Izolacja na miarę przyszłości: jak GOZ i ekoprojektowanie zmieniają branżę?

Wprowadzenie zasad ekoprojektowania i gospodarki o obiegu zamkniętym w sektorze materiałów izolacyjnych nie jest dobrowolnym działaniem branży, lecz wynika z konkretnych regulacji prawnych na poziomie Unii Europejskiej i Polski. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE [1] ustanawia ramy dla określania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów związanych z energią. Ma na celu poprawę efektywności energetycznej i zmniejszenie negatywnego wpływu produktów na środowisko w całym ich cyklu życia.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 [2] wprowadza natomiast klasyfikację zrównoważonej działalności gospodarczej, promując inwestycje w projekty i technologie przyjazne środowisku, co wspiera wdrażanie GOZ.

Swego rodzaju drogowskaz stanowi Europejski Zielony Ład, czyli strategia UE mająca na celu przekształcenie gospodarki w kierunku neutralności klimatycznej do 2050 r., z naciskiem na efektywne wykorzystanie zasobów poprzez przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym.

Mapa drogowa transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym, przyjęta przez polski rząd w 2019 r., stanowi plan działań na rzecz wdrożenia GOZ w kraju, obejmując m.in. zmiany legislacyjne i promowanie zrównoważonej produkcji.

Dodatkowo Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2022, będący strategicznym dokumentem określającym cele i działania w zakresie gospodarki odpadami, wspiera realizację założeń GOZ poprzez promowanie recyklingu i ponownego wykorzystania materiałów.

Wprowadzenie powyższych regulacji prawnych sprawia, że producenci materiałów izolacyjnych muszą dostosować swoje procesy produkcyjne do nowych wymogów. Obejmuje to m.in. stosowanie surowców pochodzących z recyklingu, projektowanie produktów z myślą o ich długowieczności i możliwości ponownego wykorzystania, a także minimalizację negatywnego wpływu na środowisko. Niedostosowanie się do tych przepisów może skutkować sankcjami prawnymi oraz utratą konkurencyjności na rynku. Ponadto, inwestorzy coraz częściej zwracają uwagę na zgodność projektów budowlanych z zasadami zrównoważonego rozwoju, co wpływa na ich decyzje inwestycyjne.

Unia Europejska wprowadza kolejne regulacje mające na celu zwiększenie cyrkularności produktów budowlanych. Należą do nich:

• paszporty materiałowe dla produktów budowlanych, wymagające szczegółowych informacji o składzie produktu, jego wpływie na środowisko oraz możliwościach recyklingu,
• wymogi recyklingu materiałów budowlanych, np. konieczność stosowania określonego procentu surowców wtórnych w nowych produktach,
• rozszerzona odpowiedzialność producenta (ROP), zobowiązująca producentów do odbioru i recyklingu zużytych wyrobów.

Rynek materiałów izolacyjnych musi więc przygotować się na rosnące wymagania zarówno ze strony regulacji prawnych, jak i oczekiwań klientów, co może wpłynąć na koszty produkcji oraz ceny końcowe produktów. Podsumowując, ekoprojektowanie i gospodarka o obiegu zamkniętym stają się nieodłącznymi elementami funkcjonowania branży budowlanej, a ich wdrożenie wynika bezpośrednio z obowiązujących przepisów prawa, kształtujących przyszłość rynku materiałów izolacyjnych.

Co właściwie oznacza często przywoływane hasło „przyjazne środowisku”? Identyfikuje, że dany produkt, proces lub działanie ma minimalny negatywny wpływ na środowisko lub wręcz je wspiera:

• poprzez niską emisję CO₂ – produkcja i użytkowanie generują mniej gazów cieplarnianych niż powszechnie znane, stosowane dotąd technologie lub produkty,
• poprzez wysoką efektywność energetyczną – zużywa mniej energii, np. izolacje poprawiające termikę budynków,
• poprzez zastosowanie odnawialnych surowców – wykorzystuje materiały biodegradowalne lub pochodzące z recyklingu,
• ze względu na minimalizację ilości powstających odpadów – łatwo go ponownie wykorzystać, recyklingować lub ulega on biodegradacji,
• będąc bezpiecznym dla ludzi i ekosystemów – nie zawiera toksycznych substancji szkodliwych dla zdrowia i przyrody,
• oszczędzając zasoby naturalne – mniejsze zużycie wody, energii i surowców podczas produkcji.

W kontekście izolacji budowlanych oznacza to najczęściej stosowanie recyklatów, produkcję z mniejszym śladem węglowym czy możliwość odzysku materiałów po zakończeniu ich eksploatacji.

Ekoprojektowanie (ang. ecodesign) to swego rodzaju nowy standard produkcji, strategia, która uwzględnia cały cykl życia produktu – od pomysłu, projektowania, przez produkcję i użytkowanie, aż po możliwość recyklingu lub ponownego wykorzystania. W przypadku materiałów izolacyjnych oznacza to konieczność stosowania surowców, których wydobycie i produkcja mają mniejszy negatywny wpływ na środowisko, zwiększenie udziału recyklatów oraz projektowanie produktów o dłuższej żywotności i wyższej efektywności energetycznej. Recyklat to materiał, który powstał z przetworzonych odpadów i może być ponownie wykorzystany do produkcji nowych produktów.

Dzięki temu mniej odpadów trafia na wysypiska, a surowce są wykorzystywane ponownie. Dla producentów poliuretanów, wełny mineralnej czy styropianu oznacza to zasadniczo konieczność dostosowania technologii i procesów do nowych standardów, często wybór surowców o niższym śladzie węglowym, optymalizację procesu produkcji pod kątem efektywności energetycznej, tworzenie produktów, które można łatwo ponownie wykorzystać lub poddać recyklingowi oraz redukcję zawartości substancji szkodliwych. Ekoprojektowanie może skutkować wyższymi kosztami początkowymi, ale jednocześnie otwiera drzwi do nowych rynków i przewagi konkurencyjnej.

GOZ stanowi duże wyzwanie dla całej branży budowlanej, więc również dla izolacji. Promuje model biznesowy oparty na minimalizacji odpadów i maksymalnym wykorzystaniu surowców wtórnych. W kontekście izolacji budowlanej może to oznaczać wdrożenie programów odbioru zużytych materiałów, rozwój technologii umożliwiających recykling materiałów stosowanych w budownictwie czy stosowanie surowców odnawialnych. Modele GOZ obejmują zarówno odzysk i ponowne przetwarzanie materiałów, jak i projektowanie produktów z myślą o łatwym demontażu i ponownym wykorzystaniu.

Jednym z kluczowych aspektów gospodarki obiegu zamkniętego jest hierarchia postępowania z odpadami, która określa priorytety w zarządzaniu surowcami. Obejmuje ona:

• zapobieganie powstawaniu odpadów – projektowanie produktów o dłuższej żywotności i minimalizowanie ilości odpadów na etapie produkcji,
• ponowne użycie – wykorzystanie materiałów budowlanych i izolacyjnych po demontażu w nowych inwestycjach,
• recykling – przekształcanie zużytych materiałów w nowe surowce,
• odzysk energii – spalanie odpadów w celu uzyskania energii,
• unieszkodliwienie – składowanie odpadów jako ostateczna opcja.

Przykłady modeli GOZ to:

• Recykling surowców – wykorzystanie odpadów produkcyjnych do tworzenia nowych materiałów izolacyjnych, np. rozkład poliuretanów na proste monomery, które mogą być ponownie wykorzystane w produkcji.
• Upcykling – przekształcanie zużytych izolacji w nowe produkty o wyższej wartości użytkowej.
• Serwisowanie i regeneracja – przedłużenie żywotności izolacji poprzez renowację zamiast wymiany, co redukuje potrzebę produkcji nowych materiałów.
• Produkt jako usługa – model, w którym producenci wynajmują izolację zamiast sprzedawać, zobowiązując się do jej recyklingu po zakończeniu użytkowania.

Dla producentów izolacji wdrożenie zasad GOZ oznacza konieczność rozwoju nowych technologii recyklingu i inwestycji w bardziej zrównoważone łańcuchy dostaw. Może to wpłynąć na wzrost kosztów, ale jednocześnie pozwoli na dostosowanie się do przyszłych regulacji i oczekiwań rynku.

Nowe regulacje i ekologiczne wymogi mogą prowadzić do wzrostu kosztów produkcji, co bezpośrednio przełoży się na ceny materiałów izolacyjnych. Inwestorzy mogą stanąć przed dylematem – wybierać droższe, ale bardziej ekologiczne produkty, czy poszukiwać tańszych alternatyw, które niekoniecznie spełniają najwyższe standardy zrównoważonego rozwoju? Także w tym przypadku rynek musi przygotować się na zwiększone koszty surowców wtórnych, potrzebę inwestycji w nowe technologie oraz zmiany w oczekiwaniach klientów, którzy coraz częściej kierują się nie tylko ceną, ale również aspektem środowiskowym.

Czy ekoprojektowanie i GOZ to przyszłość branży izolacyjnej czy jedynie kosztowna konieczność? Jakie kroki powinny podjąć firmy, aby sprostać nadchodzącym wyzwaniom? Jakie to przyniesie konsekwencje dla inwestorów i samego rynku?

Regulacje związane z ekoprojektowaniem i GOZ mogą prowadzić do wzrostu kosztów materiałów izolacyjnych, co bezpośrednio wpłynie na inwestorów. Jednak długofalowo mogą przynieść oszczędności, dzięki lepszej efektywności energetycznej budynków oraz niższym kosztom eksploatacji.

Rynek musi przygotować się na:

• rosnące wymagania dotyczące certyfikacji ekologicznej materiałów,
• zmiany w dostępności surowców i ich cenach,
• wzrost zainteresowania inwestorów materiałami mającymi jak najmniejszy negatywny wpływ na środowisko,
• możliwość uzyskania dofinansowań na zrównoważone technologie.

Ekoprojektowanie i gospodarka obiegu zamkniętego to nieunikniona przyszłość branży izolacyjnej. Dostosowanie się do nowych regulacji wymaga inwestycji i zmian technologicznych, ale daje także szansę na zdobycie przewagi konkurencyjnej i spełnienie rosnących oczekiwań rynku. W najbliższych latach kluczowe będzie znalezienie równowagi między kosztami a korzyściami wynikającymi z bardziej zrównoważonego podejścia do izolacji. Jednak w dłuższej perspektywie wdrożenie odpowiedniej strategii może prowadzić do:

• obniżenia kosztów operacyjnych, dzięki efektywniejszemu wykorzystaniu surowców i energii,
• zwiększenia konkurencyjności, poprzez oferowanie produktów spełniających rosnące wymagania ekologiczne klientów i regulacji prawnych,
• dostępu do nowych rynków, ponieważ coraz więcej inwestorów poszukuje zrównoważonych rozwiązań budowlanych.

Dostosowanie się do nowych realiów jest możliwe, poprzez:

• edukację i szkolenia, oznaczające podnoszenie świadomości na temat ekoprojektowania i GOZ wśród producentów, wykonawców i inwestorów,
• współpracę w łańcuchu dostaw jako koordynację działań między dostawcami surowców, producentami a recyklerami,
• inwestycje w badania i rozwój poprzez poszukiwanie nowych materiałów i technologii zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju.

Przykładem takich działań jest współpraca z innymi podmiotami w celu opracowania bardziej ekologicznych rozwiązań w branży budowlanej. Analizując podejście producentów izolacji poliuretanowych, wełny mineralnej i styropianu do ekoprojektowania oraz gospodarki obiegu zamkniętego (GOZ), można zauważyć różnorodne strategie mające na celu zrównoważony rozwój i minimalizację wpływu na środowisko.

Firmy z branży termoizolacji kładą duży nacisk na zasady gospodarki obiegu zamkniętego. Niektóre w swoich produktach wykorzystują już 75% surowców pochodzących z recyklingu, a ich nadrzędnym celem jest osiągnięcie minimum 80% do 2030 r. Ponadto, dążą do całkowitego wyeliminowania odpadów trafiających na wysypiska do 2030 r. Współpracują z klientami i partnerami w celu zbierania resztek materiałów z placów budowy i rozbiórek, dając im drugie życie.

Część promuje koncepcję gospodarki obiegu zamkniętego jako model produkcji i konsumpcji oparty na recyklingu dostępnych zasobów tak długo, jak to możliwe, oraz wtórnym obiegu przedmiotów – dzieleniu się, wymianie, pożyczaniu, naprawie. Celem tych działań jest maksymalne wydłużenie żywotności produktów oraz ograniczenie liczby generowanych odpadów. Firmy podkreślają, że ponowne wykorzystywanie surowców i przedmiotów codziennego użytku spowalnia eksploatację zasobów naturalnych, degradację środowiska i utratę różnorodności biologicznej.

Wdrażanie zasad ekoprojektowania i gospodarki obiegu zamkniętego (GOZ) w branży materiałów izolacyjnych niesie za sobą szereg korzyści, jednak nie można zapomnieć o towarzyszących wyzwaniach. Jakie są potencjalne zagrożenia oraz ich wpływ na rynek, ceny i dostępność produktów?

Wśród potencjalnych zagrożeń i wyzwań z pewnością należy zwrócić uwagę na wysokie koszty początkowe wdrożeń. Implementacja nowych technologii produkcyjnych zgodnych z ekoprojektowaniem oraz dostosowanie procesów do wymogów GOZ mogą wiązać się ze znacznymi inwestycjami. Małe i średnie przedsiębiorstwa mogą napotkać trudności finansowe w realizacji takich zmian. Naprzeciw wychodzą instytucje finansujące i programy wsparcia. Nie mniejszym, a równie istotnym zagrożeniem jest brak infrastruktury recyklingowej. Efektywne funkcjonowanie GOZ wymaga rozwiniętej infrastruktury do zbierania, sortowania i przetwarzania odpadów. W wielu regionach brak odpowiednich systemów może utrudniać realizację założeń GOZ.

Ciągle na rynku występuje niedobór surowców wtórnych, już na dzień dzisiejszy rosnące zapotrzebowanie na materiały pochodzące z recyklingu przewyższa ich dostępność, prowadząc do wzrostu cen surowców wtórnych i potencjalnych opóźnień w produkcji. Nie zapominajmy również o problemach z jakością materiałów z recyklingu, które mogą charakteryzować się niższą jakością lub zmiennymi właściwościami, co wpływa na trwałość i efektywność produktów izolacyjnych, powtarzalność produkcji i docelowo trudność w kolejnym wdrożeniu do obiegu. Dodatkowo dynamicznie zmieniające się przepisy dotyczące ochrony środowiska mogą stanowić wyzwanie dla producentów w zakresie ich spełniania i dostosowywania się do nowych wymogów.

Co z wpływem na rynek, ceny i dostępność produktów? Z pewnością początkowe inwestycje w technologie zgodne z ekoprojektowaniem oraz potencjalnie wyższe koszty surowców wtórnych mogą prowadzić do wzrostu cen materiałów izolacyjnych, a brak odpowiedniej infrastruktury recyklingowej oraz niedobór surowców wtórnych mogą skutkować ograniczoną dostępnością niektórych produktów izolacyjnych na rynku. Warto szukać w tym precedensie szansy, ponieważ producenci, którzy szybko dostosują się do wymogów GOZ i ekoprojektowania, mogą zyskać przewagę konkurencyjną, podczas gdy inni mogą stracić udział w rynku z powodu opóźnień w adaptacji.

W branży trwają dyskusje na temat wpływu regulacji Zielonego Ładu i oczekiwań legislacji. Tematyka wyzwań związanych z wdrażaniem GOZ i ekoprojektowania jest szeroko omawiana podczas wydarzeń branżowych. Dla przykładu, globalna firma produkująca chemikalia o strategicznym dla producentów znaczeniu, już w 2019 r. zorganizowała konferencję poświęconą tworzywom sztucznym w branży budowlanej w kontekście gospodarki o obiegu zamkniętym, angażując przedstawicieli biznesu, administracji publicznej oraz stowarzyszenia branżowe w dyskusję na ten temat.

Podsumowując, choć wdrażanie ekoprojektowania i GOZ w sektorze materiałów izolacyjnych stwarza pewne wyzwania, stanowi również szansę na innowacje, zwiększenie efektywności i zrównoważony rozwój branży.

Literatura

1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE z dnia 21 października 2009 r. ustanawiająca ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów związanych z energią.
2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088.