Dyrektywa budynkowa EPBD – jak wspierać renowację budynków w Polsce

W Polsce, spośród 14 milionów budynków 6,2 miliona to budynki mieszkalne, z czego większość (5,6 miliona) stanowią budynki jednorodzinne. Najwięcej budynków – 21% – pochodzi z okresu 1945–1970, 13% zostało zbudowanych w latach 1979–1988, 11% w okresie 1918–1944, 5% przed rokiem 1918, natomiast około 6% odpowiednio w latach 2012–2016 oraz 2017–2021¹.

Dominującym źródłem energii do ogrzewania gospodarstw domowych jest ogrzewanie sieciowe (40%), węgiel (36%), gaz ziemny (13%) oraz inne źródła (11%). Do przygotowania ciepłej wody około 32% gospodarstw domowych korzystało z ogrzewania sieciowego, około 24% – z energii elektrycznej, około 17% używało gazowych podgrzewaczy wody, natomiast około 25% gospodarstw – dwufunkcyjnych kotłów (paliwo stałe – 15%, gaz – 10%).

Około 70% tego zasobu to budynki niewłaściwie zaizolowane, a więc nieefektywne energetycznie, a około 3 mln jest wciąż ogrzewanych paliwami stałymi, co jest źródłem tzw. niskiej emisji pyłów i smogu. Ponad 80% zanieczyszczenia rakotwórczym benzoapirenem pochodzi z sektora komunalnego, podobnie jak około 40% pyłów zawieszonych, PM₁₀ i PM _2.5. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia powoduje to ponad 40 tysięcy wcześniejszych zgonów rocznie, a także liczne choroby, w tym w szczególności układu krwionośnego oraz oddechowego i nowotwory. Dlatego też w opublikowanej w lutym 2022 r. Długoterminowej Strategii Renowacji Budynków (DSRB) polski rząd przewidział, że do roku 2050 7,5 miliona budynków przejdzie renowację.

Pomimo faktu, że DSRB weszła w życie już dwa lata temu, dokument nie doczekał się operacjonalizacji, a istniejące programy wsparcia wymiany starych kotłów czy termomodernizacji nie zostały wprost powiązane z jej celami.  

Problemy strukturalne blokujące renowację budynków w Polsce:

• fragmentaryczne podejście i działanie administracji publicznej nastawione na realizację tylko swoich, wąsko pojetych zadań – MRiT – budynki wielorodzinne, MKiŚ/NFOŚiGW – budynki wielorodzinne, MFiPR – Społeczny Fundusz Klimatyczny – wsparcie najuboższych;
• w konsekwencji, brak skutecznej polityki informacyjnej na temat korzyści społecznych wynikających z kompleksowej modernizacji budynków, która jednocześnie budzi coraz większe obawy społeczne w kontekście nowych dyrektyw unijnych z pakietu Fit for 55, np. o charakterystyce energetycznej budynków (EPBD);
• nieefektywne procedury wydawanie środków publicznych na modernizację energetyczną budynków – 2/3 czasu programu – 1/3 wydatkowanego budżetu - brak systemowego pomiaru efektów programów wsparcia publicznego;
• luka inwestycyjna w samorządach i rosnąca liczba pustostanów (w 2020 r. liczba pustostanów wyniosła ok. 60 tys.*)
• niski stopień wykorzystania finansowania komercyjnego i systemowego zaangażowania Międzynarodowych Instytucji Finansowych (IFIs);
• brak niefinansowych narzędzi wsparcia, które przyspieszyłyby procesy modernizacji budynków – systemowego doradztwa (One-Stop-Shops), klas energetycznych, zintegrowanych repozytoriów danych o budynkach i ich kondycji technicznej;
• brak powiązania skali oszczędności energii z wysokością wsparcia publicznego, a w konsekwencji suboptymalny zakres inwestycji, niewykorzystanie wszystkich możliwości technologicznych (np. odzysku ciepła), a także korzyści z wdrożenia zasady pierwszeństwa efektywności energetycznej;
• „zasypywanie” problemu rosnących cen zaopatrzenia budynków w ciepło i prąd zamiast trwałego rozwiązania problemu (koszt dopłat w 2022–2023 to 3,6% PKB)**

Wokół dyrektywy EPBD, z powodu nieprofesjonalnej komunikacji administracji publicznej, narosło wiele mitów, m.in, że spowoduje wywłaszczenia, zablokuje obrót nieruchomościami lub że nie będzie można instalować kotłów gazowych.

Tymczasem, skuteczne wdrożenie dyrektywy EPBD i jej najważniejszych elementów, w szczególności systemu klas energetycznych budynków, Krajowego Planu Renowacji, instytucji wsparcia dla mieszkańców, rodzi nadzieję na pokonanie wielu problemów strukturalnych, z którymi Polska mierzy się od lat, w tym przede wszystkim zmniejszenia lub nawet likwidację ubóstwa energetycznego, ale też kosztów utrzymania domów i mieszkań dla dużej części społeczeństwa. Pozwoli także stopniowo realizować wyzwanie, jakim jest konieczność modernizacji budynkow w Polsce ze względów społecznych (ubóstwo energetyczne i wysokie ceny energii), gospodarczych (impuls rozwojowy) oraz środowiskowych (zmiany klimatu).

Konferencję Fali Renowacji otworzyła wiceminister Urszula Zielińska z Ministerstwa Klimatu i Środowiska podkreślając, że musimy wyremontować nasze budynki nie tylko ze względów klimatycznych i ekologicznych, ale przede wszystkim społecznych, bo to jedyny skuteczny sposób na zlikwidowanie ubóstwa energetycznego w naszym kraju. Dlatego różne środowiska, administracji rządowej i samorządowej, biznesu oraz organizacji pozarządowych powinny współpracować, udzielając rzetelnych informacji o skutkach dyrektywy EPBD i edukować społeczeństwo na temat korzyści wynikających z jej wdrożenia. Rząd z kolei powinien zadbać o grupy najbardziej wrażliwe, a jednocześnie wykorzystać wszystkie instrumenty, które przewiduje dyrektywa, do wsparcia mieszkańców w obniżaniu rachunków za prąd i ciepło.

„Dyrektywa ma szansę wyzwolić impuls dla przygotowania polityki publicznej opartej na dowodach, która skierowana będzie na realizację tych celów, a której towarzyszyć będą odpowiednio dobrane środki finansowe i rozwiązania organizacyjne” – podkreślała Justyna Glusman, dyrektor zarządzająca Fali Renowacji podczas konferencji.

Posłanka Gabriela Lenartowicz wyjaśniła, że dzięki tej dyrektywie w Unii Europejskiej stworzymy standardy, dzięki którym nie będziemy inwestować w wampiry energetyczne, a każdy kraj dostosuje te przepisy do warunków, które w nim panują. Z kolei Robert Gajda, wiceprezes Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej tłumaczył, że dyrektywa nie przewiduje kar za brak modernizacji budynku.

Na konferencji swój panel mieli też przedstawiciele biznesu. Prezesi firm członkowskich Fali Renowacji – Daikin, Danfoss, Knauf Insulation, ROCKWOOL, Signify i Velux – podkreślali, że rządy państw Unii Europejskiej, wdrażając dyrektywę budynkową, w tym Krajowe Plany Renowacji, mają szansę na zaproponowanie długoterminowych ram działania dla przemysłu. W tym kontekście powinny brać pod uwagę perspektywę globalną, bo udział europejskiego przemysłu w światowym PKB od lat maleje. Polskie władze publiczne powinny wspierać regulacje, które służą rozwojowi kraju, technologii oraz innowacji.

Zobacz polską wersję dyrektywy >>

¹ Długoterminowa Strategia Renowacji dla Polski (2022), spis powszechny (2021)

Źródło: Stowarzyszenie Fala Renowacji