Szron na dachu
Silver frost on the roof

Szron jest w naszej strefie klimatycznej częstym zjawiskiem, które występuje od września do maja. Pojawia się nad ranem, gdy ciepłe i wilgotne powietrze ochłodzi się lub zostanie schłodzone przez napływające zimniejsze masy powietrza.
Fot.: K. Patoka
Dachy niewentylowane lub źle wentylowane ulegają zawilgoceniu, a ponieważ mokra termoizolacja dobrze przewodzi ciepło, następuje przyspieszona wymiana ciepła przez dach. Z tego powodu dachy niewentylowane są zimne. Można się o tym przekonać na podstawie obserwacji ich zdjęć wykonanych kamerą termowizyjną. Kamery termowizyjne zamieniają promieniowanie podczerwone wysyłane przez badany obiekt na światło widzialne. Na wykonanych przez nie zdjęciach zimne miejsca są zazwyczaj ciemne (niebieskie), ciepłe zaś jaśniejsze (żółte). W ten sposób kamery pokazują rozkład temperatur na powierzchni badanego obiektu. W badanych budynkach tworzą mapę temperatur, na której wskazują miejsca, przez które ucieka dużo ciepła.
Zobacz także
GERARD AHI Roofing Kft. Oddział w Polsce Sp. z o.o. | RTG Roof Tile Group Dach marzeń: stylowy, nowoczesny i wyjątkowo odporny

Czy chciałbyś mieć elegancki, nowoczesny dach, o niepowtarzalnym antracytowym kolorze, który zapewni Twojemu domowi najlepszą ochronę?
Czy chciałbyś mieć elegancki, nowoczesny dach, o niepowtarzalnym antracytowym kolorze, który zapewni Twojemu domowi najlepszą ochronę?
Seban Nowoczesne membrany hydroizolacyjne – rozwiązania na dachy płaskie i zielone

Współczesne budownictwo kładzie coraz większy nacisk na energooszczędność i poprawę efektywności energetycznej obiektów. Aby zmniejszyć zapotrzebowanie budynków na energię, projektanci, architekci i inwestorzy...
Współczesne budownictwo kładzie coraz większy nacisk na energooszczędność i poprawę efektywności energetycznej obiektów. Aby zmniejszyć zapotrzebowanie budynków na energię, projektanci, architekci i inwestorzy chętniej stosują technologie korzystające z energii odnawialnej.
Ecolak Skuteczna hydroizolacja i łatwa naprawa wszystkich rodzajów dachów produktami Ecolak

Dach to element konstrukcyjny budynku szczególnie narażony na obciążenia, uszkodzenia mechaniczne, a także szkodliwe działanie zmiennych warunków atmosferycznych czy nadmierne promieniowanie UV. Jak zapewnić...
Dach to element konstrukcyjny budynku szczególnie narażony na obciążenia, uszkodzenia mechaniczne, a także szkodliwe działanie zmiennych warunków atmosferycznych czy nadmierne promieniowanie UV. Jak zapewnić mu trwałość, szczelność oraz długoletnią żywotność, zarówno techniczną, jak i użytkową?
Abstrakt |
---|
W artykule przedstawiono zjawisko szronu jako bezpośrednią konsekwencję niewentylowanego lub źle zaizolowanego dachu. Na fotografiach pokazano i opisano przykłady dachów z mostkami cieplnymi. Silver frost on the roofThis paper presents the silver frost occurrence as a direct consequence of poor insulation or lack of ventilation of the roof. The photographs show and describe examples of roofs with thermal bridges. |
O jakości izolacji dachu można się również wiele dowiedzieć bez użycia kamer termowizyjnych. Wystarczy obejrzeć dach rankiem w chłodne jesienne lub wiosenne dni, kiedy leży na nim szron lub cienki śnieg. Gdy działa ogrzewanie budynków, topniejący szron pokazuje miejsca słabo izolowane, przez które ucieka ciepło. Są to miejsca występowania mostków cieplnych - miejsca intensywnego przewodzenia ciepła.
Na podstawie zdjęć wykonanych w trakcie zanikania szronu lub śniegu można wywnioskować, jaka jest izolacyjność całego dachu. Popatrzmy na kilka dachów sfotografowanych w takim momencie.
W typowym dachu (FOT. 1 i FOT. 2) szron topnieje najszybciej przy kalenicy, ponieważ tam gromadzi się ciepłe powietrze, które po schłodzeniu opada na dół poddasza, gdzie znów się ogrzewa i unosi (przekazywanie ciepła na drodze konwekcji). Takie krążenie przyspiesza ucieczkę ciepła przez dach i powoduje większe straty w górnej części dachu.

FOT. 1. Zdjęcie ilustruje dach pokryty blachą arkuszową łączoną na rąbek stojący. Topniejący śnieg w wielu miejscach wskazuje miejsca występowania mostków cieplnych - na tych częściach dachu, przez które ucieka ciepło, nie ma szronu lub śniegu. Ta połać ocieplona jest stosunkowo dobrze; fot.: K. Patoka

FOT. 2. Na zdjęciu przedstawiono ten sam dach, co na FOT. 1, lecz z drugiej strony. Dobrze widać, że przez dolną, niewidoczną część ściany lukarny ucieka pod pokrycie dachu dużo ciepła. Ściana jest ocieplona, ale tylko powyżej pokrycia i dlatego blacha przy lukarnie jest ciepła; fot.: K. Patoka
Brak natomiast szronu przy ścianie lukarny prezentowanego dachu może być wynikiem działania kilku czynników jednocześnie. Ciepło może pochodzić od odbitego od ściany promieniowania słonecznego, ponieważ widoczna na zdjęciu ściana znajduje się od strony południowej. Jego źródłem może być również powietrze przepływające przez nieszczelności połączenia blachy z murem (przewiew). Najbardziej jednak prawdopodobną przyczyną braku szronu jest brak izolacji termicznej na niewidocznej części ściany, która znajduje się pod blachą. Omawiana lukarna, pokazana na FOT. 2, jest ocieplona od zewnątrz.
Na podstawie zaprezentowanych zdjęć można z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, że poddasze tego dachu jest częściowo wykorzystane do celów mieszkalnych. Wynika to z rozkładu lukarn i miejsca usytuowania wyłazu. Taki sposób zagospodarowania jest charakterystyczny dla budynków, które wznoszono do końca lat 70. XX w. (RYS. 1).

RYS. 1. Rysunek przedstawia schemat dawniej stosowanego sposobu zagospodarowania poddasza charakterystycznego dla budownictwa jednorodzinnego. Pomieszczenia mieszkalne były otoczone przygórkami stanowiącymi przestrzenie wentylowane, gdy nad murłatami znajdowały się wloty powietrza; rys.: K. Patoka
Dużo informacji o tym dachu dostarczają dobrze widoczne ślady desek, na których ułożona jest blacha. Pełnią one funkcje ołatowania. Łaty i kontrłaty wykonane są z desek o szerokości 10-12 cm i są najprawdopodobniej nabite na pełnym deskowaniu. Na prawie całej powierzchni ślady te są bardzo dobrze widoczne, co może świadczyć o wysokim zawilgoceniu desek. Ten dach został wykonany w wersji niewentylowanej z pokryciem również niewentylowanym. Świadczą o tym widoczne szczegóły: w okapie brak jakichkolwiek wlotów powietrza, a blaszane gąsiory są uszczelnione (na FOT. 1 widać wysuniętą uszczelkę).
Następny przykład (FOT. 3) dotyczy dachu blaszanego, na którym w części nad klatką schodową śnieg całkowicie stopniał. Oznacza to duże straty ciepła przez źle izolowany w tym miejscu dach - został on zaizolowany tylko w części, która pokrywa pomieszczenia mieszkalne, a to duży błąd, ponieważ klatki schodowe łączą kilka kondygnacji i tworzą doskonałe warunki do konwekcyjnego przenoszenia ciepła z wnętrza budynku pod dach. A ponieważ mają dużą kubaturę i wysokość, brak izolacji dachu nad klatką powoduje duże straty ciepła w całym budynku.
Na tym zdjęciu (FOT. 3) wyraźnie też widać inne części dachu, w których zachodzi wzmożona ucieczka ciepła. Są to typowe w polskich dachach miejsca: komin i połączenie ściany z dachem w pobliżu murłaty oraz kalenica. W dwóch pierwszych mamy do czynienia z często powtarzanymi błędami polegającymi na zbyt słabym ich ociepleniu. Wynika to z tego, że dla układających termoizolację pracowników są to miejsca trudno dostępne. Warto dodać, że tak intensywne topnienie śniegu może jeszcze oznaczać istnienie w tym dachu przewiewów, czyli nieszczelności prowadzących do niekontrolowanych przepływów ciepłego powietrza na zewnątrz, a to jest przyczyną dużych strat ciepła.

FOT. 3. Odsłonięta blacha bez śniegu pokazuje typowy przypadek braku izolacji termicznej nad klatką schodową. Ciepło zbiera się na klatce i ucieka przez źle zaizolowany dach. Jest to duży błąd wynikający z pozornych oszczędności materiałowych; fot.: K. Patoka

FOT. 4. Pokrycie tego dachu stanowi blaszana dachówka trapezowa ułożona na deskowaniu z papą. Wyraźnie widać trzy strefy topnienia śniegu. Tam, gdzie go nie ma, występują największe straty energii, a w miejscach, gdzie leży pod dachem, znajduje się taras – nieocieplony, ale bez dopływu ciepła; fot.: K. Patoka
Trzeci przypadek (FOT. 4) jest bardzo pouczający, ponieważ pozwala stopniować straty. Widoczna połać dachu osłania trzy różne części budynku: taras, korytarz wiodący do tarasu i schody na strych. Dach ocieplony jest tylko nad korytarzem i dobrze to widać - tam blacha jest wilgotna (dolna prawa strona połaci).
Ocieplenie to jednak jest stanowczo za małe (10 cm wełny wyprodukowanej w latach 80. XX w.). Nad tarasem ocieplenia nie ma, ale nie ma też przepływu ciepła. Natomiast tam, gdzie jest nieocieplone przejście na strych (górna prawa strona połaci), na pokryciu nie ma nawet wilgoci. Oznacza to duże straty energii uciekającej z budynku razem z ciepłym powietrzem przepływającym z wnętrza domu i dochodzącym do strychu m.in. przez szpary w nieszczelnych drzwiach. Na sąsiedniej połaci (na prawym brzegu zdjęcia) widać też wyraźną granicę wyznaczającą miejsce ocieplone i nieizolowany strych.
Następny daszek (FOT. 5) znajduje się nad nieogrzewanym przedsionkiem stanowiącym wejście do domu jednorodzinnego. W miejscu, gdzie poszycie pod pokryciem (płytka włóknocementowa) styka się z grubą, dobrze izolowaną ścianą, przewodzenie ciepła nie następuje i szron utrzymuje się na pokryciu. Natomiast na środku daszka wyraźnie widać miejsce ucieczki ciepła z wnętrza budynku (ciepłe powietrze przepływa z wnętrza budynku przez drzwi z przedsionka do domu). Ten daszek został ocieplony zbyt cienką warstwą wełny (10 cm).
Ciekawym zjawiskiem jest brak szronu na krawędziach dachu. Taki efekt najprawdopodobniej wywoływany jest przez wiatr, który w tym miejscu przepływa intensywnie i porywa cząsteczki wody osiadającej nad ranem na zimnym pokryciu dachu. Dlatego szronu jest w tym miejscu mniej i jest usuwany przez cieplejsze z każdą godziną powietrze.
Przykład pokazany na FOT. 6 jest dość typowy. Większość dachów krytych dachówkami bitumicznymi (papą dachówkopodobną) przedstawia taki obraz w zimnych okresach roku. Wzmożone przenikanie ciepła na krokwiach następuje w prawie każdym tak pokrytym budynku. Oprócz tego na tym dachu widoczne są wszystkie wymienione wady: przenikanie na połączeniu ze ścianą (nad murłatą) oraz nad klatką schodową i wokół kominów.
Podobne zjawisko występuje w budynku przedstawionym na FOT. 7 i FOT. 8, z tą różnicą, że bardzo duże straty następują nad pomieszczeniami mieszkalnymi, natomiast w strefie nieużytkowej są mniejsze. Najprawdopodobniej cała długość połaci dachu ocieplona jest tą samą grubością wełny, która jest zbyt mała, aby dostatecznie chronić część mieszkalną, ale jest wystarczająca dla części niemieszkalnej.

FOT. 5. Ten dach nieogrzewanego przedsionka domu jednorodzinnego pokryty jest płytką włóknocementową ułożoną w stylu staroniemieckim. W miejscach, w których nie ma szronu, następuje ucieczka ciepła z wnętrza domu. Szron leży na tej części, która styka się z zimnym murem; fot.: K. Patoka

FOT. 6. Na tym dachu krokwie przewodzą ciepło z wnętrza budynku. W Polsce dachy pokryte dachówką bitumiczną bardzo rzadko są wentylowane tak, jak pokazano to na RYS. 2, gdzie nie ma mostka w miejscu krokwi. Ciepło ucieka też przez nieocieplony okap i mur za nim; fot.: K. Lenart
![]() |
![]() |
FOT. 7-8. Ten dach również jest pokryty dachówką bitumiczną, lecz straty ciepła są w nim na pewno większe niż w tym pokazanym na FOT. 6. W związku z tym można śmiało stwierdzić, że termoizolacja tego dachu jest nieskuteczna, bo jest mokra, lub (i) jest jej za mało; fot.: K. Lenart [1] |
Sufit nad mieszkaniami jest na pewno ocieplony. Interesująca w tym dachu jest strefa bez szronu znajdująca się na lukarnie zbudowanej po lewej stronie dachu (FOT. 7). Najwyraźniej znajdują się tam nieszczelności w ociepleniu sufitu prowadzące do przenikania ciepłego powietrza w widoczną na zdjęciu strefę bez szronu.
Przewodzenie ciepła na krokwiach jest skutkiem ułożenia termoizolacji o zbyt małej wysokości oraz braku wentylacji. Termoizolacja powinna być tak zamontowana między krokwiami, aby jej dolna warstwa osłaniała krokwie od spodu (RYS. 2) i w ten sposób zapobiegała powstawaniu mostkowania. Powinny być co najmniej dwie warstwy: jedna między krokwiami, druga zaś pod lub nad nimi (w systemie mieszanym nadkrokwiowym).

RYS. 2. Rysunek przedstawia prawidłowo wykonany dach wentylowany z pokryciem bitumicznym. Szczelina pod poszyciem osusza termoizolację i konstrukcję dachu oraz poszycie. Najlepszym materiałem dystansującym w takim dachu są wysokoparoprzepuszczalne membrany (oznaczone na rysunku kolorem zielonym); rys.: K. Patoka

RYS. 3. Rysunek ilustruje dach niewentylowany z pokryciem wentylowanym z MWK. Powietrze, przepływając wzdłuż kontrłat, transportuje parę wodną przechodzącą przez membranę na zewnątrz i w ten sposób jednocześnie osusza cały dach i pokrycie. Odległość między pokryciem a MWK wynosi 7-10 cm; rys.: K. Patoka
Brak wentylacji jest natomiast przyczyną stałego zawilgocenia całego dachu, w tym również krokwi, co powoduje wzrost przewodzenia ciepła. Krokwie stykają się z dwiema strefami o dużej różnicy temperatur i dlatego bardzo łatwo przewodzą ciepło.
Brak wentylacji jest wspólną cechą wszystkich zaprezentowanych dachów. Gdyby pokrycie dachu było oddzielone od reszty dachu warstwą powietrza wentylującego (RYS. 3), nie można by przeprowadzić tak łatwej analizy błędów popełnionych przy ich ociepleniu na podstawie obserwacji topniejącego szronu.
Oddzielnego omówienia wymaga połączenie dachu ze ścianami w szczytach budynków, nad murłatami i ściankami działowymi w środku dachu. Na FOT. 3, FOT. 6 i FOT. 7 widoczne są mostki cieplne w miejscu połączenia poszycia z murem przy okapie. W tych strefach nie układa się zazwyczaj termoizolacji wewnątrz nad murłatą, lecz zasłania murłatę murem lub tynkiem. Drugą przyczyną są występujące w tych miejscach przewiewy spowodowane złym, bo nieszczelnym ułożeniem paroizolacji.
Podobne efekty są bardzo często widoczne w miejscu styku murów ścian szczytowych z poszyciem dachu (FOT. 3, FOT. 9 i FOT. 10. Przyczyną takiego mostkowania jest zła tradycja murowania szczytów budynków do płaszczyzny utworzonej przez górne krawędzie krokwi (FOT. 11). Zamiast litego muru wysokość krokwi w tych miejscach powinny wypełniać materiały termoizolacyjne, co zapobiegłoby ucieczce ciepła przez mur szczytowy.

FOT. 9. Na tym dachu widać bardzo wyraźne skutki zbyt wysokiego murowania szczytów. Brak izolacji między murem a poszyciem dachu oraz brak wentylacji powoduje bezpośrednią ucieczkę ciepła, tak jak przez uchylone okno. Na zdjęciu dobrze widać, gdzie znajduje się najcieplejsza ścianka wewnętrzna; fot.: K. Patoka

FOT. 10. Na tym dachu można zaobserwować wszystkie błędy będące przyczyną strat ciepła: źle ocieplone kominy, lukarny oraz mostki cieplne na połączeniach dachu ze ściankami. Brak śniegu przy lukarnach jest w pewnym stopniu również skutkiem osłonowego działania okapu; fot.: K. Patoka

FOT. 11. Ten dach znajduje się w trakcie budowy. Wyraźnie widać, do jakiego poziomu murowane są szczyty budynku. Jest to częsty błąd. Taka tradycja powoduje duże straty ciepła w gotowych już budynkach, ponieważ nieizolowany mur przekazuje ciepło bezpośrednio do dachu; fot.: K. Lenart

FOT. 12. Pod każdą dachówką znajduje się warstwa powietrza zamknięta w przestrzeni utworzonej przez ołatowanie. W takim wypadku albo nie ma wlotu do szczeliny w okapie, a MWK jest zbyt wypchnięta do góry, albo pod dachówką znajduje się nieizolowane źródło ciepła; fot.: K. Patoka
Podobnie powinny być wykonane ścianki wewnętrzne. Jak widać na FOT. 9 i FOT. 10, straty ciepła przez tego typu mury stykające się z poszyciem są większe niż przez ściany szczytowe budynków.
Wszystkie pokrycia leżące na łatach i kontrłatach (RYS. 3), jeżeli są dobrze wentylowane, nie powinny mieć widocznych miejsc, przez które ucieka ciepło topiące szron lub śnieg. Przy poprawnym wykonaniu szczeliny wentylacyjnej utworzonej przez kontrłaty szron będzie leżał na pokryciu znajdującym się nad nią na całej powierzchni dachu do momentu, aż się stopi. Przepływające w szczelinie powietrze stanowi wystarczającą warstwę izolacyjną (ma temperaturę niewiele wyższą od atmosfery). Jedynie wokół kominków wentylacyjnych lub odpowietrzających instalację kanalizacyjną mogą występować cieplejsze strefy. Widać to na FOT. 12.
Na tym zdjęciu widać jednak również fragmenty ze stopionym śniegiem nie tylko wokół kominków. Nad dwoma oknami dachowymi występują pola o większej temperaturze, co oznacza ucieczkę ciepła z wnętrza budynku. Jest bardzo prawdopodobne, że pod dachówkami wolnymi od śniegu nie ma wentylacji, a jednocześnie termoizolacja jest zbyt słaba lub zawilgocona. Skutki są widoczne, jednak ustalenie przyczyny wymagałoby dokonania dodatkowych oględzin dachu. Zdjęcie pokazuje jedynie, że ten dach nie jest dobrze izolowany lub że jest źle wentylowany.
Z przedstawionych przykładów jasno więc wynika, że szron lub śnieg bardzo dobrze ujawniają mostki cieplne. Z tego powodu warto obejrzeć dach, gdy jest nimi pokryty. We wszystkich zaprezentowanych dachach szybko topniejący szron ujawnił brak wentylacji osuszającej dach lub pokrycie (FOT. 13 i FOT. 14).

FOT. 13. Zdjęcie ilustruje bardzo ciekawy przykład wskazujący różnicę między pokryciem wentylowanym a niewentylowanym. Blaszana osłona wlotu do szczelin pod profilem blachy trapezowej znajdująca się w rynnie blokuje dopływ powietrza wentylującego i odprowadzającego ciepło; fot.: K. Patoka