Nowe przepisy UE dotyczące jakości powietrza

Dlaczego należy zmodernizować przepisy UE dotyczące jakości powietrza właśnie teraz? Chociaż zanieczyszczenie powietrza dotyczy nas wszystkich, największy wpływ ma na wrażliwe grupy społeczne: dzieci, osoby ze schorzeniami, osoby starsze oraz ludzi żyjących w gorszych warunkach społeczno-ekonomicznych.

Ponadto zanieczyszczenie powietrza zagraża środowisku, ponieważ powoduje zakwaszanie, eutrofizację i niszczenie warstwy ozonowej, a co za tym idzie – szkody w lasach, ekosystemach i uprawach. Podczas gdy ekosystemy już cierpią z powodu nadmiernego poziomu azotu w wodzie, wytrącanie się tego pierwiastka z powietrza powoduje jeszcze większe zanieczyszczenie. 

Ostatnia aktualizacja dyrektyw w sprawie jakości powietrza pochodzi z 2008 r. Od tego czasu pojawiły się nowe dowody naukowe na temat wpływu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie. W zmienionych wytycznych WHO dotyczących jakości powietrza opublikowanych we wrześniu 2021 r. zaleca się wprowadzenie bardziej rygorystycznych norm.

Ocena adekwatności dyrektyw ws. jakości powietrza wykazała, że przepisy w obecnym kształcie przyczyniły się do zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza. W porównaniu z latami 90. XX wieku liczba przedwczesnych spowodowanych nim zgonów jest o około 70 proc. mniejsza. Powietrze w Europie jest jednak nadal zbyt zanieczyszczone, co przynosi szkody dla zdrowia i środowiska.  

W jaki sposób proponowane zmiany przyczynią się do poprawy jakości powietrza?

Wraz z innymi unijnymi politykami proponowana dyrektywa zmniejszy liczbę przedwczesnych zgonów związanych z głównym zanieczyszczeniem powietrza – pyłem drobnym (PM2,5) – o ponad 75 proc. w ciągu dziesięciu lat. Pozwoli również ograniczyć liczbę i powagę chorób, spowodowanych lub pogłębionych przez zanieczyszczenie powietrza, takich jak choroby układu oddechowego i układu krążenia.

Proponowane przepisy ustanawiają przejściowe unijne normy jakości powietrza na 2030 r., lepiej dostosowane do zaleceń WHO, a jednocześnie wprowadzają UE na drogę do osiągnięcia zerowego poziomu zanieczyszczenia powietrza najpóźniej do 2050 r., w synergii z działaniami na rzecz neutralności klimatycznej. W tym celu proponujemy, aby regularnie przeprowadzać przegląd norm jakości powietrza polegający na ich ponownej ocenie w świetle najnowszych dowodów naukowych oraz zmian społecznych i technologicznych. Pierwszy przegląd zostanie przeprowadzony do końca 2028 r., w szczególności w celu zapewnienia pełnej zgodności z zaleceniami WHO.

Na przykład roczna wartość dopuszczalna dla pyłu drobnego (PM2,5) zostanie zmniejszona do 2030 r. o ponad połowę – z 25 µg/m³ do 10 µg/m³.  

Dzięki zmianie dyrektywy osoby, które doznały uszczerbku na zdrowiu z powodu zanieczyszczenia powietrza, będą miały prawo do odszkodowania w przypadku, gdy naruszone zostały odpowiednie unijne przepisy. Będą one również miały prawo do bycia reprezentowanymi przez organizacje pozarządowe w drodze powództw zbiorowych o odszkodowanie. Proponowana dyrektywa pozwoli lepiej wyjaśnić kwestie dostępu do wymiaru sprawiedliwości, skutecznych kar i lepszego informowania opinii publicznej na temat jakości powietrza.

Udoskonalone przepisy dotyczące monitorowania i modelowania jakości powietrza umożliwią ściślejszą kontrolę zgodności z normami również przy niższych poziomach stężeń, które także są szkodliwe, oraz będą wspierać bardziej wydajne i skuteczne działania pozwalające zapobiegać naruszeniom norm i na nie reagować.

Proponowane przepisy będą bardziej wspierać władze lokalne w dążeniu do czystszego powietrza. Oprócz rozwiązania problemu przekraczania norm jakości powietrza we wniosku zawarto wymóg sporządzenia planów zapobiegawczych dotyczących jakości powietrza, jeżeli istnieje ryzyko przekroczenia wartości dopuszczalnej w 2030 r.

Przegląd przyczyni się również do usprawnienia i uproszczenia obowiązujących przepisów, ponieważ połączy w jednej dyrektywie obecne dwie dyrektywy dotyczące jakości powietrza.

Wniosek nie przewiduje konkretnych środków, które trzeba wprowadzić, lecz określa normy jakości powietrza, które należy wszędzie osiągnąć. Państwa członkowskie będą nadal odpowiedzialne za wybór najbardziej odpowiednich środków służących osiągnięciu tych norm i za dostosowanie ich do warunków krajowych i lokalnych.

Jakie są koszty zanieczyszczenia powietrza dla społeczeństwa i jakie będą korzyści ze zmiany dyrektywy?

Ogółem skutki zanieczyszczenia powietrza kosztują społeczeństwo około 231–853 mld euro rocznie, w tym 8 mld euro za same utracone dni robocze. Dotyczy to również bezpośrednio gospodarki UE, a uszkodzenia budynków, szkody dla ekosystemów, plonów i lasów również sięgają dziesiątki miliardów euro rocznie.

Koszty spełnienia nowych norm mają się utrzymać na poziomie znacznie poniżej 0,1 proc. PKB, a korzyści dla gospodarki i społeczeństwa przewyższą koszty przynajmniej siedmiokrotnie. Koszty poprawy jakości powietrza będą niższe dzięki istotnym dodatkowym korzyściom płynącym z innych polityk, takich jak działania w dziedzinie klimatu. Oczekuje się, że produkcja przemysłowa i roślinna wzrosną, natomiast koszty przestrzegania nowych norm zmniejszą się z czasem.

Szacuje się, że do 2030 r. łączne korzyści brutto dla społeczeństwa wyniosą od 42 do 121 mld euro rocznie, natomiast całkowity koszt środków łagodzących i związanych z nimi wydatków administracyjnych wyniósłby 5,7 mld euro rocznie.

Normy na 2030 r.

Normy zaproponowane na 2030 r. opierają się na ocenie skutków dla zdrowia, wykonalności technicznej i skutków społeczno-gospodarczych. Uwzględniono w nich wkład istniejących już i proponowanych nowych polityk, takich jak polityka klimatyczna, energetyczna, transportowa i środowiskowa, a zwłaszcza pakiet „Gotowi na 55” obejmujący działania dotyczące efektywności energetycznej i oze, REPowerEU, strategia obniżenia emisji metanu, kompleksowa strategia na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności, strategia na rzecz bioróżnorodności i inicjatywa „Od pola do stołu”. Ponadto oczekuje się, że ograniczenie emisji z pojazdów nastąpi w wyniku wdrożenia nowych norm emisji z pojazdów – Komisja pracuje obecnie nad nowymi wnioskami dotyczącymi tego tematu.

Jakie będą międzynarodowe skutki zmiany dyrektywy?

Podnosząc własne normy jakości powietrza niedługo po zmianie norm WHO, UE daje przykład innym. UE będzie nadal propagować politykę czystego powietrza na arenie międzynarodowej, zarówno w ramach działań dwustronnych, jak i wielostronnych. Obejmują one politykę sąsiedztwa, konwencję w sprawie zanieczyszczenia powietrza Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych (EKG ONZ), partnerstwa strategiczne na całym świecie oraz na forach i w organizacjach międzynarodowych, takich jak Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP), Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO), Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) oraz Rada Arktyczna. UE dzieli się wiedzą fachową i promuje bardziej rygorystyczne przepisy oraz ambitniejsze zobowiązania w zakresie czystego powietrza.

W szczególności UE odgrywa ważną rolę w konwencji w sprawie zanieczyszczenia powietrza EKG ONZ, która stanowi najbardziej zaawansowane międzynarodowe ramy prawne dotyczące kwestii czystego powietrza. UE i wszystkie państwa członkowskie są stronami tej konwencji, a UE jest stroną wszystkich jej najnowszych protokołów, w tym protokołu z Göteborga, w którym określono pułapy emisji. 

Zanieczyszczenie powietrza ze źródeł w UE wpływa również na jakość powietrza w sąsiednich regionach. Bardziej ambitna dyrektywa w sprawie jakości powietrza nie tylko zapewni czystsze powietrze w UE, ale ma również zmniejszyć zanieczyszczenie powietrza w innych częściach świata.

Ogólne korzyści gospodarcze wynikające z przeglądu przyczynią się do zwiększenia konkurencyjności gospodarki UE, np. dzięki obniżeniu kosztów opieki zdrowotnej, zmniejszeniu liczby utraconych dni roboczych i zmniejszeniu szkód w uprawach, lasach i budynkach. Ponadto dzięki czystszemu powietrzu europejskie miasta staną się atrakcyjniejszym miejscem do życia i prowadzenia działalności gospodarczej. 

Źródło: Komisja Europejska

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!