Zrównoważone budownictwo – wprowadzenie do problematyki oceny

Zrównoważone budownictwo odnosi się do przyjętej definicji: wykorzystanie metod projektowania, budowy i stosowania materiałów przyjaznych ekologicznie. Dotyczy to nie tylko samych budynków, ale także ich najbliższego otoczenia oraz szerszego otoczenia regionalnego i globalnego.

Zrównoważone budownictwo to praktyka twórczych prac budowlanych i eksploatacyjnych, które są ekologicznie odpowiedzialne i zasobowo oszczędne w całej organizacji przez cykl życia, od początkowego planowania i projektowania, po budowanie, obsługę i konserwację. Do tej pory skupiano się na zrównoważonym rozwoju tylko w fazie użytkowania. Jednak jak budynki stają się coraz bardziej energetycznie oszczędne, to potencjał dla zrównoważonego rozwoju powiększa się przy wykorzystaniu następujących faz: od planowania do budowy.

Wymiary zrównoważonego rozwoju

Zrównoważone budownictwo jest często określane po prostu jako „planowanie ekologiczne” lub „konstrukcja wydajna energetycznie”. Jednak cechy te – efektywny ekologicznie i energetycznie – są to tylko dwa elementy z prawdziwego holistycznego podejścia do zrównoważonego budownictwa. Aby osiągnąć zrównoważone budownictwo, wszystkie aspekty zrównoważonego rozwoju muszą być uwzględnione i zostać oparte na trzech kolumnach zrównoważenia: wymiarze ekonomicznym, ekologicznym i socjalno-kulturowym. Te trzy wymiary muszą być oceniane w tym samym czasie i prowadzić do tego samego celu.

Zrównoważony rozwój musi również uwzględniać cechy techniczne i technologiczne, jak również funkcje aspektów krajowych i specyficznych dla danego miejsca. Te właściwości techniczne budownictwa mogą mieć silny wpływ na jakość zrównoważonego rozwoju. To samo dotyczy jakości procesu, na który mogą silnie wpłynąć inne cechy zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza we wczesnej fazie planowania. Jednak największe fluktuacje w jakości procesów obserwuje się wewnątrz etapu projektowania, podczas gdy w przyszłości zrównoważenie budowli/budynku będzie decydować, jak rzeczywiście proces będzie realizowany. Na przykład wybór materiałów lub nawet procesów budowlanych staje się decydującym czynnikiem w zrównoważonym poziomie budynku. Ostatnia, ale nie najmniej ważna, jest lokalizacja lub lokalne specyficzne wymagania, włączając w to społeczne, polityczne, kulturowe i klimatyczne warunki, co musi być objęte dążeniem, aby budynek stanowił zawsze odpowiedź lokalnych warunków.

Faza zrównoważonego budownictwa

Zrównoważone budynki są bezpośrednim powodem zainteresowania właścicieli i inwestorów, którzy chcą osiągnąć więcej ze zrównoważonych i energetycznie wydajnych budynków i mieć gwarancję niskich kosztów napraw i eksploatacji. Certyfikowane zrównoważone budynki pozwalają im szybko ocenić jakość i wartość budynku oraz jego konkurencyjność ekonomiczną. Zrównoważony etap budowy odgrywa kluczową rolę pod kątem wykorzystania odpowiednich materiałów i technologii, jak również tego, czy nastąpiły zrównoważone procesy oraz jak kształtowały się koszty lokalizacji, które odgrywają główną rolę w kosztach zrównoważenia. Takie postępowanie przynosi dodatkowe korzyści, bo firmy budowlane uzyskują wzrost zysku poprzez zmieniające się autorskie modele biznesowe, pozwalające na dostarczenie nowych produktów i usług z coraz większą dokładnością pozwalających na zaspokojenie potrzeb klientów na zrównoważony budynek. Budowlane firmy są zatem coraz częściej nakłaniane do wytworzenia zrównoważonego budynku, a także etykietowania systemów, które obejmują wszystkie aspekty cyklu życia budynku, a oceniane poprzez takie systemy oceny jak DGNB lub LEED.

Efektywne zarządzanie zasobami jest koniecznością w średnim i długim okresie, w tym włączając wyroby i energię, aby firmy budowlane pozostały konkurencyjne. Ten potencjał zrównoważonego budownictwa, zwłaszcza w fazie budowy, choć ogromny, niesie ze sobą liczne bariery. Bariery dla zrównoważonych etapów w fazie budowy obejmują:

• blokady technologiczne, np. użycie przestarzałych maszyn,
• niską działalność badawczo-rozwojową w sektorze budowlanym,
• niską przejrzystość korzyści płynących ze zrównoważonego budownictwa,
• braki w kwalifikacjach i niska baza wiedzy,
• rozdrobniony rynek z niskimi barierami wejścia,
• niechęć do podejmowania ryzyka przez wykonawców wobec nowych i zrównoważonych innowacji,
• brak zrównoważonych materiałów i technologii budowlanych,
• wysokie ceny zrównoważonych materiałów i technologii z wczesną adaptacją,
• brak woli administracji publicznej do wspierania zrównoważonego budownictwa

Strategia, systemy oznakowania i normy związane ze zrównoważonym budownictwem w Europie

Nowe normy w sektorze budowlanym mają pomóc architektom, inżynierom, fachowcom, wykonawcom, producentom materiałów, nabywcom oraz właścicielom budynków w zrozumieniu preferencji w zakresie zrównoważonego rozwoju, budowy, utrzymania i remontów budynków. Równolegle z wdrożeniem norm następuje certyfikacja materiałów i procesów dokonywana przez stronę trzecią, co zapewnia przejrzystość w zakresie ekologicznego i społecznego wpływu produktów budowlanych, pozostawiając jednocześnie miejsce na innowacje i świadomy wybór przez rynek.

Normy techniczne związane z zielonym budownictwem w Europie

Chociaż w Unii Europejskiej (UE) istnieje wiele strategii dotyczących efektywności energetycznej, to do tej pory znacznie mniej uwagi poświęcano zrównoważonym budynkom, szczególnie w kontekście pełnej oceny cyklu życia (LCA). Istnieje jednak wiele strategii, które bezpośrednio i pośrednio wpływają na trwałość budynku. Do tej pory w zakresie kompleksowej oceny budynków metody lub ramy oceny zrównoważenia budynków i produktów budowlanych zostały opracowane głównie przez podmioty prywatne. Zapewniają one rynkowi roboczą definicję zrównoważonego budynku oraz narzędzia do jego oceny. Wiele z tych istniejących programów nie stanowi normowych zasad w tradycyjnym sensie. UE zaczęła jednak zajmować się tym i wykazuje potrzebą budowy narzędzi do oceny poprzez opracowanie ogólnounijnych norm przez Komitet Techniczny CEN/TC 350.

Ramy pracy CEN/TC 350 to dobrowolne, horyzontalne, znormalizowane i zharmonizowane metody oceny zrównoważenia, w tym uwzględnia się operacyjny wpływ budynku i jego konstrukcji na środowisko, w szczególności w przypadku stosowania odpowiednich materiałów, poprzez Deklarację Środowiskową Produktu (EPD). Opracowania przez Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN) obejmują wszystkie aspekty konstrukcji nowych i istniejących budowli, dla wszystkich typów budynków, również zintegrowane właściwości użytkowe budynków w całym ich cyklu życia. Wśród wielu innych korzyści normy mają na celu:

• przejrzystość informacji niezbędnych do wsparcia oceny trwałości robót budowlanych,
• zapewnienie ustrukturyzowanego formatu informacji o produkcie, aby można go było zastosować do oceny robót budowlanych,
• zapewnienie podstawowych elementów w strategii prowadzącej do łagodzenia zmian klimatycznych i innych aspektów zrównoważonego rozwoju, takich jak inteligentne wykorzystanie zasobów.

Przy wdrażaniu postanowień CEN/TC 350 zaprojektowano zestaw norm na trzech poziomach implementacji. Są to:

• poziom zasad,
• poziom budynku,
• poziom produktu.

Każdy poziom obejmuje aspekty środowiskowe, społeczne i gospodarcze poprzez różne bardzo specyficzne standardy. Normy te opierają się na istniejących normach CEN i ISO i uwzględniają je między innymi w zakresie: substancji niebezpiecznych, efektywności energetycznej i zrównoważonego rozwoju budynków oraz odpadów. Wizją Komisji Europejskiej jest wdrożenie wytycznych CEN/TC 350 do krajowych przepisów budowlanych, a także do dobrowolnych systemów oceny wyrobów oraz certyfikacji i oceny budynków.

Prace normalizacyjne – wykaz głównych norm

Na pierwszym poziomie zasad określonych przez CEN/TC 350 znajduje się podstawowa norma EN 15643-1 „Zrównoważone obiekty budowlane. Ocena zrównoważoności budynków. Część 1: Postanowienia ogólne”. Łączą się z nią na poziomie ramowym poniższe normy dotyczące efektywności środowiskowej, socjalnej i ekonomicznej:

• EN 15643-2 „Zrównoważone obiekty budowlane. Ocena budynków. Część 2: Postanowienia dotyczące oceny środowiskowych właściwości użytkowych”,
• EN 15643-3 „Zrównoważone obiekty budowlane. Ocena budynków. Część 3: Postanowienia dotyczące oceny socjalnych właściwości użytkowych”,
• EN 15643-4 „Zrównoważone obiekty budowlane. Ocena budynków. Część 4: Postanowienia dotyczące oceny ekonomicznych właściwości użytkowych”.
• Drugi poziom to poziom budynku, który jest również podzielony na normy dotyczące wydajności środowiskowej, społecznej i ekonomicznej:
• EN 15978 „Zrównoważone obiekty budowlane. Ocena środowiskowych właściwości użytkowych budynków. Metoda obliczania”,
• EN 16309 „Zrównoważoność obiektów budowlanych. Ocena socjalnych właściwości użytkowych budynków. Metodyka obliczania”,
• EN 16627 „Zrównoważoność obiektów budowlanych. Ocena ekonomicznych właściwości użytkowych budynków. Metody obliczania”.
• Na trzecim poziomie występują normy pogrupowane dla oceny efektywności środowiskowej, niemniej niektóre z aspektów ocen społecznych i ekonomicznych są również zawarte w poniższych normach:
• EN 15804 „Zrównoważenie obiektów budowlanych. Deklaracje środowiskowe wyrobu. Podstawowe zasady kategoryzacji wyrobów budowlanych”,
• CEN/TR 15941 „Deklaracje środowiskowe produktu. Metodologia doboru i wykorzystania danych generycznych”,
• EN 15942 „Zrównoważone obiekty budowlane. Środowiskowe deklaracje wyrobu. Format komunikatu: biznes-biznes”.

Streszczenia wybranych norm

EN 15643-1 „Zrównoważone obiekty budowlane. Ocena zrównoważoności budynków. Część 1: Postanowienia ogólne”

Norma zapewnia ogólną ocenę pod względem wydajności środowiskowej, społecznej i ekonomicznej, oraz bierze pod uwagę również charakterystykę techniczną i funkcjonalność budynku oraz ogólne zasady i wymagania dotyczące oceny budynków. Pozwala określić ilościowo wkład ocenianych prac budowlanych w zrównoważone budownictwo i w zrównoważony rozwój. Ramy te mają zastosowanie do wszystkich typów budynków i są istotne dla oceny efektywności środowiskowej, społecznej i ekonomicznej nowych budynków w całym ich cyklu życia oraz istniejących budynków w pozostałym okresie ich użytkowania i na etapie końca życia. Standardy zawierają tylko ramy, a nie określają metodologii, która mogłaby dostarczać metod wyceny oraz nie określają też poziomów, klas ani punktów odniesienia do pomiaru wydajności. Powyższa norma zapewnia ogólne ramy oceny i odnosi się do zrównoważonych placów budowy, zapewnia ramy dla zrównoważonego budownictwa, w tym dla faz budowy.

EN 15643-2 „Zrównoważone obiekty budowlane. Ocena budynków. Część 2: Postanowienia dotyczące oceny środowiskowych właściwości użytkowych”

W normie podano szczegółowe zasady i wymagania dotyczące oceny efektywności środowiskowej budynków z uwzględnieniem właściwości technicznych i funkcjonalności. Ocena efektywności środowiskowej jest jednym z aspektów oceny zrównoważonego rozwoju budynków zgodnie z ogólnymi ramami normy EN 15643-1.

EN 15643-3 „Zrównoważone obiekty budowlane. Ocena budynków. Część 3: Postanowienia dotyczące oceny socjalnych właściwości użytkowych”

W normie podano szczegółowe zasady i wymagania dotyczące oceny społecznych właściwości użytkowych budynków z uwzględnieniem właściwości technicznych i funkcjonalności budynku. Ramy są istotne dla oceny wyników społecznych nowych budynków na wszystkich etapach ich cyklu życia oraz dla istniejących budynków do końca ich życia.

EN 15643-4 „Zrównoważone obiekty budowlane. Ocena budynków. Część 4: Postanowienia dotyczące oceny ekonomicznych właściwości użytkowych”

W normie podano ogólne zasady i wymagania dotyczące oceny efektywności ekonomicznej budynków z uwzględnieniem właściwości technicznych i funkcjonalności budynku. Ocena zrównoważenia ekonomicznego mierzy wkład oceniany z perspektywy ekonomicznej w osiągnięcie zrównoważonego budownictwa i zrównoważonego rozwoju.

EN 15978 „Zrównoważone obiekty budowlane. Ocena środowiskowych właściwości użytkowych budynków. Metoda obliczania”

W normie opisuje się metodę obliczeniową, opartą na ocenie cyklu życia (LCA) i innych ilościowych informacjach środowiskowych, celem oceny efektywności środowiskowej budynku oraz podaje środki do raportowania i przekazywania wyników oceny. Norma ma zastosowanie do nowych i istniejących budynków oraz projektów remontowych. Norma podaje następujące deskrypcje: opis przedmiotu oceny, granicę systemu obowiązującą na poziomie budynku, procedurę, którą należy zastosować do analizy inwentaryzacji, listę wskaźników i procedury obliczania tych wskaźników, wymagania dotyczące prezentacji wyników z raportowania i komunikacji oraz wymagania dotyczące danych niezbędnych do obliczeń. Podejście do oceny obejmuje wszystkie etapy cyklu życia budynku i opiera się na danych uzyskanych z deklaracji środowiskowych produktu (EPD), ich „modułów informacyjnych” opracowanych zgodnie z EN 15804 oraz z innych informacji niezbędnych i istotnych dla przeprowadzenia oceny.

Ocena obejmuje wszystkie produkty, procesy i usługi budowlane związane z budownictwem. Interpretacja i osądy wartościujące wyniki oceny nie wchodzą w zakres niniejszej normy. Podstawową rolę odgrywa tu ocena dla danego etapu budowy. Ocena ta odnosi się do etapu budowy, ponieważ pomaga zdefiniować wiele wymagań technicznych i funkcjonalnych. Materiały i techniki, w tym ich wpływ na środowisko, na konstrukcję witryny są również podstawą tej oceny. Na przykład, wykorzystanie danych materiałów zadeklarowanych w EPD, monitorowanie i raportowanie z budowy przez kierownika ds. zrównoważonego rozwoju przyczynia się do rozwoju firm budowlanych.

EN 16309 „Zrównoważoność obiektów budowlanych. Ocena socjalnych właściwości użytkowych budynków. Metodyka obliczania”

Norma podaje szczegółowe metody i wymagania dotyczące oceny właściwości społecznych budynku z uwzględnieniem jego funkcjonalności i parametrów technicznych. Koncentruje się na społecznym wymiarze zrównoważonego rozwoju w oparciu o ocenę aspektów i wpływów na etapie użytkowania budynku wyrażoną przy użyciu następujących kategorii efektywności społecznej pobranych z EN 15643-3: dostępność, zdolność adaptacji, zdrowie i komfort, oddziaływania na sąsiedztwo, utrzymanie, bezpieczeństwo i ochrona. Niniejsza norma nie określa zasad, w jaki sposób programy oceny budynków mogą zapewniać metody wyceny i nie określa również poziomów, klas ani wskaźników wydajności. Obszary istotne dla etapu budowy to m.in. adaptacyjność budynku, konserwacja oraz pozyskiwanie materiałów i usług. Firma budowlana może zapewnić, że ściany wewnętrzne będą ruchome lub łatwe do demontażu zamiast trwałych. Inne aspekty obejmują konserwację, w ramach której firmy budowlane mogą podjąć działania w celu wykorzystania materiałów, które są bardziej trwałe i zrównoważone, lub detali konstrukcyjnych, które ułatwiają konserwację budynku. Ważną rolę odgrywa również pozyskiwanie materiałów ze zrównoważonych źródeł.

EN 16627 „Zrównoważoność obiektów budowlanych. Ocena ekonomicznych właściwości użytkowych budynków. Metody obliczania”

W normie podano zasady obliczeń do oceny wyników ekonomicznych budynków nowych i istniejących jako jeden z elementów oceny trwałości budynku, co stanowi uzupełnienie normy EN 15643-4. Opisuje metody i zasady obliczania przepływów pieniężnych w całym okresie cyklu życia budynków, z naciskiem na obszar kosztów cyklu życia. Uwzględniono zasady, które opracowane są w ISO 15686-5, ale zostały one dostosowane do oceny zrównoważonego rozwoju w kontekście europejskim. Niniejsza norma opisuje następujące podejście do obliczania wyników ekonomicznych kosztów cyklu życia – wydajność ekonomiczna wyrażona w kategoriach kosztów w całym cyklu życia z uwzględnieniem ujemnych kosztów związanych z eksportem energii oraz ponownym wykorzystaniem i recyklingiem części budynku podczas jego cyklu życia i na końcu jego życia. Obliczenie tego wskaźnika jest obowiązkowe dla zgodności ze standardem. Równowaga ekonomiczna cyklu życia obejmuje koszty cyklu życia oraz dodatkowo dochody w cyklu życia i pod koniec życia. Koszty etapu budowy odgrywają dużą rolę w określaniu kosztów cyklu życia. Firmy budowlane muszą dbać o zrównoważone koszty np. materiałów, przykładowo tanie materiały mogą nie być zrównoważone na dłuższą metę, ponadto firma budowlana musi dostarczyć informacje o kosztach celem przeprowadzenia oceny.

EN 15804 „Zrównoważenie obiektów budowlanych. Deklaracje środowiskowe wyrobu. Podstawowe zasady kategoryzacji wyrobów budowlanych”

Norma zawiera podstawowe zasady dotyczące kategoryzacji produktów (PCR) dla środowiska w deklaracji typu III na dowolny wyrób budowlany i usługę budowlaną. PCR zawiera: parametry do zadeklarowania oraz ich zestawienie i charakterystykę, opis etapów cyklu życia produktu wg EPD, procesy, które należy uwzględnić w etapach cyklu życia, definicje zasad tworzenia scenariuszy, zasady obliczania inwentarza cyklu życia oraz ocenę wpływu cyklu życia. Obejmuje również zasady zgłaszania określonych informacji dotyczących środowiska i zdrowia, które nie są objęte LCA dla produktu, procesu budowlanego i usługi budowlanej. Określa warunki, w jakich wyroby budowlane mogą być porównywane na podstawie informacji dostarczonych przez EPD. Nadmienia się, że w przypadku dyrektywy w sprawie usług budowlanych obowiązują te same zasady i wymagania, co w przypadku dyrektywy w sprawie wyrobów budowlanych i jest to bezpośrednio związane z etapem budowy, ponieważ zapewnia ramy dla EPD. Wdrożenie ww. zasad jest przydatne i ważne dla firm budowlanych, na ogół przy podejmowaniu decyzji co do trwałości użytych materiałów.

Raport CEN/TR 15941 „Deklaracje środowiskowe produktu. Metodologia doboru i wykorzystania danych generycznych”

Raport techniczny wspiera opracowywanie EPD i pomaga w korzystaniu z danych ogólnych zgodnie z podstawowymi zasadami kategorii wyrobów wg EN 15804 podczas przygotowywania EPD wyrobów, procesów i usług budowlanych w sposób spójny, a także przy stosowaniu danych ogólnych w ocenie efektywności środowiskowej budynków zgodnie z EN 15978. Norma ta ma zastosowanie do etapu budowy, ponieważ ramy EPD zapewniają trwałość materiałów i technologii.

EN 15942:2011 „Zrównoważone obiekty budowlane. Środowiskowe deklaracje wyrobu. Format komunikatu: biznes-biznes”

Norma dotyczy wszystkich wyrobów i usług budowlanych związanych z budynkami i robotami budowlanymi, co zapewnia lepsze zrozumienie poprzez spójne przekazywanie informacji. Norma definiuje i opisuje format komunikacji treści określonych w EN 15804 dla zapewnienia lepszej komunikacji między firmami.

Znakowanie zrównoważonego budownictwa w Europie

W odniesieniu do zrównoważonego środowiska w budownictwie zbudowano w Europie różne systemy oceny i oznakowania. Mają one w większości wspólną podstawę, taką jak kryteria zrównoważonego rozwoju, które łączą jakość ekologiczną, ekonomiczną i społeczno-kulturową. Niemniej szczegóły zastosowanych kryteriów i kluczowych wskaźników mogą się nieco różnić, ponieważ niektóre z nich mogą nie być analizowane, a głębokość analizy jest różna oraz etap i długość czasu mierzone w cyklu życia również są różne. Nadmienia się, że jedynie kryteria, w których poszczególne wskaźniki oddziaływania są obliczane i wyrażane w znormalizowanej formie, mogą stanowić obiektywną podstawę do porównania. Wybrany system musi również uwzględniać kontekst, w jakim jest używany, np. w biurach lub tylko w budynkach mieszkalnych. Niektóre z tych schematów mają charakter nakazowy (jeśli to robisz, jesteś „dobry”), podczas gdy inne są bardziej zorientowane na wydajność (jeśli zdołasz osiągnąć ten poziom wydajności, jesteś „efektywny”).

W przypadku zrównoważonej fazy budowy różne etykiety zapewniają wskazówki i wsparcie w postaci cech kryteriów. Służą one również jako wytyczne oraz narzędzia do zapewnienia jakości na etapie budowy, na przykład przy wyborze materiałów w zrównoważonym procesie na placu budowy. Należy zauważyć, że szczególnie w przypadku systemów opartych na wydajności, jak w przypadku wszelkich metod oceny narzędzia, zawsze istnieje pewna rozbieżność między przewidywaną wydajnością a rzeczywistą wydajnością w użyciu. Schematy różnią się również tym, że istnieją dwa główne strumienie z systemami zastrzeżonymi oraz otwartymi. Dwa z europejskich autorskich systemów, które zostały omówione w tym raporcie, to DGNB i BREEAM. Obydwa posiadają centralną jednostkę certyfikującą, narzędzie obliczeniowe oraz narzucone i zalecane bazy danych.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!