Jakich błędów unikać przy montażu wentylacji mechanicznej?

*****
W artykule autor przedstawia – z perspektywy użytkownika oraz projektanta instalacji sanitarnych – najczęstsze błędy montażowe i podpowiada, jak ich unikać, aby wentylacja mechaniczna działała bez zarzutu.

Mistakes to be avoided when installing mechanical ventilation?

In the article, the author presents - from the perspective of the user and designer of sanitary installations - the most common installation mistakes, and suggests how to avoid them to ensure flawless operation of mechanical ventilation.
*****

Rola wentylacji mechanicznej w nowych budynkach mieszkalnych

W budynkach o wysokiej izolacyjności cieplnej, które są szczelne i gdzie szczelność powłoki powietrznej potwierdzono metodą blower door – istotna jest dobrze działająca wentylacja, by zapewnić odpowiednią jakość powietrza. W nowoczesnej architekturze, stosując zaawansowaną stolarkę okienną i drzwiową, unika się niekontrolowanej ucieczki ciepła, ale jednocześnie ogranicza naturalną wymianę powietrza, co może negatywnie wpłynąć na komfort i zdrowie domowników. Brak sprawnej wentylacji może prowadzić do problemów zdrowotnych, złego samopoczucia, a nawet zawilgocenia i zagrzybienia wewnętrznych przegród.

Zobacz też: Rekuperacja w budownictwie wielorodzinnym – czy warto?

Latem, kiedy możliwe jest otwieranie okien, łatwiej jest zapewnić dostęp do świeżego powietrza, jednak zimą jedynym rozwiązaniem jest wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepła. Rozwiązanie to usuwa zużyte powietrze z łazienek, spiżarni i pralni przez anemostaty sufitowe, jednocześnie dostarczając świeże powietrze do pomieszczeń mieszkalnych i użytkowych takich jak sypialnie, jadalnie czy salony. Świeże powietrze jest pobierane z zewnątrz przez czerpnię, a następnie przez przewody wentylacyjne dostarczane do centrali, gdzie w wymienniku ciepła oddaje swoją energię cieplną w zużytym powietrzu. Następnie, dzięki działaniu wentylatorów z silnikami EC, które są wydajniejsze i cichsze, powietrze jest rozprowadzane do pomieszczeń użytkowych.

W typowych budynkach jednorodzinnych wyciąg najczęściej stosowany jest z pomieszczeń sanitarnych i pomocniczych, takich jak łazienki, WC, kuchnie, garderoby, spiżarnie czy pomieszczenia gospodarcze. Świeże powietrze przepływa między pomieszczeniami przez otwory w dolnej części drzwi lub przez specjalnie zaprojektowane podcięcia, co eliminuje potrzebę stosowania niewłaściwego szczelinowania pomieszczeń. Usunięte powietrze, po oddaniu swojej energii cieplnej w rekuperatorze, jest wyprowadzane na zewnątrz przez przewody wentylacyjne i wyrzutnię.

Brak projektu wentylacji mechanicznej

Jest to kluczowy punkt, od którego powinniśmy zacząć dyskusję o prawidłowym wykonaniu wentylacji mechanicznej. Projekt wentylacji mechanicznej, będący częścią branży sanitarnej, powinien być realizowany na etapie uzyskiwania pozwolenia na budowę. Obejmuje on nie tylko projekt architektoniczno-budowlany, ale także projekt zagospodarowania terenu oraz projekty techniczne branży konstrukcyjnej, sanitarnej i elektrycznej. Brak projektu wentylacji mechanicznej powinien skutkować odroczeniem wszczęcia prac budowlanych, na co kierownik budowy, otrzymując od nas, czyli inwestora, dziennik budowy i decyzję o pozwoleniu na budowę, musi zareagować. W rzeczywistości jednak często zdarza się, że prace budowlane są rozpoczynane bez kompletnej dokumentacji branżowej lub zostały one opracowane w sposób schematyczny.

Prawidłowy projekt wentylacji mechanicznej powinien zawierać obliczenia bilansu powietrza, szczegółowy opis sposobu prowadzenia kanałów i ich średnic, lokalizację centrali wentylacyjnej oraz rozwiązania dotyczące kolizji z innymi instalacjami. Opis techniczny powinien wyjaśniać zasadę działania systemu, rodzaj i typ materiałów oraz parametry techniczne urządzeń, chłodnic, nagrzewnic etc. Projekty wykonawcze zwykle oferują większą szczegółowość, w tym zestawienie elementów wentylacyjnych (tj. przedmiar), co umożliwia łatwiejszą wycenę instalacji przez wykonawców.

Brak projektu lub jego schematyczna forma uniemożliwia zbudowanie efektywnej instalacji i zachowanie kluczowych parametrów, takich jak ilość wymienianego powietrza, prędkość przepływu czy głośność pracy instalacji. Będąc w roli inwestora, czy to realizując indywidualny projekt domu w pracowni projektowej lub kupując gotowy projekt do adaptacji – zawsze zwracajmy uwagę na te aspekty.

Nieprawidłowe wymiarowanie centrali wentylacyjnej

Instalacja wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła powinna być zaprojektowana zgodnie z obowiązującymi przepisami, takimi jak rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [1], czy norma PN-83/B-03430/Az1 [2]. Na podstawie tych przepisów projektant określa kluczowe parametry wyjściowe systemu wentylacji mechanicznej, w tym przede wszystkim bilans powietrza wentylacyjnego. Zbyt niski bilans może prowadzić do problemów z nadmierną wilgotnością i nagromadzeniem zanieczyszczeń wewnątrz pomieszczeń. Z kolei przewymiarowanie systemu, czyli ustalenie zbyt wysokiej ilości nawiewanego powietrza, może skutkować nadmiernym wysuszeniem przestrzeni w sezonie grzewczym oraz zwiększeniem kosztów energetycznych związanych z pracą wentylatorów i nagrzewnicy wstępnej w centrali. Wraz ze wzrostem wydatków powietrza, rosną także nakłady inwestycyjne, co wymaga zakupu centrali o większym typoszeregu.

Kluczowe jest więc projektowanie systemu wentylacyjnego, które uwzględnia nie tylko normy prawne, ale również indywidualne warunki i potrzeby mieszkańców. W budownictwie o standardzie pasywnym, zgodnie z wytycznymi Niemieckiego Instytutu Budownictwa Pasywnego w Darmstadt, najniższy wymagany przepływ powietrza na osobę powinien wynosić 30 m³/h. Maksymalna dopuszczalna krotność wymiany kubatury powietrza, uwzględniająca higieniczne i komfortowe warunki mieszkań, nie powinna przekraczać 0,8 wymiany powietrza na godzinę, aby zapobiec nadmiernej stracie ciepła i energii.

Brak miejsca na przewody wentylacyjne

Projektując system wentylacji mechanicznej, kluczowe jest dokładne zaplanowanie sposobu rozprowadzenia przewodów wentylacyjnych w budynku. Obecnie duże zainteresowanie budzi zastosowanie elastycznych rur z polietylenu o wysokiej gęstości (PeHD), które są dostępne w średnicach 50, 75 i 90 mm. Najczęściej wybieraną opcją są przewody o średnicy 75 mm, które oferują optymalny balans między wydajnością a łatwością montażu. Te przewody można efektywnie układać zarówno w stropach zalewanych betonem, jak i pod stropem, montowane w suficie podwieszanym, co daje dużą elastyczność w adaptacji do różnych warunków budowlanych. System montażowy z rur elastycznych PeHD składa się ze skrzynek rozdzielczych, w których następuje rozdział powietrza wentylującego na kilka–kilkanaście przewodów, oraz skrzynek rozprężnych. W tych ostatnich przewody elastyczne łączymy i wprowadzamy do końcowego elementu nawiewnego lub wywiewnego, tj. anemostat.

Rozprowadzenie przewodów wymaga uwzględnienia wielu czynników, takich jak wysokość pomieszczeń, dostępność przestrzeni nad sufitami oraz możliwości techniczne budynku. Jest to szczególnie ważne w przypadku prowadzenia instalacji w istniejących budynkach, gdzie przestrzeń na nowe instalacje może być ograniczona. Planując trasy kanałów wentylacyjnych, warto również wziąć pod uwagę przyszłe zmiany w układzie pomieszczeń, aby uniknąć konieczności kosztownych modyfikacji systemu w przyszłości.

Nie należy odkładać planowania do ostatniej chwili, gdyż może to prowadzić do konfliktów z istniejącymi instalacjami, takimi jak elektryka czy hydraulika, co często kończy się koniecznością przeprojektowania części systemu, wykonania dodatkowych szachtów etc. W przypadku budynków z sufitem podwieszanym nieprzemyślane rozplanowanie wentylacji może również oznaczać, że miejscami dojdzie do dodatkowego obniżenia sufitów, co wpływa na estetykę i funkcjonalność pomieszczeń.

Niedoświadczony wykonawca wentylacji

Zlecanie montażu wentylacji mechanicznej ekipom niedoświadczonym w takich pracach to częsty błąd, który może prowadzić do poważnych konsekwencji dla prawidłowego działania systemu. Jako projektant instalacji sanitarnych, niejednokrotnie obserwowałem sytuacje, w których przewody wentylacyjne były instalowane przez ekipy odpowiedzialne za wylewki, przez elektryków lub tynkarzy. Takie praktyki mogą skutkować problemami zarówno mniejszymi, takimi jak hałasujący system czy niewystarczająca ilość dostarczanego powietrza do pomieszczeń, jak i większymi, na przykład pęknięciami przewodów wentylacyjnych zamontowanych w wylewce.

Zmiany temperatur mogą powodować kurczenie się i rozszerzanie materiałów, co zwiększa ryzyko uszkodzeń. Dlatego kluczowe jest zlecanie wykonania wentylacji mechanicznej firmom specjalizującym się w tej dziedzinie. Profesjonalna firma zapewni odpowiednie materiały, prawidłowo podłączy centralę wentylacyjną oraz przeprowadzi testy szczelności instalacji. Wyniki tych testów zostaną potwierdzone w protokole odbioru, który jest wymaganym dokumentem do złożenia wraz z kompletem dokumentacji odbiorowej budynku w Powiatowym Inspektoracie Nadzoru Budowlanego. Tylko takie podejście gwarantuje prawidłowe funkcjonowanie systemu wentylacyjnego, eliminując ryzyko wystąpienia problemów w przyszłości.

Podsumowanie

Prawidłowe zaprojektowanie i wykonanie instalacji wentylacji mechanicznej jest niezbędne dla zapewnienia komfortu i zdrowia mieszkańców, a także efektywności energetycznej budynku. Jak widać, istnieje wiele czynników, które muszą być uwzględnione już na etapie planowania, aby uniknąć powszechnych błędów i potencjalnych problemów w przyszłości. Tylko kompleksowe i przemyślane podejście (od projektu po realizację) gwarantuje, że wentylacja mechaniczna będzie służyć efektywnie przez lata, minimalizując wszelkie ryzyko i maksymalizując komfort użytkowania.

Literatura

1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. DzU z 2022 r., poz. 1225).
2. PN-83/B-03430/Az1, „Wentylacja w budynkach mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej. Wymagania”.