Przemysł cementowy w Polsce na drodze do neutralności klimatycznej

„Po niższej sprzedaży spowodowanej długą i mroźną zimą, rok 2021 może zakończyć się 1,8% spadkiem sprzedaży cementu” – poinformował Krzysztof Kieres, przewodniczący Stowarzyszenia Producentów Cementu, podczas konferencji prasowej online, która odbyła się 29 kwietnia 2021 r.

W konferencji prasowej Stowarzyszenia Producentów Cementu (SPC) wzięli udział: 

• Krzysztof Kieres – przewodniczący Stowarzyszenia Producentów Cementu (prezes zarządu i dyrektor generalny Dyckerhoff Polska),
• Andrzej Reclik – członek zarządu Stowarzyszenia Producentów Cementu (prezes zarządu i dyrektor generalny GÓRAŻDŻE CEMENT),
• Janusz Miłuch – członek zarządu Stowarzyszenia Producentów Cementu (prezes zarządu i dyrektor generalny Cement Ożarów),
• Xavier Guesnu – członek zarządu Stowarzyszenia Producentów Cementu (prezes zarządu i dyrektor generalny Lafarge Cement),
• Włodzimierz Chołuj – członek arządu Stowarzyszenia Producentów Cementu (członek zarządu CEMEX Polska),
• prof. Jan Deja – dyrektor Biura Zarządu Stowarzyszenia Producentów Cementu.

Konferencję prowadził Zbigniew Pilch, szef marketingu Stowarzyszenia Producentów Cementu.

Nowoczesny przemysł cementowy

W opracowanym w 2020 r. Raporcie Ernst&Young na temat wpływu branży cementowej na polską gospodarkę stwierdzono, że w 2017 r. sektor wygenerował ok. 3,8 mld wartości dodanej w polskiej gospodarce oraz ok. 1,9 mld zł wpływów do budżetu sektora finansów publicznych. Stanowiło to odpowiednio 0,21% wartości dodanej, 0,39% wpływów do budżetu sektora finansów publicznych.

Przemysł cementowy w Polsce skupiony jest wokół 13 zakładów cementowych zlokalizowanych w 8 województwach. Dlatego dzięki działalności branży cementowej rozwija się także Polska lokalna – powiaty i gminy, w których znajdują się cementownie. Do budżetów gmin i powiatów tylko w 2017 r. trafiło 195 mln zł.

Branża cementowa i budownictwo są kluczowe dla polskiej, gospodarki generując blisko 2 mln miejsc pracy i odpowiadając za 8% PKB.

Sektor cementowy zatrudnia bezpośrednio 3,5 tys. osób, a w ramach łańcucha dostaw oraz sieci podwykonawców generuje blisko 22 tys. miejsc pracy, szczególnie w sektorach: transportu, usług pocztowych i telekomunikacyjnych, górnictwa i wydobycia oraz energii elektrycznej, gazu, wody i recycklingu.

W ciągu ostatnich 30 lat przedsiębiorstwa cementowe zainwestowały ok. 10 mld zł w polskie zakłady, stawiając je w szeregu najnowocześniejszych w Europie. Szereg tych inwestycji był związany z ograniczeniem lub zminimalizowaniem oddziaływania na środowisko. Do najważniejszych osiągnięć branży cementowej w tym zakresie można zaliczyć:

• redukcję emisji CO₂ o 30% (obecnie emisja przemysłu cementowego stanowi ok. 2% całkowitej emisji CO₂ w Polsce),
• obniżenie emisji pyłów do atmosfery o ponad 99%,
• istotne zmniejszenie zużycia ciepła (z 5700 kJ/kg do 3600 kJ/kg),
• redukcję zużycia energii oraz wody.

Polski przemysł cementowy od kilkunastu lat stosuje paliwa alternatywne. Dzięki temu ogranicza zużycie węgla i obniża globalną emisję CO₂, co stanowi istotny wkład w realizację celów Europejskiego Zielonego Ładu i Gospodarki o Obiegu Zamkniętym. 

Sprzedaż cementu w Polsce

Według danych GUS produkcja cementu w styczniu i lutym 2021 r. kształtowała się na bardzo niskich poziomach, co w dużej mierze wynikało z niesprzyjających warunków atmosferycznych. Jednak już w marcu produkcja cementu była praktycznie taka sama jak w marcu 2020. 

W konsekwencji wyniki I kwartału 2021 r. są znacznie gorsze – spadek o 20% w stosunku do pierwszego kwartału 2020 r. Jest to 3,027 mln ton cementu w 2021 r. wobec 3,758 mln ton w 2020.

„Nasza gospodarka rozwija się i zużywa cement. Obecnie konsumpcja cementu w Polsce sięga 500 kg na osobę. W 2021 r. oczekujemy lekkiego spadku sprzedaży cementu wynoszącego 1,8%. Powodem jest mroźna i długa zima. W styczniu i lutym wystąpił drastyczny spadek sprzedaży cementu, który będzie trudny do nadrobienia w kolejnych miesiącach. Minister infrastruktury Andrzej Adamczyk, podczas konferencji o prognozach budownictwa, zapowiedział, że konsumpcja cementu może być jeszcze większa, mówiąc, że «budownictwo będzie kołem zamachowym gospodarki pocovidowej». Na to liczymy i jesteśmy do tego wyzwania przygotowani” – wyjaśniał Krzysztof Kieres, przewodniczący Stowarzyszenia Producentów Cementu.

Instytut Prognoz i Analiz Gospodarczych przewiduje sprzedaż cementu na rynku krajowym w 2021 r. na poziomie 18,5 mln ton. W 2022 r., przy założeniu, że działalność gospodarcza będzie uwolniona, IPiAG prognozuje wzrost rynku o 4,3%, co pozwoli na sprzedaż 19,3 mln ton cementu. Zastrzec jednak należy, że prezentowany scenariusz obarczony jest dużą niepewnością, a bilans ryzyk wskazuje raczej na większe prawdopodobieństwo przyszłej korekty prognozy w dół niż w górę.

Według danych za 2020 r. Polska jest drugim producentem cementu w Europie za Niemcami i Włochami.

Regulacje kluczowe dla branży cementowej

Przemysł cementowy w Polsce i Europie popiera wprowadzenie Europejskiego Zielonego Ładu. 

W odpowiedzi na działania Komisji Europejskiej w maju 2020 została przedstawiona Mapa Drogowa przygotowana przez Europejskie Stowarzyszenie Przemysłu Cementowego CEMBUREAU i przyjęta przez wszystkie kraje członkowskie, która zakłada ograniczenie emisji CO₂ o ok. 40% w 2030 r. dla producentów cementu i betonu i osiągnięcie neutralności klimatycznej w 2050 r.

Cel będzie realizowany m.in. poprzez poprawę efektywności energetycznej, stosowanie paliw alternatywnych oraz dodatków mineralnych do cementu, optymalizację projektowania mieszanek betonowych oraz ogromnie kosztowne technologie wychwytywania i magazynowania (CCS) lub wykorzystania CO₂ (CCU).

Przemysł cementowy jest sektorem, który ponosi coraz większe koszty związane z Europejskim Systemem Handlu Emisjami. Cementownie muszą dokupować uprawnienia do emisji CO₂ i ilość ta będzie systematycznie wzrastała. W roku 2020 niedobór uprawnień wynosił już ponad 2,85 mln ton CO₂.

W aktualnych warunkach nie tylko polskie, ale i europejskie zakłady cementowe coraz dotkliwiej odczuwają skutki finansowe zmiany przepisów, w których brakuje spojrzenia na specyfikę poszczególnych sektorów.

„W latach 2017–2021 cena uprawnień do emisji CO₂ wzrosła z 5 do 43 euro za tonę. Sprawdziłem, i dzisiaj na giełdzie ta cena sięga już 46–48 euro za tonę” – poinformował Janusz Miłuch, członek zarządu Stowarzyszenia Producentów Cementu.

Od początku roku 2021 mamy do czynienia z olbrzymim wzrostem cen uprawnień do emisji CO₂ (wzrost o ponad 20 euro), co bezpośrednio przełożyło się na wzrost cen energii elektrycznej. W takich warunkach branża cementowa, będąca poza systemem rekompensat, znalazła się w dość trudnej sytuacji.

Branża cementowa w Polsce stoi na stanowisku potrzeby wyrównania jej szans przez dostęp do systemu wsparcia, jakim są rekompensaty za wzrost cen energii elektrycznej spowodowany przez ETS. Apeluje do Rządu RP i Komisji Europejskiej o wpisanie przemysłu cementowego na listę przemysłów energochłonnych narażonych na wzrost kosztów pośrednich cen energii 

Udział kosztów energii w produkcji cementu to nawet 30–40%, z kolei w ciągu ostatnich lat energia elektryczna podrożała niemal o połowę.

Import cementu spoza UE

Lawinowo rosnący import cementu do Polski z Białorusi jest zagrożeniem dla funkcjonowania polskich cementowni, miejsc pracy i stoi w sprzeczności z celami polityki klimatycznej. W ujęciu gospodarczym jest to zjawisko stawiające polskie zakłady obciążone wysokimi kosztami emisji CO₂ w nierównej pozycji z importerami. 

Import cementu spoza Unii Europejskiej powoduje, że mamy do czynienia z dużo bardziej niekorzystnym oddziaływaniem na środowisko, ale też z utrudnioną konkurencyjnością w przypadku braku ochrony przed producentami nieobciążonymi kosztami uprawnień CO₂, które z roku na rok są coraz wyższe.

W 2020 r. nastapił wzrost o 80% importu cementu do Polski z samej tylko Białorusi, do 440 tys. ton. 

„To połowa produkcji średniej wielkości cementowni” – wyjaśniał Janusz Miłuch.

Co więcej, jeżeli chcielibyśmy wysłać nasz cement na Białoruś, to dla polskich producentów wymaga to uzyskania odpowiedniego certyfikatu, co potrafi trwać nawet cały miesiąc i skutecznie opóźniać dostawy do klientów. Podobny zabieg wcześniej zastosowano w Rosji. Z kolei transporty z Białorusi realizowane są bardzo szybko, co na pewno nie ułatwia skrupulatnej kontroli dostosowania do funkcjonujących w Polsce norm.

Import cementu z Ukrainy, wynoszący w 2019 r. 21 tys. ton wzrósł o 50% w 2020 r. do 32 tys. ton.

Cement jest także importowany do Polski z Turcji. Jest transportowany statkami, które opływając Europę dookoła, zwiększają globalną emisję CO₂. Import z Turcji który w 2019 r. wynosił 25 tys. ton, w 2020 r. zmniejszył się do 18 tys. ton.

„Polska branża cementowa z zadowoleniem przyjęła poparcie przez Parlament Europejski wprowadzenia Mechanizmu Ochrony Granic (CBAM), który potwierdza prezentowane i postulowane opinie branży cementowej. Tylko współistnienie CBAM i darmowych alokacji wynikających z EU ETS daje możliwości inwestycyjne branży cementowej w nowe technologie, w szczególności wychwytywania, składowania czy wykorzystywania CO₂” – tłumaczył prezes Janusz Miłuch.

Do chwili obecnej Rząd RP nie przedstawił oficjalnego stanowiska w sprawie mechanizmu CBAM. Jednak z prezentowanych stanowisk przedstawicieli Rządu RP, Parlamentu RP i polskich europosłów wynika, że zdecydowanie popierają postulaty przemysłu cementowego.

Branża cementowa w Polsce wyraża nadzieję, że w dalszych pracach nad kształtem CBAM, polski rząd i europarlamentarzyści będą z dotychczasowym zaangażowaniem chronić przemysł cementowy w Polsce.

Coraz więcej paliw alternatywnych w cementowniach

Cementownie pozwalają eliminować odpady w sposób bezpieczny dla środowiska. Dzieje się tak, dzięki właściwościom procesu produkcji klinkieru cementowego, który pozwala na wykorzystanie zamiast paliw kopalnych, np. takich jak węgiel, paliw alternatywnych, produkowanych z odpadów. Nie są to czyste odpady, ale odpady przekształcone w paliwo alternatywne RDF, o określonej jakości i kaloryczności. Tak przygotowane paliwo podawane jest do pieca cementowego.

Przewagą zakładów cementowych w termicznym zagospodarowaniu odpadów jest bardzo wysoka temperatura panująca w piecu cementowym, przekraczająca 1400ºC. Dzięki tak wysokiej temperaturze proces współspalania jest bezodpadowy. Wszystkie substancje powstające podczas spalania paliwa alternatywnego zostają wbudowane w skład klinkieru cementowego stanowiąc ok. 4% jego składu. Ten fakt znacząco odróżnia piece cementowe od spalarń odpadów. Jest to tzw. proces co-processingu, pozwalający nie tylko na odzysk energii termicznej, ale także wykorzystanie części nieorganicznej w docelowym produkcie.

Nowoczesne instalacje i surowe limity emisyjne w cementowniach zapewniają bardzo bezpieczne i efektywne współspalanie paliw alternatywnych. Zastępowanie węgla paliwami alternatywnymi, które obecnie jest na poziomie 70%, obniża także emisję CO₂, co jest ważne w dążeniu do neutralności emisyjnej. 

Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że cementownie nie są odpowiedzialne za podwyżki cen odbioru odpadów komunalnych od mieszkańców. Mogą co najwyżej odpowiadać za 2% wzrostu kosztów, jakimi obciąża się gospodarstwa domowe.

Przemysł cementowy aktywnie uczestniczy w realizacji celów redukcyjnych określonych przez Komisję Europejską. W maju 2020 roku przemysł cementowy w Europie przedstawił Mapę Drogową dojścia do gospodarki zeroemisyjnej do roku 2050. Mapa zakłada osiągnięcie neutralności emisyjnej w całym łańcuchu dostaw cementu, od produkcji, przez wykorzystanie cementu w betonie wbudowanym w budynkach i konstrukcjach, eksploatację aż do ponownego wykorzystania lub recykling. 

Przemysł cementowy z jednej strony jest właściwie przemysłem bezodpadowym, a z drugiej sam zagospodarowuje odpady z innych branż jak np. popioły lotne, żużle wielkopiecowe czy reagipsy w ilości ok. 5 mln ton oraz wykorzystuje paliwa alternatywne.

Produkcja klinkieru cementowego to pierwszy etap w produkcji cementu, którego świat produkuje i zużywa ponad 4 mld ton rocznie. To właśnie na etapie produkcji klinkieru emitowany jest CO₂, powstający w wyniku rozkładu węglanu wapniowego do tlenku wapnia i CO₂.

„Sektor cementowy zamierza koncentrować się w nadchodzących latach m.in. na inwestycjach w odnawialne źródła energii czy budowę elektrowni zasilanych odpadami - dodał Xavier Guesnu” – członek zarządu Stowarzyszenia Producentów Cementu.

Przemysł cementowy gwarantem bezpieczeństwa budowlanego

Przemysł cementowy w Polsce zapewnia stałą dostępność kluczowego surowca budowlanego, jego najwyższą jakość zgodną z normami oraz wsparcie merytoryczne dla realizacji nawet najbardziej skomplikowanych inwestycji budowlanych. Dzięki temu wspiera też walkę z deficytem mieszkaniowym w Polsce.

Przemysł produkcji materiałów w tym cementu i betonu, ma kluczowe znaczenie dla całej gospodarki, w tym także dla budownictwa oraz powiązanych z nim branż.

Zapewnienie ciągłości i bezpieczeństwa dostaw cementu i betonu jest krytycznie ważne dla realizacji inwestycji publicznych i prywatnych, w tym szczególnie wchodzących w skład Krajowego Planu Odbudowy.

Sektor cementowy będzie pełnił istotną rolę w procesie odbudowy po pandemii COVID-19, zapewniając niezbędne dostawy materiałów budowlanych do realizacji inwestycji infrastrukturalnych, mieszkaniowych, energetycznych czy wspierających rozwój systemu ochrony zdrowia.

„Przemysł cementowy jest gotowy sprostać produkcji oraz dostawom cementu i betonu, na które zapotrzebowanie w najbliższych latach będzie generował Krajowy Plan Odbudowy. W Polsce cały czas brakuje ok. 2 mln mieszkań. Szansą na zaspokojenie potrzeb rynku mieszkaniowego może być budownictwo z prefabrykatów, które jest szybsze i tańsze” – zadeklarował Andrzej Reclik, członek zarządu Stowarzyszenia Producentów Cementu.

Nowe rozwiązania ograniczające emisję

Przemysł będąc odpowiedzialnym i realizując cele Green Deal, poszukuje rozwiązań i prowadzi badania nad ograniczeniem emisji CO₂. Sektor cementowy zamierza koncentrować się w nadchodzących latach m.in. na: 

• powiększeniu bazy surowców zdekarbonizowanych, co pozwoli na pewną redukcję CO₂, 
• maksymalizacji wykorzystania paliw alternatywnych, 
• poprawie w zakresie efektywności energetycznej i praktycznie całkowitym przejściu na energię elektryczną produkowaną ze źródeł odnawialnych,
• optymalizacji projektowanych budynków,
• opracowaniu nowych rodzajów cementów i betonów, które pozwolą uzyskać wymagane właściwości i trwałość, przy jednoczesnym zmniejszeniu ich śladu węglowego, 
• wdrażaniu na skalę przemysłową instalacji do wychwytywania CO₂ oraz metod wykorzystania wychwyconego gazu, które pozwolą na wyeliminowanie go z atmosfery.

„W cementowni Brevik w Norwegii powstaje instalacja do magazynowania CO₂ pod wodą. CO₂ może też być magazynowane w wyrobiskach pokopalnianych” – tłumaczył Andrzej Reclik.

Odpowiedzialny przemysł cementowy

Prof. Jan Deja, dyrektor Biura Zarządu Stowarzyszenia Producentów Cementu uważa, że branża cementowa w Polsce pracuje na europejskim i światowym poziomie i jest przygotowana do nowych wyzwań. Jednak wzrost kosztów energii elektrycznej i praw do emisji CO₂ oraz brak możliwości uzyskania rekompensat znacznie obniżają konkurencyjność krajowego i europejskiego sektora cementowego.

„Modernizujemy zakłady w Polsce m.in. w Rudnikach czy Małogoszczu. Wiele inwestycji jest i będzie prowadzonych również w pozostałych zakładach cementowych. Jednak muszę stwierdzić, że mierzymy się z nierównymi obciążeniami prowadzenia działalności w stosunku do cementowni zlokalizowanych za naszą wschodnią granicą, która jest także granicą Unii Europejskiej. Na Bugu nie ma kurtyny, która ograniczy przepływ CO₂. Więc apelujemy do rządzących o wspieranie naszych działań. Ostatnie szacunki mówią, że w 2030 roku koszty uprawnień do emisji CO₂ sięgną 70 euro za tonę. To może doprowadzić do przeniesienia produkcji klinkieru cementowego poza granice Unii Europejskiej” – mówił prof. Jan Deja.

Do 2025 roku około 30% potencjału wytwórczego klinkieru cementowego w Unii Europejskiej może zostać zlikwidowane ze względu na utratę konkurencyjności. 

Źródło: SPC

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!