Powstanie Centralna Ewidencja Emisyjności Budynków - nowy projekt w konsultacjach

Zły stan jakości powietrza w Polsce został potwierdzony w wyroku z dnia 22 lutego 2018 r. Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. TSUE uznał, że Polska uchybiła zobowiązaniom wynikającym z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza. Od 2007 r. do 2015 r. dobowe wartości dopuszczalne dla stężenia pyłu PM10 były przekraczane w 35 strefach oceny i zarządzania jakością powietrza, a roczne wartości w 9 strefach. Natomiast dotychczasowe środki legislacyjne i administracyjne podjęte w Polsce w celu ograniczenia nieprzepisowych wartości są niewystarczające.

Trybunał podkreślił dodatkowo, że zanieczyszczenie pyłem PM10 w Polsce jest spowodowane głównie tzw. niską emisją (czyli emisją na wysokości nieprzekraczającej 40 metrów) z ogrzewania gospodarstw domowych. Fatalna jakość powietrza w Polsce była przedmiotem raportów NIK, które od 2000 roku również wskazują, że głównym czynnikiem wpływającym na złą jakość powietrza w Polsce jest niska emisja. Pochodzi ona w większości z sektora bytowo-komunalnego, gdzie stosuje się niskiej jakości urządzenia grzewcze, czyli kotły na paliwo stałe. Według danych Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami domowe systemy grzewcze odpowiadają za około 43% emitowanego w Polsce szkodliwego dla zdrowia pyłu PM2,5 oraz za aż 87% emisji wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, w tym rakotwórczego benzopirenu.

Prowadzone w Polsce badania wskazują, że ponad 80% budynków jednorodzinnych w Polsce jest ogrzewanych paliwami stałymi. Aż 3 miliony takich budynków ma przestarzałe i nisko sprawne kotły na węgiel i drewno, emitujących znaczne ilości zanieczyszczeń (tzw. kopciuchy). Ponad 70% domów jednorodzinnych nie ma żadnej izolacji cieplnej lub jest bardzo słabo ocieplona. Zgromadzone dane oraz przeprowadzone analizy wskazują, że osiągnięcie wymaganych poziomów redukcji emisji dla PM10, PM2,5 przy bieżącym tempie działań naprawczych, może zająć w poszczególnych kontrolowanych województwach od 24 do niemal 100 lat.

Izba wskazuje, że piętą achillesową polskiej administracji jest brak jednolitej, wielopoziomowej strategii walki z zanieczyszczeniem powietrza oraz brak koordynacji działań realizowanych przez poszczególne szczeble administracji. Dodatkowo brak jest stosownych inwentaryzacji danych i wymiany informacji na temat poziomu i przyczyn zanieczyszczenia powietrza między administracją rządową oraz samorządową. Z tego powodu propozycje zawarte w nowej regulacji obejmują uruchomienie systemu informatycznego, służącego do obsługi Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (CEEB). 

System CEEB

Budowa Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (CEEB) planowana jest na lata 2020-2023. Koszt całego projektu szacowany jest na ok. 31 mln zł, z czego 85% zostanie sfinansowane z funduszy UE. W systemie informatycznym CEEB zostaną zebrane kluczowe informacje na temat źródeł emisji w sektorze komunalno-bytowym. Zostaną one pozyskane w efekcie ogólnopolskiej powszechnej inwentaryzacji w sposób umożliwiający lokalizację źródła z dokładnością do każdego budynku mieszkalnego w Polsce. Pozwoli to zestawić je z danymi o istniejącej i planowanej infrastrukturze sieciowej dostawców ciepła i gazu.

System ten będzie umożliwiał zbieranie danych dotyczących stanu energetycznego budynków oraz informacji o wszelkich formach pomocy publicznej (dotacje, preferencyjne kredyty, świadczenia socjalne) przyznanych na termomodernizację bądź wymianę kotłów w budynkach. Ma to na celu zapobieganie przypadkom wielokrotnego finansowania tego samego przedsięwzięcia. W systemie będą gromadzone dane o źródłach ciepła, źródłach energii elektrycznej oraz źródłach spalania paliw. Decydującym kryterium wpisu budynku do systemu w przypadku "kopciuchów" jest moc cieplna źródła spalania paliwa - nie więcej niż 1 MW. Wpis następuje niezależnie od formy prawnej użytkowania budynku, czy przez osobę prywatną, czy przez przedsiębiorcę.

Przewiduje się, że w CEEB gromadzone będą dane dotyczące budynku lub jego części (lokalu), takie jak: 

• punkt adresowy pozyskiwany automatycznie z systemu PRG, 
• obwód budynku wyliczany algorytmem zaimplementowanym w CEEB, 
• identyfikator infrastruktury informacji przestrzennej (idIIP), 
• funkcja ogólna - pozyskiwane automatycznie z systemu BDOT10k. 

Pozostałe informacje zostaną ustalone na podstawie informacji uzyskanych od mieszkańca budynku lub lokalu. Są to: 

• rok budowy,
• liczba kondygnacji, 
• średnia wysokość kondygnacji ogrzewanych,
• grubość ocieplenia podłogi na gruncie lub stropu nad piwnicą lub garażem, 
• grubość ocieplenia stropodachu i dachu, 
• stopień i grubość ocieplenia ścian zewnętrznych, 
• powierzchnia pomieszczeń ogrzewanych, 
• średnia temperatura pomieszczeń ogrzewanych w sezonie grzewczym. 

Jeśli chodzi o dane dotyczące źródeł ciepła, energii elektrycznej i spalania paliw, to gromadzone będą informacje o: 

• rodzaju źródła, 
• nominalnej mocy cieplnej lub elektrycznej, 
• rodzaju paliwa i jego rocznym zużyciu, 
• roku montażu; roku produkcji, 
• przeznaczeniu, 
• potwierdzeniu spełnienia wymagań standardów niskoemisyjnych, 
• klasie kotła na paliwo stałe, 
• źródle danych (tabliczka znamionowa, dokumentacja techniczno-ruchowa lub wskazania mieszkańca budynku). 

Inwentaryzacja budynków będzie dokonywana przez uprawnione osoby np. Straż Miejską, kominiarzy czy Inspekcję Ochrony Środowiska. Wykonując swoje ustawowe obowiązki (kontrole, przeglądy itp.), będą oni dodatkowo dokonywać inwentaryzacji. Od mieszkańców budynku nie będzie pobierana żadna opłata. Dane zebrane w toku inwentaryzacji będą wprowadzane do systemu za pomocą elektronicznego formularza inwentaryzacyjnego. Narzędzie informatyczne umożliwia wprowadzenie ich za pomocą aplikacji webowej lub mobilnej, zarówno w trybie online, jak i w trybie offline. 

W ramach systemu CEEB zostaną wytworzone moduły analityczne, które pozwalać będą na przeprowadzanie zautomatyzowanych analiz środowiskowych, zdrowotnych czy też finansowych, dotyczących zjawiska niskiej emisji i metod jej zwalczania. Zastosowane narzędzia analityczne będą umożliwiać i racjonalizować podejmowanie decyzji inwestycyjnych przeciwdziałających zjawisku niskiej emisji na danym terenie. Będzie to możliwe poprzez analizę kosztów oraz analizę różnych wariantów interwencji publicznej.

Poprzez udostępnienie danych z sytemu różnym organom państwowym działania podejmowane przez samorząd terytorialny oraz administrację rządową zostaną zoptymalizowane. Dane udostępnia się m.in. w celu obliczenia wskaźników monitorowania skuteczności podejmowanych działań naprawczych na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Przydatne będą również przy kreowaniu polityk publicznych, strategii rozwoju państwa oraz przy monitorowaniu realizacji projektów związanych z ochroną powietrza i termomodernizacją budynków. Wypracowane narzędzia analityczne będą dostępne dla obywateli w formie e-usług. Dostęp do danych w zakresie, który ich dotyczy będzie możliwy po podaniu danych identyfikujących właściciela budynku.

Usługa umożliwi elektroniczną rezerwację terminu przeglądu kominowego dokonywanego wraz z inwentaryzacją budynku lub samej inwentaryzacji. Jedna z funkcji umożliwi właścicielom budynku pobranie dokumentu z wynikami przeprowadzonej inwentaryzacji, który będą mogli wykorzystać do ubiegania się o różne formy pomocy publicznej na termomodernizację bądź wymianę pieców. Centralizacja informacji sprawi, że otrzymanie dofinansowania stanie się bardziej przystępne dla obywateli, którzy wcześniej nie wiedzieli o istniejących wariantach wsparcia. System będzie obsługiwał wnioski o wpis na listę osób uprawnionych do wprowadzania danych do CEEB. Niezbędne będzie przesłanie dokumentów i danych, potwierdzających posiadane uprawnienia. Po weryfikacji wniosku osoba otrzyma potwierdzenie dodania jej do wykazu osób uprawnionych.

Program "Stop Smog"

W ustawie znajduje się również szereg zmian w zasadach uczestnictwa i realizacji rządowego programu "Stop Smog", finansującego wymianę nieefektywnych źródeł ciepła oraz termomodernizację w jednorodzinnych budynkach mieszkalnych osób najuboższych. Przedsięwzięcia są finansowane ze środków publicznych nawet do 100% ich wartości. Gmina zapewnia 30% wkładu własnego (w przypadku gmin powyżej 100 tys. mieszkańców wkład musi być wyższy). Pozostała część programu (70%) jest finansowana z budżetu państwa, poprzez Fundusz Termomodernizacji i Remontów. Jednakże do tej pory podpisano z gminami jedynie 3 porozumienia, a kolejne 2 wnioski gmin są w trakcie weryfikacji. Oznacza to, że w latach 2019-2022 będzie zrealizowanych zaledwie 897 przedsięwzięć na łączną kwotę 48 mln zł, co stanowi 4% przewidzianego budżetu na lata 2019-2024.

Z powodu małego zainteresowania programem podjęto decyzję o przeprowadzeniu zmian, mających na celu zwiększenie atrakcyjności programu "Stop Smog" dla gmin. W projekcie zaproponowano zmniejszenie minimalnej liczby budynków jednorodzinnych umożliwiającej aplikowanie do programu (z 2 do 1% lub 30 budynków) oraz jednorazowe zniesienie tego limitu w sytuacji, gdy wcześniej gmina zawarła co najmniej jedno porozumienie. Szereg gmin zainteresowanych przystąpieniem do programu wskazywała, że biorąc pod uwagę wiele czynników ryzyka oraz jego innowacyjny charakter, pułap 2% budynków jest zbyt wysoki. Zgodnie z tą zmianą ten już zmniejszony limit miałby obowiązywać również miasta powyżej 100 tys. mieszkańców. Dotychczas, biorąc pod uwagę, że w dużych miastach problem budownictwa jednorodzinnego często dotyczy tylko wybranych dzielnic, limit 2% nie obowiązywał. Zmniejszeniu z 50 na 30% ulegnie też wymagana redukcja zapotrzebowania na ciepło grzewcze. Jest ona liczona łącznie dla wszystkich przedsięwzięć niskoemisyjnych realizowanych przez gminę w ramach jednego porozumienia. Był to jeden z postulatów gmin zainteresowanych programem.

W propozycjach znalazło się również wydłużenie z 3 do 4 lat okresu realizacji porozumienia - w przypadku realizacji przez gminę w danym porozumieniu więcej niż 2% budynków jednorodzinnych w gminie. Obecnie beneficjent programu zobowiązuje się do zwrotu odpowiedniej części wartości przedsięwzięcia w przypadku sprzedaży budynku do 10 lat od zakończenia porozumienia. Jest to również okres, w którym gmina powinna utrzymać efekty przedsięwzięć niskoemisyjnych. Gminy zgłaszały wiele zastrzeżeń co do długości tego okresu. Projekty tego typu generalnie charakteryzują się znacznie krótszym okresem trwałości (3 lub 5 lat). Ponadto gwarancje producentów na urządzenia grzewcze nigdy nie przekraczają okresu 5-letniego, co mogłoby determinować dodatkowe koszty po stronie gminy. Dlatego czas ten zostanie skrócony do 5 lat.

Zakres przedsięwzięć zostanie rozszerzony o przyłączenie budynku do sieci elektroenergetycznej, modernizację istniejącego przyłącza oraz zapewnienie budynkowi dostępu do energii z instalacji OZE. Projekt przewiduje również dopuszczenie do programu budynków będących w zasobach mieszkaniowych gminy. Zaproponowano wyłączenie z dofinansowania wymianę lub likwidację kotłów klasy 5 na paliwa stałe, ponieważ są one w swojej klasie zbliżone wymogami do standardu niskoemisyjnego.

Rozszerzeniu ulegnie katalog kosztów kwalifikowanych w programie. Zaliczone do nich będą m. in: koszty mikroinstalacji OZE, koszty instalacji źródeł ciepła zasilanych energią elektryczną, koszty innych niezbędnych prac budowlanych oraz koszty serwisu i konserwacji. W uzasadnionych przypadkach (np. nieuregulowany stan prawny, zły stan techniczny budynku) gminy będą mogły nabywać urządzenia i instalacje jako własny środek trwały i udostępniać je beneficjentowi.

Zmiany dotyczą również warunków udziału mieszkańców w programie. Kryterium majątkowe zostanie obniżone do kwoty 53 tys. zł z wyłączeniem wartości nieruchomości. Za składanie fałszywych zeznań dot. dochodu i majątku będzie groziła odpowiedzialność karna. Projektowana regulacja wpisuje się w realizację celów programu "Czyste Powietrze", który przewiduje poprawę efektywności energetycznej i zmniejszenie emisji pyłów i innych zanieczyszczeń do atmosfery z jednorodzinnych budynków mieszkalnych.

Ustawa wykorzystuje mierniki zidentyfikowane dla stopnia realizacji tego programu, który mierzony jest m.in. za pomocą następujących wskaźników osiągnięcia celu: liczba budynków mieszkalnych o poprawionej efektywności energetycznej, liczba wymienionych nieefektywnych źródeł ciepła (kotłów starej generacji) na niskoemisyjne w budynkach istniejących, liczba zamontowanych niskoemisyjnych źródeł ciepła w budynkach nowo budowanych, ograniczenie emisji: SO₂, pyłów o średnicy mniejszej niż 10 mikrometrów (PM₁₀), pyłów o średnicy mniejszej niż 2,5 mikrometra (PM_2,5), benzo-α-pirenu oraz CO₂.

Zakłada się weryfikację współpracy na poziomie administracji rządowej i samorządowej. Rozwiązanie wpisuje się w bieżące "Monitorowanie realizacji rekomendacji Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów w sprawie działań niezbędnych do podjęcia w związku z występowaniem na znacznym obszarze kraju wysokich stężeń zanieczyszczeń powietrza" stosownie do Zarządzenia nr 41 Prezesa Rady Ministrów. Dodatkowo po pół roku od uruchomienia poszczególnych funkcjonalności systemu CEEB proponuje się oszacowanie liczby osób uprawnionych wpisanych do wykazu osób uprawnionych, w stosunku do liczby osób, które powinny być podłączone do systemu CEEB.

W zakresie programu "Stop Smog" przewiduje się przygotowanie, po 3 latach jego obowiązywania, oceny funkcjonowania ustawy. Ewaluacja będzie konieczna na potrzeby ewentualnego rozszerzania skali interwencji i modyfikacji programu. Po roku 2024 dokonana zostanie ocena skuteczności wprowadzonej regulacji opierająca się m. in. o dane dotyczące ilości obiektów objętych programem oraz zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło grzewcze liczone łącznie dla wszystkich budynków mieszkalnych jednorodzinnych objętych tą ustawą. Jednocześnie będzie prowadzony bieżący monitoring programu.

Opracowano na podstawie ustawy o zmianie ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska oraz materiałów Ministerstwa Rozwoju

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!