Charakterystyka regulacji, które będą miały wpływ na rynek materiałów izolacyjnych

Istnieją dwa podstawowe rozwiązania techniczne ograniczające wielkość chwilowego strumienia ciepła. W przypadku przenikania polega ono na zwiększeniu oporu cieplnego przegród budowlanych (izolacja), w przypadku wentylacji dąży się zaś do zmniejszenia różnicy temperatury między powietrzem nawiewanym a wywiewanym (rekuperacja).

W referacie ograniczono się jedynie do zagadnień związanych z poziomem izolacyjności termicznej obudowy budynku, aczkolwiek odniesienia do problemów wymiany ciepła na drodze wentylacji stanowią również ważne zagadnienie, szczególnie w ocenie współczesnych budynków energooszczędnych.

Analizując aktualne wielkości określające poziom ochrony cieplnej i oszczędności energii w budownictwie, widać wyraźnie, że podstawowy nie tak dawno parametr - współczynnik przenikania ciepła - traci na znaczeniu na rzecz wskaźnika zapotrzebowania na energię. Wskaźnik EP do 2021 r. został obniżony o ponad 40%, podczas gdy większość wartości współczynnika przenikania ciepła o nie więcej niż 20%.

Tendencje w zakresie izolacyjności termicznej przegród

W Polsce liczba stopniodni okresu ogrzewczego wynosi 3500–4000 K dzień/sg, gdzie "sg" jest sezonem ogrzewczym, którego długość zależy m.in. od poziomu izolacyjności termicznej budynku. Na świecie istnieją jednak strefy klimatyczne, gdzie liczba stopniodni wynosi 12 000 K dzień/sg (północne obszary Federacji Rosyjskiej), co jest wartością 3 razy wyższą.

Dzięki zwiększeniu izolacyjności cieplnej elementów obudowy, a tym samym ograniczeniu wymiany ciepła na drodze przenikania, zmniejsza się ilość energii potrzebnej do ogrzewania m.in. przez skrócenie czasu pracy systemu ogrzewczego.

Zmiany przepisów w zakresie izolacyjności cieplnej [1] warunkowane były różnymi czynnikami, determinowanymi przez względy społeczno-polityczne, gospodarcze oraz ekonomiczne (RYS. 1). Czynniki te miały charakter zarówno zewnętrzny, jak i wewnętrzny, a dynamika ich oddziaływania silnie zależała od rozwoju technologii produkcji materiałów budowlanych.

Widać to szczególnie na przestrzeni lat 1964-1991, gdy rozwój produkcji materiałów termoizolacyjnych oraz technologii dociepleniowych owocował średniorocznym zmniejszeniem wartości współczynnika przenikania ciepła dachów o 0,022 W/(m²·K) (2,52% na rok).

Poprawa ochrony cieplnej w tym okresie nie wynikała bezpośrednio z przyczyn ekonomicznych, a raczej z większej dostępności nowoczesnych (jak na tamte czasy) materiałów termoizolacyjnych.

Jeszcze silniejszą tendencję, choć z kilkuletnim opóźnieniem, można zaobserwować, jeśli analizuje się wartości współczynnika przenikania ciepła ścian, które malały o 0,034 W/(m²·K) w ciągu roku (2,96% na rok).

Powyższe tendencje znacznie straciły na dynamice po 1991 r. (w odniesieniu do dachów) oraz 1998 r. (w odniesieniu do ścian), mimo że właśnie w latach 90. nastąpił istotny wzrost cen paliw i energii. Do 2021 r. zmiany wynoszą jedynie 0,005 W/(m²·K) w ciągu roku dla dachu (1,73% na rok) i 0,004 W/(m²·K) dla ścian (1,43% na rok).

Jeśli brać po uwagę wyraźny spadek dynamiki zmian po okresie lat 90., należy stwierdzić, że potencjał zwiększania izolacyjności termicznej przegród został już częściowo wyczerpany.

Pomimo niektórych współczesnych trendów i teorii zgodnych z zasadami np. głębokiej termomodernizacji, zakładającej izolacyjność cieplną ścian na poziomie U_CS < 0,14 W/(m²·K), dachów U_CD < 0,12 W/(m²·K) oraz podłóg U_CP < 0,16 W/(m²·K) [2], wymagania wobec budynków nowoprojektowanych po 2021 r. charakteryzować się będą izolacyjnością nieznacznie wyższą niż wynika to z obecnie obowiązujących przepisów (RYS. 2). Z pewnością jednak każdorazowa zmiana przepisów uwarunkowana jest ograniczaniem strat ciepła w sezonie ogrzewczym.

Wymagania ochrony cieplnej a rozwój technologii materiałów izolacyjnych

Zmianę izolacyjności termicznej przegród na przestrzeni lat można było uzyskać m.in. dzięki intensywnemu rozwojowi technologii materiałów izolacyjnych.

W latach 70. zaczęto powszechnie stosować materiały charakteryzujące się wartościami współczynnika przewodzenia ciepła poniżej 0,1 W/(m·K) i zaczęto odchodzić od rozwiązań z wykorzystaniem przegród jednowarstwowych.

Zastosowanie materiałów i technologii izolacyjnych oraz materiałów o cechach konstrukcyjno-izolacyjnych (ceramika poryzowana i beton komórkowy) pozwoliło znacznie podnieść opór cieplny przegrody bez zwiększania jej całkowitej grubości.

Jednak aktualne, a zwłaszcza przyszłe wymagania ochrony cieplnej, przy założeniu standardowych rozwiązań materiałowych charakteryzują się koniecznością stosowania warstw izolacyjnych gr. od 15 cm do 35 cm, co przekłada się na poszukiwania coraz nowszych technik i sposobów montażu izolacji.

Wobec tego kolejnym wyzwaniem stojącym przed producentami materiałów izolacyjnych jest pokonanie granicy 0,02 W/(m·K) przy założeniu taniej, powszechnie dostępnej technologii produkcji. Pozwoliłoby to na spełnienie przyszłych standardów ochrony cieplnej przy grubości warstwy izolacji termicznej nieprzekraczającej 20 cm.

Obecnie osiągnięcie tego celu możliwe jest np. dzięki zastosowaniu rozwiązań bazujących na technologii materiałów kompozytowych z wykorzystaniem aerożelu krzemionkowego.

W projekcie Aerocoins [3], realizowanym m.in. przez zespół naukowców z Katedry Inżynierii Środowiska Politechniki Łódzkiej, opracowano technologię produkcji płyt kompozytowych spełniającej opisane wcześniej kryteria. Ostateczne rezultaty projektu znane będą w drugiej połowie 2015 r.

Na RYS. 3 porównano grubości ścian wykonanych z różnych materiałów przy założeniu konieczności spełnienia wymagań podstawowych w wybranych latach, natomiast na RYS. 4 przedstawiono wartości przy założeniu maksymalnej grubości ściany 0,5 m, co powszechnie uznawane jest za poziom akceptowalny przez inwestorów oraz graniczny pod względem dostępu światła dziennego.

Poziomem odniesienia jest funkcja zmiany grubości przegrody przy założeniu wartości współczynnika przewodzenia ciepła 0,1 W/(m·K), uznawanego za graniczną dla współczesnych materiałów izolacyjnych.

Izolacyjność cieplna budynku w aspekcie całorocznym

Bilans cieplny w wybranych okresach roku

Obniżenia granicznych wartości współczynnika przenikania ciepła pozwoliło na uzyskanie w Polsce standardu budynku nowoprojektowanego o znacznie ograniczonych stratach ciepła na drodze przenikania względem obiektów realizowanych w przeszłości. Pomijano natomiast kwestię jakości środowiska wewnętrznego latem.

Ograniczając się jedynie do analizy jednej ścieżki wymiany energii między budynkiem a otoczeniem, czyli strumienia na drodze przenikania, zwiększanie izolacyjności termicznej przegród prowadzi do zmniejszenia długości okresów, w których konieczne jest dostarczanie ciepła. Teoretycznie, skróceniu ulega zarówno sezon ogrzewczy, jak i chłodniczy.

Sytuacja jednak istotnie się zmienia, gdy w analizie uwzględnimy zaburzenia w postaci zysków ciepła - wewnętrznych i zewnętrznych. W sytuacji, gdy ograniczymy wymianę ciepła na drodze przewodzenia, istotne skrócenie okresu ogrzewczego może doprowadzić do wydłużenia okresu chłodniczego.

Każdy z możliwych przypadków ma swój indywidualny charakter, niemniej stopień przegrzewania dobrze ocieplonych budynków latem zależy od:

• krotności wymiany ciepła z otoczeniem na drodze wentylacji,
• mocy strumienia zewnętrznych zysków ciepła,
• gęstości strumienia wewnętrznych zysków ciepła.

Na RYS. 5–6 przedstawiono przykładowe wyniki analizy polegającej na porównaniu całorocznej efektywności energetycznej budynków wykonanych w różnych standardach ochrony cieplnej.

Jako podstawę przyjęto aktualnie obowiązujące wymagania zawarte w Rozporządzeniu Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 5 lipca 2013 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [4]. Przeanalizowano przypadek jednorodzinnego budynku mieszkalnego, dwukondygnacyjnego o powierzchni 200 m², zlokalizowanego w Łodzi. Założono krotność wymiany powietrza na poziomie 1 wym/godz. oraz gęstość strumienia wewnętrznych zysków ciepła 6,8 W/m2.

Powierzchnia przeszkleń w analizowanym budynku stanowi 40 m² (20% pola powierzchni podłogi) z następującym podziałem na poszczególne elewacje: S – 15 m², EiW – 10 m², N – 5 m².

Obliczenia przeprowadzono w odniesieniu do stycznia i lipca, z wykorzystaniem metody symulacyjnej, z przyjęciem wartości obliczeniowych temperatury powietrza wewnętrznego odpowiednio 20°C zimą oraz 24°C latem. Wyniki przedstawiono przez wartości względne. Jako podstawę przyjęto zapotrzebowanie na energię budynku wykonanego zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami.

Na RYS. 5 przedstawiono względną zmianę zapotrzebowania na energię użytkową, ciepło (styczeń) i chłód (lipiec) budynku wykonanego w poszczególnych standardach ochrony cieplnej. Na osi poziomej oznaczono opór cieplny ścian obowiązujący w danym standardzie.

Na podstawie wyznaczonych wartości należy stwierdzić, że pogorszenie izolacyjności termicznej obudowy budynków powoduje zwiększenie zapotrzebowania na ciepło w styczniu oraz zmniejszenie zapotrzebowania na chłód w lipcu. Bardziej intensywna jest zmiana względnego zapotrzebowania ciepła (a = –30,1) niż chłodu (a = 16,8).

Na RYS. 6 przedstawiono względne straty (styczeń) oraz zyski (lipiec) energii w funkcji oporu cieplnego przegrody. Jeśli porówna się wyniki zimy i lata, można zauważyć, że graniczną wartością współczynnika przenikania ciepła, powyżej której względne straty (zimą) zaczynają przewyższać zyski (latem), jest wartość U = 0,40 W/(m²·K).

Oznacza to, że dla pewnego szczególnego przypadku poddanego analizie w niniejszym referacie, względne oszczędności ciepła uzyskane w styczniu zostaną zniwelowane wzrostem zapotrzebowania na chłód w lipcu.

Wniosek ten sformułowano jedynie na podstawie analizy względnego zapotrzebowania na energię użytkową i nie ma charakteru ogólnego. Aby móc sformułować wnioski o charakterze ogólnym, należałoby poddać analizie również inne typy obiektów, kryterium powinna być zaś raczej energia końcowa lub pierwotna większej liczby analizowanych przypadków.

Izolacyjność cieplna jako funkcja obliczeniowej temperatury powietrza wewnętrznego

Obecnie maksymalne wartości współczynnika przenikania ciepła wynoszą odpowiednio U_C(maks.)S ≤ 0,25 W/(m²·K) (ściany), U_C(maks.)D ≤ 0,20 W/(m²·K) (dachy) oraz U_C(maks.)P ≤ 0,30 W/(m²·K) (podłogi), przy założeniu obliczeniowej temperatury powietrza wewnętrznego na poziomie T_i = 20°C [4]. Jednak dla niższych wartości temperatury powietrza określone są znacznie większe wartości.

Jeśli porównywać budynki o trzech wartościach obliczeniowej temperatury powietrza wewnętrznego odpowiednio 20°C, 12°C i 5°C, wartość współczynnika U powinna charakteryzować się granicznymi wartościami zestawionymi w TABELI [4].

Z założeniem, że wyższe wartości U_C(maks.) są efektem mniejszej różnicy temperatury między środowiskiem wewnętrznym a zewnętrznym, obliczono różnicę w zapotrzebowaniu na energię użytkową, a następnie wyznaczono zależność między oporem cieplnym przegrody a obliczeniową temperaturą powietrza wewnętrznego (RYS. 7).

Wartość U_C(maks.) jest wartością obowiązującą, a U_W wynikową, teoretyczną wyznaczoną na podstawie różnicy w zapotrzebowaniu na energię wynikającą z niższych obliczeniowych wartości temperatury powietrza wewnętrznego.

Podczas wyznaczania wartości U_W rozpatrywano jedynie wymianę ciepła na drodze przenikania. Pominięto pozostałe składniki bilansu cieplnego.

Na podstawie zamieszczonych rezultatów obliczeń należy stwierdzić, że maksymalne wartości U_C(maks.) dla niższych temperatur powietrza wewnętrznego oszacowano prawidłowo i wynikają bezpośrednio z ograniczonych (względem temperatury T_i = 20°C) strat ciepła na drodze przenikania.

Izolacyjność cieplna jako funkcja innych parametrów charakteryzujących budynek

Podjęto próbę zdefiniowania innych czynników mogących mieć wpływ na korektę końcowych wartości współczynnika przenikania ciepła. Do dalszej analizy, jedynie dla sezonu ogrzewczego, przyjęto następujące przypadki:

• 0 - budynek wymieniający energię z otoczeniem na drodze przenikania i wentylacji, nieposiadający wewnętrznych oraz zewnętrznych zysków ciepła, ogrzewany w sposób ciągły (24 godz.) jako przypadek bazowy, najmniej korzystny z punktu widzenia okresu ogrzewczego;
• 1 - budynek wymieniający energię z otoczeniem na drodze przenikania i wentylacji, posiadający niewielkie wewnętrzne zyski ciepła (3,4 W/m²) oraz zyski ciepła od promieniowania słonecznego, ogrzewany w sposób ciągły (24 godz.);
• 2 - budynek wymieniający energię z otoczeniem na drodze przenikania i wentylacji, posiadający znaczne wewnętrzne zyski ciepła (6,8 W/m²) oraz zyski ciepła od promieniowania słonecznego, ogrzewany w sposób ciągły (24 godz.);
• 3 - budynek wymieniający energię z otoczeniem na drodze przenikania i wentylacji, posiadający znaczne wewnętrzne zyski ciepła (6,8 W/m²) oraz zyski ciepła od promieniowania słonecznego, ogrzewany przez 16 godzin w ciągu doby (16 godz.).

Zakładając, że obowiązujące wartości współczynników przenikania ciepła (TABELA) zostały zoptymalizowane dla najmniej korzystnego przypadku (budynek bezokienny pozbawiony wewnętrznych zysków ciepła), przyjęto, że właśnie w takim obiekcie ściany zewnętrzne powinny spełniać maksymalne wartości współczynników U_C(maks.).

Tym samym - z poprawieniem parametrów pracy przez założenie zysków ciepła lub uwzględnienie przerw w ogrzewaniu – można założyć, że dla przypadków 1-3 wartości UC(maks.) powinny być nieco wyższe.

Na RYS. 8 przedstawiono wyniki analizy zmiany wartości współczynnika przenikania ciepła U_C(maks.). Na podstawie wartości uzyskanych (rozpatruje się jedynie styczeń) dla przypadku nr 3 można stwierdzić, że w analizowanym budynku mieszkalnym jednorodzinnym, przy następujących założeniach:

• krotność wymiany powietrza wentylacyjnego - 1,0 wym/godz.,
• gęstość strumienia wewnętrznych zysków ciepła - 6,8 W/m²,
• powierzchnia przeszkleń 20% pola powierzchni podłogi z dominującą wystawą południową,
• 8 godz. przerwy w pracy systemu ogrzewania,

wynikową wartością współczynnika przenikania ciepła jest 0,40 W/(m²·K).

Na tej podstawie można sformułować wniosek, że graniczne wartości przenikania ciepła U_C(maks.) podane w warunkach technicznych mogą dodatkowo zależeć od innych czynników, takich jak:

• gęstość strumienia wewnętrznych i zewnętrznych zysków ciepła,
• czas pracy systemu grzewczego,
• strumień ciepła wymieniany na drodze wentylacji itp.,

lub jednego globalnego parametru uwzględniającego wszystkie wymienione.

Alternatywne podejście do problematyki ochrony cieplnej

Optymalizacja z uwzględnieniem warunków zimą oraz latem

Na podstawie przykładowych rezultatów obliczeń oraz w wyniku analizy wybranych przepisów z zakresu ochrony cieplnej słusznym wydaje się zmiana dotychczasowego podejścia polegająca na optymalizacji grubości izolacji dla najmniej korzystnego wariantu sezonu ogrzewczego.

Tego typu procedura wykorzystywana była zarówno podczas formułowania przepisów dla budynków nowoprojektowanych, jak i metod określania optymalnej grubości izolacji podczas wykonywania audytów energetycznych budynków [5]. W skrajnym przypadku nadużywano jej w promocji rozwiązań zgodnych z wytycznymi tzw. budownictwa pasywnego.

Mając na uwadze całoroczny charakter budynków mieszkalnych oraz charakterystykę mikroklimatu lokalnego, szczególnie w miastach, uwzględnienie okresu letniego przy wyznaczaniu wymagań w zakresie poziomu izolacji termicznej wydaje się zasadne.

Dotyczy to w szczególności tych obiektów, w których nie istnieją efektywne sposoby rozpraszania zysków ciepła, np w okresie nocy. W wielu przypadkach dochodzi bowiem do sytuacji, kiedy użytkownicy lub właściciele obiektów decydują się na dodatkowy zakup urządzeń chłodniczych lub użytkują obiekty w warunkach silnego przegrzewania.

Optymalizacja w zależności od stosunku zysków do strat

Jednym z podstawowych czynników wywołujących efekt letniego przegrzewania się obiektów jest nadmierna ilość zysków ciepła docierająca do budynku. Zjawisko to jest szczególnie zauważalne w budynkach pozbawionych odpowiednio wysokiej masy termicznej oraz wszędzie tam, gdzie ograniczone jest nocne oddawanie ciepła do otoczenia. Dodatkową przyczyną jest wysoka temperatura powietrza zewnętrznego latem, spowodowana np. efektem miejskiej wyspy ciepła.

Znaczne wewnętrzne zyski ciepła mogą występować w pewnych typach obiektów również zimą. Często mają one charakter lokalny, czyli obejmujący jedynie pewien fragment obiektu, w którym bilansują (nawet całkowicie) straty ciepła. Tym samym podwyższone wymagania ochrony cieplnej i związana z nimi większa grubość zastosowanej izolacji nie przyniosą spodziewanego efektu energetycznego.

Uzależnienie wartości maksymalnego współczynnika przenikania ciepła od całkowitego bilansu energetycznego (a nie jedynie od strat ciepła na drodze przenikania) pozwoli bardziej precyzyjnie wyznaczać efekt energetyczny i ekonomiczny. Potencjalni inwestorzy będą zaś mogli lepiej spożytkować środki finansowe i zainwestować w elementy obudowy pełniące wybrane funkcje dodatkowe, takie jak pasywne chłodzenie, zacienianie, doświetlanie itp.

Materiały o zmiennej izolacyjności w ciągu roku

Zaproponowane w referacie kryteria doboru rodzaju i grubości izolacji termicznej przegród zewnętrznych dają całkowicie przeciwstawne wyniki dla lata i zimy. Rozwiązanie optymalne może (choć nie musi) znajdować się pomiędzy, jednak z pewnością nie jest to wariant skrajny, ekstremalny z uwagi na sezon ogrzewczy. Ostateczny wybór zależy z pewnością od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych, a określenie go w sposób arbitralny na podstawie jednego współczynnika może być często błędne.

Jeżeli założyć, że możliwa byłaby sezonowa optymalizacja rodzaju i grubości izolacji termicznej, otrzymalibyśmy z pewnością dwa preferowane rozwiązania – osobno dla lata i zimy. Tym samym ze względów praktycznych przyszłe systemy dociepleniowe powinny posiadać zmienne parametry fizyczne i w sposób aktywny reagować na bodźce zewnętrzne. Tego typu właściwość można uzyskać dzięki zastosowaniu tzw. materiałów inteligentnych samosterowalnych bądź aktywowanych czynnikami zewnętrznymi.

Opracowanie materiału o odmiennych charakterystykach termicznych zimą i latem jest jednym z wyzwań stawianych w obszarach projektów badawczo-rozwojowych. Nie wykluczone, że nastąpi powrót do tzw. przegród inteligentnych rozwijanych i badanych pod koniec ubiegłego wieku głównie pod względem pasywnego pozyskiwania energii promieniowania słonecznego. Obecnie należałoby rozpatrywać tego typu przegrody znacznie bardziej kompleksowo.

Podsumowanie

Analizując zmianę przepisów ochrony cieplnej na przestrzeni lat, należy stwierdzić, że potencjał ciągłego zwiększania oporu cieplnego przegród jest na granicy wyczerpania. Skala zmian obserwowana od lat 90. ubiegłego wieku pokazuje niewielki efekt energetyczny, jaki niesie za sobą obniżanie współczynnika przenikania ciepła o kolejne setne części wartości. Niemniej statystycznie każda zmiana dawała względną poprawę na poziomie co najmniej kilkunastu procent, co pozwalało spełniać kolejne wymagania formułowane w przepisach ogólnych, np. dyrektywach UE.

W ciągu najbliższych kilku lat, czyli do 2021 r., nie należy spodziewać się rewolucyjnych zmian na rynku materiałów budowlanych. Producenci będą udoskonalać istniejące technologie z uwzględnieniem zwiększającej się grubości warstwy izolacji, jakości wykonania oraz problematyki mostków cieplnych, zwłaszcza w przypadku termomodernizacji istniejących zasobów. Ciągłym wyzwaniem pozostaną zagadnienia docieplania przegród od strony wewnętrznej oraz powtórnego docieplania przegród już docieplonych.

Obecne przepisy nakazują stosowanie określonej grubości warstwy izolacji bez względu na rzeczywisty efekt energetyczny. Jedyne zróżnicowanie dotyczy obliczeniowej temperatury powietrza wewnętrznego, która jest jednym z wielu elementów determinujących ilość energii użytkowej. Wśród innych czynników należy wymienić np. wielkość wewnętrznych i zewnętrznych zysków ciepła, które nie są brane pod uwagę przy określaniu wymagań podstawowych, jak i optymalizacji grubości docieplenia w budynkach poddawanych termomodernizacji.

Zdaniem autora poziom izolacyjności cieplnej przegród powinien wynikać z realnych wielkości energetycznych i ekonomicznych, silnie zależnych od rodzaju i typu obiektu, rozwiązań architektoniczno-budowlanych oraz sposobu użytkowania budynku.

Ewentualne przyszłe zmiany w podejściu do oceny energetycznej budynków, stymulujące również rynek materiałów budowlanych, mogą wymusić konieczność poszukiwania nowych rozwiązań materiałowych, w tym materiałów o dynamicznej charakterystyce cieplnej w sposób samoczynny dostosowujących się do aktualnych warunków użytkowania obiektu.

Niniejsza praca została częściowo sfinansowana ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w ramach projektu „Promowanie zrównoważonego podejścia do efektywności energetycznej w budownictwie jako narzędzia ochrony klimatu w miastach Niemiec i Polski: opracowanie technologii fasady dla potrzeb budynków o zerowej emisji” (GPEE).

PodziękowaniePragnę podziękować drogiemu Koledze - dr. inż. Jerzemu Sowie z Wydziału Inżynierii Środowiska Politechniki Warszawskiej za inspirujące i owocne dyskusje prowadzone na temat efektywności energetycznej podczas wielu formalnych i nieformalnych spotkań.

LITERATURA

1. T. Steidl, „Zmiany izolacyjności cieplnej przegród budowlanych na tle modyfikacji obowiązujących norm i przepisów”, „Energia i Budynek”, nr 2/2008, s. 42–47.
2. A. Węglarz, „Analiza potencjału termomodernizacji zasobów budowlanych w Polsce”, rozdz. 3 w: „Strategia modernizacji budynków: mapa drogowa 2050”, 2015, s. 41–58.
3. Strona internetowa: http://aerocoins.eu/.
4. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 5 lipca 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU 2013 poz. 926).
5. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 17 marca 2009 r. w sprawie szczegółowego zakresu i form audytu energetycznego oraz części audytu remontowego, wzorów kart audytów, a także algorytmu oceny opłacalności przedsięwzięcia termomodernizacyjnego (DzU 2009 nr 43 poz. 346).

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!