Kontrola systemu ogrzewania i systemu klimatyzacji w budynkach i ewidencja emisyjności budynków

***

W artykule przedstawiono analizę przepisów prawnych i procedur postępowania w zakresie kontroli systemu ogrzewania i systemu klimatyzacji w budynkach oraz ewidencji emisyjności budynków.

Control of the heating and air-conditioning system in buildings and the recording of building emissions – legal aspects and procedures

The article presents an analysis of legal regulations and procedures in the field of control of the heating and air-conditioning system in buildings and the recording of building emissions

***

Kontrola systemu ogrzewania i systemu klimatyzacji w budynkach 

Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków [2] określa:

1) zasady sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej,

2) zasady kontroli systemu ogrzewania i systemu klimatyzacji w budynkach,

3) zasady prowadzenia centralnego rejestru charakterystyki energetycznej budynków,

4) sposób opracowania krajowego planu działań mającego na celu zwiększenie liczby budynków o niskim zużyciu energii.

Kontrola systemów ogrzewania i klimatyzacji polega na pomiarach i ocenie sprawności tych systemów. Dzięki wynikom pomiarów można wyregulować moc urządzeń grzewczych oraz klimatyzacyjnych. Dodatkowo raport pokontrolny zawiera wskazówki dotyczące poprawy efektywności energetycznej całego budynku. W ramach kontroli specjalista wykonuje np. testy sprawności systemu i ocenę jego stanu technicznego. Należy podkreślić, że kontrola systemu ogrzewania dotyczy nie tylko kotła, ale również całego systemu, czyli również pozostałych urządzeń podpiętych do instalacji (specjalista, który prowadzi badanie, bierze odpowiedzialność za poprawne działanie całej instalacji).

Rozdział 3 „Zasady kontroli systemu ogrzewania i systemu klimatyzacji w budynkach” Ustawy [2] reguluje zasady przeprowadzania okresowej kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji:

Art. 23. Okresowa kontrola systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji

1. Właściciel lub zarządca budynku poddaje budynki w czasie ich użytkowania okresowej kontroli w zakresie systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji, polegającej na:

1) sprawdzeniu stanu technicznego systemu ogrzewania, z uwzględnieniem efektywności energetycznej źródeł ciepła oraz dostosowania ich mocy do potrzeb użytkowych:

a) co najmniej raz na 5 lat – dla kotłów o nominalnej mocy cieplnej od 20 kW do 100 kW,

b) co najmniej raz na 2 lata – dla kotłów opalanych paliwem ciekłym lub stałym o nominalnej mocy cieplnej większej niż 100 kW,

c) co najmniej raz na 4 lata – dla kotłów opalanych gazem o nominalnej mocy cieplnej większej niż 100 kW,

d) co najmniej raz na 3 lata – dla źródeł ciepła niewymienionych w lit. a–c, dostępnych części systemu ogrzewania lub połączonego systemu ogrzewania i wentylacji, o sumarycznej nominalnej mocy cieplnej większej niż 70 kW,

2) ocenie efektywności energetycznej, co najmniej raz na 5 lat:

a) dostępnych części systemu klimatyzacji o nominalnej mocy chłodniczej większej niż 12 kW,

b) połączonego systemu klimatyzacji i wentylacji o sumarycznej nominalnej mocy chłodniczej większej niż 70 kW.

2. Kontrola systemu ogrzewania obejmuje ocenę sprawności tego systemu i doboru wielkości źródła ciepła do wymogów grzewczych budynku oraz zdolności systemu ogrzewania do optymalizacji działania.

3. Nie dokonuje się ponownej kontroli w zakresie oceny doboru wielkości źródła ciepła, w przypadku gdy od czasu przeprowadzenia takiej kontroli nie dokonano zmian w systemie ogrzewania lub połączonym systemie ogrzewania i wentylacji lub zmian w charakterystyce energetycznej budynku.

4. Kontrola systemu klimatyzacji obejmuje ocenę sprawności tego systemu i doboru jego wielkości do wymogów chłodzenia budynku oraz zdolności systemu klimatyzacji do optymalizacji działania w typowych warunkach jego użytkowania lub eksploatacji.

5. Nie dokonuje się ponownej kontroli w zakresie oceny doboru wielkości systemu klimatyzacji, w przypadku gdy od czasu przeprowadzenia takiej kontroli nie dokonano zmian w systemie klimatyzacji lub połączonym systemie klimatyzacji i wentylacji lub zmian w charakterystyce energetycznej budynku.

6. Nie dokonuje się kontroli systemu ogrzewania oraz systemu klimatyzacji w budynkach:

1) mieszkalnych wyposażonych w systemy automatyki i sterowania umożliwiające:

a) stałe monitorowanie elektroniczne dokonujące pomiarów sprawności systemu ogrzewania, połączonego systemu ogrzewania i wentylacji, systemu klimatyzacji lub połączonego systemu klimatyzacji i wentylacji i informujące właścicieli lub zarządców budynków o spadku sprawności tych systemów i potrzebie ich konserwacji, naprawy lub wymiany oraz

b) skuteczne sterowanie w celu zapewnienia optymalnego wytwarzania, dystrybucji, magazynowania i wykorzystywania energii,

2) niemieszkalnych wyposażonych w systemy automatyki i sterowania umożliwiające:

a) stałe monitorowanie, rejestrowanie, analizowanie i dostosowywanie zużycia energii oraz

b) analizę porównawczą efektywności energetycznej budynku, wykrywanie utraty efektywności systemów: ogrzewania, wentylacji, klimatyzacji, przygotowania ciepłej wody użytkowej, oświetlenia wbudowanego, automatyki i sterowania, wytwarzania energii elektrycznej w budynku, a także informowanie właściciela lub zarządcy budynku o możliwościach poprawy efektywności energetycznej, oraz

c) komunikację, a także interoperacyjność z połączonymi systemami, o których mowa w lit. b,

3) wyposażonych w systemy techniczne, o których mowa w pkt 2 lit. b:

a) objęte umową o poprawę efektywności energetycznej, o której mowa w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej (DzU z 2021 r., poz. 2166 oraz z 2023 r., poz. 1681 [4]),

b) obsługiwane przez operatora urządzeń lub sieci, podlegające monitorowaniu wyników przez tego operatora.

Art. 28. Protokół z przeprowadzonej kontroli

1. Z przeprowadzonej kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji sporządza się protokoły.

2. Protokoły z kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji sporządza się z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego, w którym prowadzony jest centralny rejestr charakterystyki energetycznej budynków.

3. Osoba przeprowadzająca kontrolę systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji przekazuje zlecającemu przeprowadzenie kontroli protokół w postaci:

1) papierowej, opatrzony numerem nadanym w centralnym rejestrze charakterystyki energetycznej budynków oraz podpisem osobistym osoby przeprowadzającej kontrolę, lub

2) elektronicznej, opatrzony numerem nadanym w centralnym rejestrze charakterystyki energetycznej budynków oraz kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym lub podpisem osobistym osoby przeprowadzającej kontrolę.

Art. 29. Treść protokołu

1. Protokoły z kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji zawierają:

1) dane identyfikacyjne budynku,

2) dane identyfikacyjne systemu,

3) ocenę sprawności systemu,

4) zalecenia określające zakres i rodzaj robót budowlano-instalacyjnych, które poprawią efektywność energetyczną systemu,

5) oświadczenie osoby, która sporządziła protokół z kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji, że dokument został wygenerowany z centralnego rejestru charakterystyki energetycznej budynków.

1a. Oświadczenie, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń. Składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nim klauzuli następującej treści: „Jestem świadomy(a) odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia”. Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.

2. Właściciel lub zarządca budynku jest obowiązany do przechowywania protokołów z kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji przez okres użytkowania budynku.

Protokół kontroli to dokument, w którym znajdują się najważniejsze informacje dotyczące budynku i pracujących w nim instalacji ogrzewania i klimatyzacji. Audytor umieszcza w protokole następujące informacje:

1. Opis budynku, np. adres, kubatura itd.

2. Opis systemu grzewczego lub klimatyzacji

3. Dane o efektywności energetycznej urządzeń chłodniczych i grzewczych

4. Wskazówki na temat optymalizacji procesu ogrzewania i klimatyzacji.

Na RYS. przedstawiono fragment protokołu kontroli z systemu ogrzewania, który wykonuje się zgodnie z rozporządzeniem [5].

Protokół kontroli systemu ogrzewania i klimatyzacji może przygotować jedynie wykwalifikowany technik lub specjalista ds. HVAC (ogrzewanie, wentylacja i klimatyzacja), poza zebraniem danych trzeba je jeszcze odpowiednio zinterpretować. Według Ustawy [2] (rozdział 3 art. 24) wybrany specjalista powinien posiadać uprawnienia budowlane w specjalności instalacyjnej lub kwalifikacje potrzebne do dozoru nad eksploatacją urządzeń cieplnych i chłodniczych. Co więcej, kontroler musi uzyskać wpis do wykazu osób uprawnionych do kontroli systemów klimatyzacji. W praktyce oznacza to, że tylko wąska grupa specjalistów zajmujących się instalacjami ma uprawnienia do ich kontroli.

Art. 24. Wymagania przy wpisie do wykazu osób uprawnionych do kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji

1. Do wykazu, o którym mowa w art. 31 ust. 1 pkt 2, może zostać wpisana, z uwzględnieniem art. 34, wyłącznie osoba, która posiada:

1) uprawnienia budowlane w specjalności instalacyjnej lub

2) kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją urządzeń wytwarzających, przetwarzających, przesyłających i zużywających ciepło oraz innych urządzeń energetycznych.

2. Minister właściwy do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa wpisuje osobę spełniającą wymagania, o których mowa w ust. 1, na jej wniosek, do wykazu, o którym mowa w art. 31 ust. 1 pkt 2.

Funkcjonowanie centralnej ewidencji emisyjności budynków 

Ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz o centralnej ewidencji emisyjności budynków (DzU z 2022 r., poz. 438, 1561, 1576, 1967, 2456) [3] określa zasady:

1) finansowania ze środków Funduszu Termomodernizacji i Remontów części kosztów przedsięwzięć termomodernizacyjnych i remontowych, przedsięwzięć niskoemisyjnych oraz zakupu, montażu, budowy lub modernizacji instalacji odnawialnego źródła energii,

2) funkcjonowania centralnej ewidencji emisyjności budynków.

Wg Ustawy [3] standardy niskoemisyjne to wymagania, jakie spełniają urządzenia lub systemy grzewcze ogrzewające budynki mieszkalne jednorodzinne lub urządzenia lub systemy podgrzewające wodę użytkową w tych budynkach.

Rozdział 5a Centralna ewidencja emisyjności budynków Ustawy [3] reguluje zasady w tym zakresie:

Art. 27a. 1. Minister właściwy do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa prowadzi centralną ewidencję emisyjności budynków, zwaną dalej „ewidencją”, oraz jest administratorem danych zgromadzonych w tej ewidencji.

2. W ewidencji gromadzi się:

1) dane i informacje o budynkach i lokalach w zakresie:

a) źródła ciepła, w tym zasilania z sieci ciepłowniczej, wykorzystywanego na potrzeby budynku lub lokalu,

b) źródła energii elektrycznej, wykorzystywanego na potrzeby budynku lub lokalu w celu ogrzewania lub podgrzania wody użytkowej,

c) źródła spalania paliw, w rozumieniu art. 157a ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska [6], o nominalnej mocy cieplnej mniejszej niż 1 MW, niewymagającego pozwolenia, o którym mowa w art. 181 ust. 1 pkt 1 i 2 tej ustawy, albo zgłoszenia, o którym mowa w art. 152 ust. 1 tej ustawy,

d) przeprowadzonej kontroli lub czynności,

e) przekazanej premii termomodernizacyjnej, przekazanej premii remontowej oraz zwrotu takich premii,

f) ulgi podatkowej, o której mowa w art. 26h ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2021 r., poz. 1128, z późn. zm. [7]),

g) udzielonego ze środków publicznych finansowania albo dofinansowania:
– przedsięwzięć termomodernizacyjnych, przedsięwzięć niskoemisyjnych lub przedsięwzięć remontowych,
– odnawialnych źródeł energii, o których mowa w art. 2 pkt 22 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii [8],
– innych przedsięwzięć związanych z ochroną powietrza,

h) przyznanych świadczeń z pomocy społecznej lub innych form wsparcia finansowego ze środków publicznych w zakresie: – dodatku mieszkaniowego, o którym mowa w ustawie z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych [9], – dodatku energetycznego, o którym mowa w art. 5c ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (DzU z 2021 r., poz. 716, z późn. zm. [10]),

2) dane osób uprawnionych, o których mowa w art. 27b ust. 1, do wprowadzania danych i informacji do ewidencji, o których mowa w art. 27b ust. 4,

3) dane właścicieli lub zarządców budynków lub lokali:

a) imię i nazwisko albo nazwę właściciela lub zarządcy oraz adres jego miejsca zamieszkania lub siedziby,

b) adres nieruchomości, w obrębie której eksploatowane jest źródło ciepła lub źródło spalania paliw, o których mowa odpowiednio w pkt 1 lit. a i c,

c) numer telefonu, o ile posiada,

d) adres poczty elektronicznej, o ile posiada.

3. Dane i informacje są:

1) wprowadzane przez osoby uprawnione, o których mowa w art. 27b ust. 1,

2) pozyskiwane automatycznie przez system teleinformatyczny obsługujący ewidencję z:

a) bazy danych obiektów topograficznych o szczegółowości zapewniającej tworzenie standardowych opracowań kartograficznych w skali 1: 10 000 (BDOT10k),

b) centralnego rejestru charakterystyki energetycznej budynków,

c) baz danych podmiotów przetwarzających dane w ramach swojej działalności, w zakresie, o którym mowa w ust. 2 pkt 1,

d) centralnego rejestru osób posiadających uprawnienia budowlane oraz centralnego rejestru ukaranych z tytułu odpowiedzialności zawodowej.

Centralna Ewidencja Emisyjności Budynków (CEEB) to pierwsza w Polsce baza źródeł ciepła i źródeł spalania paliw. Jest budowana z informacji pozyskiwanych od właścicieli lub zarządców budynków. Dane dotyczą źródeł ciepła o mocy nominalnej mniejszej niż 1 MW. Dane ze złożonych przez obywateli deklaracji gromadzone są w systemie CEEB od 1 lipca 2021 r. Dane te pozwalają oszacować stan powietrza w Polsce. System CEEB działa w pełnej wersji, tj. gromadzi dane nie tylko z deklaracji, ale również inwentaryzacji, kontroli środowiskowych, przeglądów przewodów kominowych czy dane dotyczące udzielanego wsparcia socjalnego w zakresie ubóstwa energetycznego. Dzięki systemowi CEEB, gminy na bieżąco otrzymują informacje na temat tego, czym są ogrzewane domy na ich terenie. Jeżeli na terenie danej gminy funkcjonuje wiele nieekologicznych urządzeń grzewczych, tzw. „kopciuchów”, gmina może już teraz wykorzystywać raporty z CEEB do podejmowania działań mających na celu redukcję zanieczyszczeń powietrza.

Jeśli źródło ciepła i spalania paliw zostało uruchomione:

• przed 1 lipca 2021 r. – deklarację należało złożyć do 30 czerwca 2022 r.,
• po 1 lipca 2021 r. – deklarację należy złożyć w terminie 14 dni od dnia jego uruchomienia.

18 września 2023 r. został uruchomiony system CEEB w pełnej wersji, a wraz z nim moduł inwentaryzacji. Inwentaryzacja w CEEB dotyczy źródeł ciepła (ogrzewania) i parametrów technicznych budynku. Inwentaryzacja przeprowadzana jest dla całego budynku, a także osobno dla lokalu. Dzięki inwentaryzacji w CEEB gmina zna stan techniczny budynków i lokali na swoim terenie. W systemie odnotowano dotychczas 256 tys. inwentaryzacji budynków i 401 tys. lokali. Pełna wersja systemu obsługi Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków, wdrożona 18 września 2023 r., zawiera aż 14 modułów. Jednym z nich jest inwentaryzacja budynków.

Celem przeprowadzenia inwentaryzacji jest m.in. weryfikacja danych z deklaracji CEEB. System nie dostarczałby nam wiarygodnych danych, gdyby opierał się tylko na danych deklaratywnych. Dzięki inwentaryzacji mamy większą pewność, że wskazane przez obywateli źródła ciepła są zainstalowane w budynku. Poza tym, celem inwentaryzacji jest także:

• zgromadzenie wiedzy o ogólnym stanie technicznym budynku/lokalu, przede wszystkim na potrzeby właściciela, aby wiedział jak go lepiej ogrzać, oraz na potrzeby gminy do planowania strategii niskoemisyjnych na swoim terenie,
• wygenerowanie uproszczonej analizy energetycznej dla budynku/lokalu dla potrzeb obywatela.

Inwentaryzację przeprowadza osoba z uprawnieniami (kominiarz, pracownik urzędu miasta/gminy), a także sam właściciel lub zarządca nieruchomości. Możliwość przeprowadzenia samodzielnej inwentaryzacji została udostępniona obywatelom w grudniu 2023 r.

Inwentaryzacja budynku polega na zebraniu informacji dotyczących danego budynku potrzebnych z punktu widzenia utraty ciepła i emisji CO2 i składa się z danych dotyczących parametrów technicznych budynku oraz źródeł jego ogrzewania. Inwentaryzacja parametrów technicznych jest dobrowolna. Dzięki niej można zyskać uproszczoną analizę efektywności energetycznej, która pozwala ocenić stan budynku i może pomóc lepiej zarządzać kosztami ogrzewania.

Inwentaryzację można:

• wykonać samodzielnie, wypełniając formularz inwentaryzacyjny – poniżej instrukcja krok po kroku,
• zamówić w swojej gminie poprzez Centralną Ewidencję Emisyjności Budynków, w ramach funkcjonalności „Zamów inwentaryzację budynku” (wówczas wykona ją bezpłatnie osoba z odpowiednimi uprawnieniami z gminy),
• wykonać ją dodatkowo w trakcie realizowanego przez kominiarza przeglądu przewodów kominowych.

Przykładowo weryfikacja źródeł ciepła i źródeł spalania podanych przez właścicieli budynków w deklaracjach będzie mogła następować w toku czynności kontrolnych podejmowanych na podstawie art. 62 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy [1] przez podmioty uprawnione do kontrolowania przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych). W takim przypadku kontrolę przeprowadzą:

• osoby posiadające kwalifikacje mistrza w rzemiośle kominiarskim – w odniesieniu do przewodów dymowych oraz grawitacyjnych przewodów spalinowych i wentylacyjnych,
• osoby posiadające uprawnienia budowlane odpowiedniej specjalności – w odniesieniu do przewodów kominowych (dymowych oraz grawitacyjnych przewodów spalinowych i wentylacyjnych) oraz do kominów przemysłowych, kominów wolno stojących oraz kominów lub przewodów kominowych, w których ciąg kominowy jest wymuszony pracą urządzeń mechanicznych.

Osoby uprawnione w trakcie kontroli wprowadzają do ewidencji dane i informacje za pomocą elektronicznego formularza inwentaryzacyjnego systemu teleinformatycznego obsługującego ewidencję.

Kontrolą budynków objęte są źródła spalania paliw o nominalnej mocy cieplnej mniejszej niż 1 MW, niewymagające pozwolenia zintegrowanego i pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza albo zgłoszenia organowi ochrony środowiska. Są to tzw. małe źródła spalania paliw takich jak: węgiel kamienny, węgiel brunatny, koks czy lekki olej opałowy. Spod kontroli wyłączone są tzw. średnie źródła spalania paliw stanowiące źródła o nominalnej mocy cieplnej nie mniejszej niż 1 MW i mniejszej niż 50 MW.

Ustalenia kontrolne zawierane są w postaci protokołu kontroli sporządzanego z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego obsługującego CEEB.

Protokół jest sporządzany w oparciu o jednolity wzór i zawiera następujące dane:

• oznaczenie organu kontrolnego,
• datę i miejsce przeprowadzenia kontroli,
• numer sprawy,
• dane osoby przeprowadzającej kontrolę oraz jej podpis,
• dane osoby kontrolowanej lub podmiotu kontrolowanego oraz jej podpis albo wskazanie przyczyn odmowy podpisania,
• zakres kontroli, w tym wskazanie nieprawidłowości, jeżeli zostały stwierdzone,
• pouczenia o prawie kontrolowanego do otrzymania protokołu kontroli, wnoszenia zastrzeżeń i uwag wraz z uzasadnieniem oraz możliwości odmowy jego podpisania.

Celem kontroli wpisanych do deklaracji danych jest diagnoza stanu technicznego budynku ze szczególnym uwzględnieniem jego emisyjności i efektywności energetycznej. Inwentaryzacja budynków ma pozwolić w przyszłości na bardziej efektywną walkę z emisją CO2.

Podsumowanie i wnioski 

Podstawowym celem kontroli systemu ogrzewania i klimatyzacji w budynkach oraz ewidencji emisyjności budynków jest podwyższenie efektywności energetycznej budynków oraz ograniczenie emisji szkodliwych substancji do atmosfery. Opisane procedury wynikają z przepisów prawnych (ustaw i rozporządzenia). Należy monitorować funkcjonowanie i skuteczność opisanych procedur oraz podjąć działania edukacyjne społeczeństwa w tym zakresie.

Literatura

1. Ustawa Prawo budowlane (DzU z 2024 r., poz. 725, 834, 1222).
2. Ustawa o charakterystyce energetycznej budynków (DzU z 2024 r., poz. 101).
3. Ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz o centralnej ewidencji emisyjności budynków (DzU z 2022 r., poz. 438, 1561, 1576, 1967, 2456).
4. Ustawa o efektywności energetycznej (DzU z 2021 r., poz. 2166 oraz z 2023 r., poz. 1681).
5. Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 14 marca 2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wzorów protokołów z kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji (DzU z 2023 r., poz. 729).
6. Ustawa Prawo ochrony środowiska (DzU z 2001 r., nr 62, poz. 627).
7. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2021 r., poz. 1128, z późn. zm.).
8. Ustawa o odnawialnych źródłach energii (DzU z 2015 r., poz. 478).
9. Ustawa o dodatkach mieszkaniowych (DzU z 2001 r., poz. 734).
10. Ustawa Prawo energetyczne (DzU z 2021 r., poz. 716, z późn. zm.).