, ZDB, 2019.
2. M. Rokiel, „Poradnik Hydroizolacje w budownictwie. Projektowanie. Wykonawstwo”, wyd. III, Grupa MEDIUM, Warszawa 2019.
3. M. Rokiel, „Tarasy i balkony. Projektowanie i warunki techniczne wykonania i odbioru robót”, wyd. IV, Dom Wydawniczy MEDIUM, Warszawa 2021.
4. M. Rokiel, „ABC izolacji tarasów”, Agencja Reklamowa Medium, Warszawa 2015.
5. PN ISO 2394:2000, „Ogólne zasady niezawodności konstrukcji budowlanych”.
6. Hinweise für Estriche im Freien, „Zement-Estriche auf Balkonen und Terrassen“, BEB Merkblatt – VII 1999.
7. „Okładziny ceramiczne i hydroizolacje balkonów. Okładziny ceramiczne balkonów. Hydroizolacja balkonów (uszczelnienie zespolone)”, Promocja, 2017.
8. „Okładziny ceramiczne i hydroizolacje tarasów naziemnych. Okładziny ceramiczne tarasów naziemnych. Hydroizolacja tarasów naziemnych (uszczelnienie zespolone)”, Promocja, 2017.
9. Materiały firmy Atlas.
10. Materiały firmy Renoplast.
11. Materiały firmy Alumat.
12. Materiały firmy Gutjahr.
